Nước trong đời sống tinh thần của người Dao họ

Bài 1: Nước trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

Bài 1: Nước trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

Người Dao họ thường ví: “Bố như nước, mẹ như lửa”. Điều đó cho thấy vai trò và tầm quan trọng của nước trong quan niệm của người Dao họ, nước là biểu tượng của sự sống, của sức mạnh, sự trường tồn và sự tinh khiết. Người Dao họ ở Lào Cai thường lấy nước ở khe, bởi nước ngon và tinh khiết.

Thầy cúng làm lễ xua đuổi những điều xấu theo dòng nước ra ngoài làng.

Cách lấy nước đối với người Dao họ là một nghệ thuật. Trước đây, mỗi gia đình người Dao họ đều tự mình bắc riêng một máng nước dẫn, chảy từ trong khe về tận bể chứa tại nhà. Khi chưa có bể, người Dao họ chứa nước bằng các ống nứa, có đường kính rộng 20 cm, nên cũng chứa được khá nhiều nước. Trước đây, mỗi gia đình thường có 5 - 7 ống lấy nước và đựng nước. Hình thức lấy nước là chủ gia đình vào các khe trên đỉnh đồi có nhiều cây to, cây già và xem đất có độ ẩm nhiều thì khe nước đó có nhiều nước, nếu có thêm tảng đá to thì nước ở đó rất trong, mát và ngọt. Sau khi tìm được nguồn, thấy đủ nước thì chủ nhà chặt các cây nứa có dóng dài và thẳng, rồi bổ đôi, dùng đầu mũi dao đục thủng các mấu, tạo thành máng dẫn thông suốt. Sau đó đắp đập ở đầu nguồn, chắn dâng nước lên cao, tạo thành vũng, đảm bảo nước được chảy liên tục. Do đặc điểm địa hình, người ta không thể làm máng dẫn thẳng dài từ khe về nhà, mà phải lựa theo địa thế mà bắc ống dẫn nước về nhà. Những gia đình ở xa khe (nguồn nước) có khi phải chặt đến 100 cây nứa (mỗi cây nứa dài 5 - 6 m) mới đủ vật liệu làm máng dẫn.

Hình thức lấy nước là mang ống nứa ra hứng ở vòi nước chảy, hứng đầy từng ống, mỗi ống đều có dây buộc để xách hoặc gánh. Thời gian đi lấy nước cúng tổ tiên thường vào ngày mùng một và ngày rằm hằng tháng, việc đi lấy nước do ông chủ nhà hoặc con trai, dụng cụ đựng nước trước đây là ống nứa. Ngày nay, người Dao họ dùng gáo nhựa hoặc lấy chậu để đựng nước. Khi đi lấy nước cúng tổ tiên vào ngày mùng một và ngày rằm hằng tháng không phải làm lý với thần nước, mà trong một năm, người Dao họ chỉ hành lễ với thần nước vào ngày đầu tiên của năm mới. Họ chuẩn bị hương, tiền giấy đem đến đầu nguồn nước cắm và thực hiện nghi lễ mua nước mới với mục đích cầu cho may mắn, mạnh khỏe, nước lúc nào cũng đầy...

Người Dao họ rất kiêng kỵ khi lấy nước dâng cúng tổ tiên. Đó là khi đi lấy nước về để dâng cúng tổ tiên hoặc thực hiện các nghi lễ khác, nếu gặp rắn bò qua trước mặt, tiếng hươu, hoẵng kêu thì không nên đi. Khi đi ra nguồn nước, gặp người đang mang thai thì không nên đi, mà quay về, vì quan niệm vía bà chửa rất dữ, không tốt. Khi ra nguồn nước, thấy nước chảy màu đỏ cũng không nên lấy, vì quan niệm nước đỏ là máu, không tốt.

Người Dao họ sử dụng nước tinh khiết, nước màu và nước chưng cất rượu để thờ cúng tổ tiên. Theo quan niệm của người Dao họ, nước mạch chảy từ trong khe, trong đồi là nước mát, nước tinh khiết. Trong mọi nghi lễ cúng của người Dao họ nói riêng và cộng đồng người Dao nói chung không thể thiếu nước, có thể là ống nước, bát nước hoặc chén nước, được gia chủ hoặc thầy cúng rót trước khi chuẩn bị hành lễ. Khi cúng, thầy rót nước và làm phép cho nước sạch sẽ, không bị vấy bẩn, muốn nước thành màu nào thầy phù phép vào bát nước, bát nước sẽ biến thành màu đó và rất linh nghiệm khi cúng.

Trong một số lễ cúng, người Dao họ có sử dụng một số loại nước màu dùng để dâng cúng thần linh. Nước màu được dùng là nước chè pha hoặc lá chè tươi đun, khi hành lễ, thầy cúng rót nước chè vào chén. Cũng giống như nước, rượu được sử dụng tất cả trong các nghi lễ cúng của người Dao họ, rượu và nước luôn song hành với nhau. Nước dùng để chưng cất rượu là nước sạch lấy ở khe. Rượu không chỉ là đồ uống quan trọng, luôn xuất hiện trong những sinh hoạt văn hóa thường nhật, mà trong đời sống tâm linh, tín ngưỡng của người Dao họ, rượu trở thành phương tiện bày tỏ lòng thành kính của những người đang sống đối với những tổ tiên, các vị thần thánh.

Nước không chỉ có vai trò đặc biệt trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, mà còn có rất nhiều ý nghĩa trong lễ cúng đầu năm của người Dao họ.

Thanh Nam - Ngọc Thanh