'Nỗi đau' của người giỏi: Lương cao, kiếm tiền xuất sắc nhưng vẫn khó giàu?

Những ngày cuối cùng của năm 2025, tôi được lắng nghe câu chuyện thú vị từ một người quen. Anh tốt nghiệp đại học Cornell, sở hữu bằng thạc sĩ luật tại Boston đã kể lại quyết định mà đến giờ anh vẫn gọi là “cơ hội làm giàu để đời” bị bỏ lỡ.

Cách đây hơn 20 năm, khi vừa ra trường với hồ sơ sáng chói, anh nhận được lời mời làm trợ lý cho một doanh nhân đang chuẩn bị khởi nghiệp bất động sản. Mức lương khi ấy rất hậu hĩnh, kèm theo cơ hội trở thành nhà đồng sáng lập, được đầu tư vốn và sở hữu cổ phần doanh nghiệp.

Anh nhanh chóng từ chối. Lý do rất đơn giản: Anh chưa từng nghe đến tên doanh nghiệp này và trong suy nghĩ của anh khi đó, đây chỉ là đơn giản là một công việc, không hơn không kém.

Hai mươi năm sau, anh hiện là chuyên gia trong lĩnh vực của mình, có vị trí cao và thu nhập tốt trong doanh nghiệp lớn. Còn doanh nhân năm ấy hiện là chủ tịch tập đoàn bất động sản hàng đầu Việt Nam.

Tất nhiên anh vẫn thành công so với đa phần mọi người, nhưng nhìn lại khối tài sản khổng lồ mà những người đồng hành từ đầu đã tích lũy được, anh nhận ra điều mình thiếu không phải năng lực, không phải sự chăm chỉ, mà là tư duy.

Thời điểm đó, anh đã nhìn cơ hội khi đó bằng lăng kính của người làm thuê - đổi thời gian lấy tiền lương, thay vì lăng kính của nhà đầu tư - đổi vốn và năng lực lấy sự tăng trưởng bứt phá.

Giỏi kiếm tiền nhưng cũng "lỡ hẹn" với tiền

Câu chuyện trên phản ánh nghịch lý lớn trong giới chuyên gia: Những người rất giỏi chuyên môn vẫn lúng túng khi quản lý tài sản của chính mình.

Trong vai trò một người làm thuê chuyên nghiệp, bạn tôi có thể tự tin trước hội đồng quản trị, xử lý những thương vụ phức tạp, chốt những hợp đồng trị giá hàng triệu đô la cho doanh nghiệp. Nhưng khi đứng trước cơ hội đầu tư hoặc khi phải tự quyết định về tài chính cá nhân, anh vẫn hành động như những người mới.

Tại sao lại tồn tại nghịch lý này? Từ thực tiễn cá nhân, tôi thấy có một số “điểm mù” khiến nhiều người giỏi nghề đã bỏ lỡ cơ hội tăng trưởng tài sản trong suốt nhiều năm liền, dù thu nhập không hề thấp.

Đầu tiên là “cái bẫy” của sự tự tin thái quá. Càng giỏi chuyên môn, con người ta càng dễ rơi vào bẫy tự tin thái quá. Họ mặc định rằng thành công nghề nghiệp sẽ tự động chuyển hóa thành thành công tài chính cá nhân.

Kế đến là tâm lý cầu toàn. Trong chuyên môn, họ không cho phép mình sai sót. Việc mang tâm lý đó sang đầu tư, việc sợ rủi ro, sợ những lĩnh vực mình không nắm chắc, dẫn đến việc chần chừ không dám ra quyết định hoặc quyết định quá muộn.

Cuối cùng là việc để cảm xúc chi phối quá nhiều vào quyết định đầu tư. Khá thú vị khi những người giỏi chuyên môn luôn xử lý công việc bằng quy trình chuẩn chỉnh, nhưng với tiền bạc, quyết định của họ lại dễ bị chi phối bởi ký ức tiền bạc từ thời thơ ấu, bởi những niềm tin vô thức từ gia đình, bởi nỗi sợ mất tiền, và đặc biệt là bởi rào cản tâm lý rất khó gọi tên: Đó là việc họ không cho phép mình “không biết”, dù đó là kiến thức trong lĩnh vực khác.

Hiểu biết về tiền bạc giống như học ngôn ngữ mới. Bạn có thể lưu loát trong lĩnh vực của mình, nhưng vẫn bập bẹ khi nói về tiền. Sai lầm lớn nhất là dùng tư duy chuyên môn để áp đặt lên quy luật của dòng tiền.

Kiếm thêm tiền có thực sự "đang đi lên"?

Trong ngày cuối cùng của năm cũ, hãy thử nhìn lại bức tranh tài chính năm nay để thấy sự tàn nhẫn của lạm phát và chi phí cơ hội.

Dữ liệu tổng hợp đến cuối năm 2025 cho thấy đây là một năm rất “đẹp” về mặt tăng trưởng tài sản. Trong nước, bạc và vàng lần lượt ghi nhận mức tăng 174% và 89%. Các quỹ đầu tư thụ động đạt mức tăng khoảng 63%, quỹ mở tăng 30%, trong khi thị trường chứng khoán tăng xấp xỉ 36%. Ở chiều ngược lại, kênh tiết kiệm chỉ mang lại mức sinh lời khoảng 5%.

Điều này nghĩa là gì? Nghĩa là nếu bạn có một năm chăm chỉ làm việc, được tăng lương 10-20% và gửi toàn bộ tiền vào ngân hàng, thì về mặt vị thế tài chính tương đối, bạn vẫn đang đi lùi. Bạn nghèo đi so với những người nắm giữ tài sản khác ngoài tiền, dù con số trong tài khoản của bạn vẫn tăng.

Điều này rất dễ thấy ở các thành phố lớn. Giá bất động sản đã tăng phi mã, nhanh hơn rất nhiều so với tốc độ tăng lương. Đến mức dù bạn có mức lương 6 chữ số mỗi tháng, mua một căn nhà tại thời điểm này vẫn là một bài toán tài chính nan giải.

Hiểu lầm phổ biến của nhiều người khi nhìn lại tài chính cá nhân là chỉ soi vào một trục duy nhất, thường là thu nhập. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động hiện nay, phát triển tài chính chỉ dựa vào con số số thu nhập đang trở nên quá chật hẹp.

Tài chính cá nhân cần là hệ thống đa tầng, với nhiều biến số vận hành song song. Một năm tăng trưởng thực sự cần được nhìn qua nhiều trục cùng lúc: Sự nghiệp có tiến triển không? Thu nhập có tăng không? Tỷ lệ tiết kiệm có cải thiện không? Hiệu suất đầu tư có tốt hơn năm trước không? Tổng tài sản ròng tăng bao nhiêu, và tốc độ đó đang ở đâu so với mặt bằng chung?...

Định vị lại mục tiêu cho năm mới

Bước sang năm 2026, bối cảnh vĩ mô càng buộc mỗi cá nhân phải nhìn tài chính theo cách hệ thống hơn. Mục tiêu tăng trưởng GDP được đặt ở mức từ 10% trở lên. Lãi suất tiết kiệm phổ biến quanh 5-7% trong khi lạm phát dự kiến ở mức 3,6-4,3%. Điều đó có nghĩa việc giữ tiền mặt quá lâu chỉ mang lại cảm giác an tâm ngắn hạn, nhưng về dài hạn lại âm thầm bào mòn vị thế tài chính.

Câu hỏi cho năm mới không nên là "Năm nay kiếm được bao nhiêu tiền?", mà nên là “Bạn có thực sự tăng trưởng hay không?”. Để trả lời được câu hỏi này không hề dễ, kể cả với những giám đốc với mức lương nhiều con số.

Đó là chiến lược mang tên tài chính cá nhân, một cỗ máy có thể để “tiền đẻ ra tiền”, được tập hợp nhiều bài toán phải giải quyết: Tổng tài sản có tăng không, tăng bao nhiêu? Tốc độ đó so với năm trước và so với mặt bằng chung đang ở đâu? Điểm mạnh và điểm yếu trong cấu trúc tài chính của bản thân là gì?

Một sai lầm khác của người thu nhập cao là coi đầu tư như một hoạt động rời rạc: Có tiền dư thì mua đất, thấy chứng khoán lên thì bỏ tiền vào, cần tiền thì rút ra. Cách làm này phụ thuộc quá nhiều vào may mắn và cảm xúc.

Tăng trưởng ở đây không chỉ là lợi nhuận của khoản đầu tư đơn lẻ, mà là sự vận hành của toàn bộ hệ sinh thái tài chính cá nhân, bao gồm thu nhập, tiết kiệm, đầu tư và tổng tài sản ròng. Tài chính cá nhân cần một hệ thống đủ đơn giản để duy trì, nhưng đủ rõ ràng để theo đuổi lâu dài.

Lời khuyên là hãy chủ động thiết kế cỗ máy tài chính của riêng mình. Thu nhập là điểm khởi đầu, tài sản là nơi giúp tiền đẻ ra tiền. Dòng tiền là kết quả của việc để tài sản tiếp tục vận hành và tạo gia tốc tăng trưởng. “Cỗ máy tài chính” cơ bản thường sẽ gồm 4 cấu phần chính:

- Nhiên liệu (Thu nhập): Kiếm tiền từ chuyên môn.

- Bộ lọc (Tiết kiệm): Kỷ luật giữ lại một phần thu nhập.

- Động cơ (Đầu tư tích sản): Phân bổ vốn định kỳ vào các tài sản tăng trưởng (vàng, cổ phiếu, bất động sản, chứng chỉ quỹ...).

- Lá chắn (Quản trị rủi ro): Bảo hiểm và quỹ dự phòng.

Tôi từng tư vấn cho một giám đốc cấp cao làm việc 10-12 tiếng/ngày. Chị không có thời gian theo dõi bảng giá chứng khoán hay giá vàng. Thay vào đó, chiến lược của chị cực kỳ đơn giản: Định kỳ mỗi tháng, chị tự động trích 60 triệu đồng mua vào 3 mã cổ phiếu đầu ngành đã được chọn lọc kỹ.

Chị làm điều này đều đặn, bất chấp thị trường chứng khoán tăng hay giảm. Sau 13 tháng, danh mục tăng trưởng 43% - hiệu suất vượt trội hoàn toàn so với thị trường. Phương pháp đơn giản đó là chiến lược đầu tư tích sản cổ phiếu (SIP).

Nhìn lại tài chính cá nhân cuối năm không phải là việc cộng trừ con số trong tài khoản, mà là lúc chuyển từ phản ứng sang hoạch định. Từ việc chạy theo cơ hội sang xây dựng hệ thống. Từ mục tiêu con số cố định sang mục tiêu tăng trưởng.

Đừng để sự xuất sắc trong công việc của bạn bị lãng phí. Năm 2026, hãy đặt mục tiêu tăng trưởng thực thay vì chỉ nhìn vào thu nhập, và quan trọng nhất là trong cách nhìn về tiền. Chỉ khi có bằng phép đo đúng, bạn mới có thể quản trị đúng sự nghiệp, tài chính cá nhân và cuộc sống.

Yến Lê