Núc nác, món lạ từ rừng

Đắng nhưng mà ngon

Núc nác vốn là một loại cây rừng, phổ biến ở miền núi Tây Bắc, Đông Bắc. Các tỉnh miền núi Trung bộ và Tây Nguyên cũng có, nhưng người ta gọi nó là quả quao. Núc nác là cây thân gỗ, cao trung bình từ 5 - 7m, hoa và quả mọc theo chùm. Đặc biệt, đồng bào dân tộc rất “khoái” chờ hoa rụng để lấy về làm món ăn cho dù chúng có vị khá đắng. Tuy nhiên, thường người ta lấy quả về ăn nhiều hơn là hoa, bởi kiếm được số hoa rụng đủ cho một bữa thì phải có rất nhiều cây trong khi mỗi nhà chỉ có 1 - 2 cây trong vườn chứ không trồng nhiều theo kiểu canh tác.

Quả núc nác thường rộ vào những tháng cuối hè. Khi ấy ra chợ bản rất dễ mua, nhưng không phải ngày nào cũng có. Chính vì thế giá núc nác cũng không hề “bình dân” chút nào, trung bình từ 15 - 20 nghìn đồng/quả, có khi cao hơn chút.

Quả núc nác có màu xanh hoặc xanh nâu, người miền xuôi nếu mới thấy lần đầu sẽ dễ liên tưởng đến quả phượng vĩ bởi chúng trông khá tương đồng về hình dáng, kích cỡ. Tuy nhiên, màu của quả núc nác đậm hơn, có thể uốn cong dễ dàng chứ không cứng như quả phượng. Thường người ta sẽ hái những quả bánh tẻ ăn sẽ ngon và giòn nhất. Muốn chế biến được các món ăn từ quả núc nác cũng cần có kỹ thuật chứ không phải thái ra xào là ăn được ngay. Núc nác cần nướng cho tới khi lớp vỏ ngoài cháy đen thì bên trong mới chín. Làm cách này để quả hết mủ nhựa, giảm vị chát đắng và dễ dàng bóc lớp vỏ cứng để lấy phần cùi.

Món nộm từ quả núc nác ăn cực “dính”. Vị đắng giòn, kết hợp với cay của ớt và các loại rau gia vị khiến thực khách ấn tượng ngay từ lần đầu. Nếu những ai chuộng vị đắng thì khó có thể bỏ qua, còn những ai không ăn được vị đắng có thể ban đầu sẽ khó ăn, nhưng ấn tượng chắc sẽ nhớ mãi. Hoa núc nác xào với thịt lợn, thịt bò, lòng mề gà hay thậm chí là xào “chay” thôi ăn cũng rất “cuốn”.

Nắm bắt được nhu cầu thị trường, những năm gần đây bà con đồng bào dân tộc bắt đầu trồng núc nác phổ biến hơn và món ngon từ quả này cũng dần chinh phục được nhiều người miền xuôi. Núc nác có tính mát, vỏ và thân cây là một trong những vị thuốc giúp giải độc cơ thể, mát gan, thanh nhiệt, hỗ trợ tốt cho đường hô hấp. Vì là cây rừng nên núc nác không phải chăm bón hay phun thuốc, do đó nó được liệt vào loại thực phẩm sạch.

Ăn sao với quả núc nác?

Hoa núc nác thì không nhiều người có cơ hội được thưởng thức, thậm chí hầu như rất ít khi thấy chúng được bán ngoài chợ, hoặc nếu có cũng sẽ “hết vèo”. Bởi không mấy ai hái hoa đem bán (mà chỉ đợi nhặt hoa rụng), phải để cho ra quả. Hoa núc nác đem về tách bỏ phần nhụy, rửa sạch là có thể luộc ăn ngay hoặc luộc sơ lên để làm nộm. Nhưng hoa núc nác sẽ ngon hơn nếu đem xào. Phi thơm tỏi rồi xào chung với thịt trâu, thịt bò, lòng mề gà hoặc thịt ba chỉ… hoa thấm dầu mỡ và gia vị, ăn kèm với thịt vừa thơm, vừa bùi. Người ta có thể gom hoa rồi phơi khô, đến khi dùng chỉ cần ngâm nước cho nở ra là có thể xào chung với một số loại thịt. Hoa khô có thêm vị dai dai, ăn khá ngon.

Quả núc nác nướng chín có thể ăn được luôn, ai cẩn thận hơn thì luộc sơ qua thêm lần nữa. Đem thái lát thành từng miếng, ghém thêm miếng thịt ba chỉ luộc, thêm lá rau thơm, kèm một số loại rau có vị chua hoặc chát rồi gói lại chấm mắm tôm rất ngon. Các vị chua, cay, chát, đắng và ngậy của thịt kết hợp sẽ đem đến cảm giác vừa lạ, vừa ngon. Núc nác rất hợp với vị cay và nồng nên chấm với chẩm chéo hoặc trộn chung với giềng giã mịn, lá lốt thái nhỏ, lạc rang, ớt cũng đem đến vị khá lạ.

Món ưa chuộng nhất của quả núc nác là nộm. Ngày trước, khi điều kiện chưa có thì món nộm núc nác khá đơn giản. Quả núc nác sau khi sơ chế thì thái lát mỏng, trộn chung với chanh, tỏi, ớt giã, chút mùi tàu và lạc rang là đã đủ độ ngon rồi. Làm nộm theo kiểu một số bà con ở Tây Bắc thì có thể thay chanh bằng nước măng chua, thêm chút mắc khén, hạt dổi giã nhỏ rồi trộn chung với cá suối nướng hay một vài loại rau rừng khác.

Ngày nay sáng tạo hơn, nộm quả núc nác có thể thêm cả lưỡi lợn, tai lợn, thịt ba chỉ luộc, thậm chí là lòng non. Kết hợp cùng rau thơm, lạc rang, ngó sen, củ sen có vị ngọt ăn cùng rất hợp, nhất là những người không ăn được đắng nó giúp giảm vị đắng và dễ ăn hơn khá nhiều.

Cũng giống như hoa núc nác, quả núc nác người ta cũng đem xào, có thể xào chung với trứng, thịt trâu, bò và lợn. Nhưng lưu ý, khi xào dùng mỡ lợn sẽ ngon hơn dùng dầu ăn. Vị ngọt của thịt kết hợp với vị đắng nhẹ nhưng hậu vị vẫn là ngọt nên càng ăn càng thấy mê. Một thứ quả rừng lạ lẫm nhưng ngày càng trở nên phổ biến bởi sự giao thoa ẩm thực, núc nác đang chinh phục gu ẩm thực của nhiều người.

Lăng Việt Cường