Ô nhiễm nguồn nước, không khí gây hàng loạt bệnh nguy hiểm cho con người

Hàng nghìn người tử vong mỗi năm vì dùng nước ô nhiễm

Nguồn nước ô nhiễm tác động cực kỳ xấu đến sức khỏe. Tại hội thảo "Tác động của ô nhiễm môi trường đến đa dạng sinh học và sức khỏe con người" diễn ra ngày 10-11/3, GS.TS Trần Hiếu Nhuệ, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường cho biết, các con sông, suối, hồ chứa, hồ và biển đang dần nhiễm các loại hóa chất, chất thải nhựa và rất nhiều chất gây ô nhiễm khác. Đây là lý do mà nguồn nước đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người cũng như các loài động thực vật.

Kết quả quan trắc giai đoạn 2016-2020 cho thấy lưu vực sông Nhuệ - sông Đáy có chất lượng môi trường nước sông thường xuyên ở mức kém, có tới 62% điểm quan trắc cho kết quả chất lượng nước ở mức xấu trở xuống (WQI<50), trong đó 31% số điểm quan trắc cho kết quả ở mức ô nhiễm nặng (WQI<25).

Các sông nội thành Hà Nội (sông Tô Lịch, sông Kim Ngưu, sông Lừ, sông Sét) là các điểm nóng ô nhiễm trên lưu vực sông Nhuệ - sông Đáy. Trong giai đoạn 2016-2020, Hà Nội có nhiều công trình, dự án để bảo vệ, cải thiện môi trường nước các sông nội thành, giúp làm giảm mức độ ô nhiễm môi trường tuy nhiên các thông số vẫn còn rất cao. Trên sông Tô Lịch, đoạn chảy qua khu vực nội thành từ Nghĩa Đô đến Cầu Sét, chỉ số WQI luôn có giá trị thấp dưới 25, nước thường xuyên bị ô nhiễm nặng và hầu như chưa có sự cải thiện qua các năm. Các sông nội thành khác cũng trong tình trạng tương tự.

GS. Trần Hiếu Nhuệ cho biết, sử dụng nguồn nước ô nhiễm, con người dễ bị nhiễm chì, hay gặp nhất là các bệnh về thận, thần kinh, nhiễm amoni làm da xanh, cơ thể thiếu sức sống; nhiễm Natri gây bệnh về cao huyết áp, tim mạch; nhiễm Cadimi có thể gây đau lưng, thoái hóa cột sống; nhiễm độc các hợp chất hữu cơ, thuốc trừ sâu, thuốc bảo quản thực vật gây cảm giác nôn ói hoặc ngộ độc.

GS. Trần Hiếu Nhuệ dẫn thống kế của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên và Môi trường. Theo đó, có đến 9.000 người tử vong mỗi năm do nguồn nước và vệ sinh kém. Có khoảng 20.000 người mắc bệnh ung thư mới phát hiện mà một trong những nguyên nhân chính là do ô nhiễm nguồn nước. 44% trẻ em bị nhiễm giun và 27% trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng tại Việt Nam do thiếu nước sạch và vệ sinh kém. Khảo sát 37 xã mang tên "làng ung thư" đã có 1136 người chết vì các bệnh ung thư. Ngoài ra còn có 380 người các xã lân cận cũng chết bởi ung thư.

GS. Trần Hiếu Nhuệ kiến nghị, cần nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ môi trường. Tăng cường các hoạt động tuyên truyền giáo dục trong cộng đồng, tiếp tục ban hành các chính sách, quy định hướng dẫn thi hành luật Bảo vệ môi trường năm 2020, hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường. Tăng cường công tác kiểm tra đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ trên địa bàn và tăng cường kiểm tra, kiểm soát việc đầu tư xây dựng các trạm xử lý nước thải công nghiệp và sinh hoạt tập trung. Đặc biệt, cần có hoạt động thu phí môi trường đối với nước thải.

Bệnh nhân ung thư gia tăng ở vùng không khí ô nhiễm

PGS.TS.BS Nguyễn Huy Nga, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và Phát triển môi trường sức khỏe (CHERAD), nguyên cục trưởng Cục Quản lý Môi trường y tế, Bộ Y tế cho biết: Ô nhiễm nguồn nước, đất do phát triển công nghiệp và nông nghiệp không được kiểm soát. Các chất độc, thuốc bảo vệ thực vật, chất thải y tế đang gây ảnh hưởng lên sức khỏe cộng đồng. Ô nhiễm không khí do công nghiệp, nhiệt điện và giao thông phát triển quá nhanh dẫn đến các bệnh hô hấp, dị ứng tăng nhanh ở đô thị.

Theo TS. Nguyễn Huy Nga, tác hại là bụi PM 2.5 vào phổi, qua đường dẫn khí như phế quản, tiểu phế quản sẽ đi sâu vào từng túi phổ gây viêm nhiễm đường hô hấp, suy giảm chức năng phổi. Hệ quả là các bệnh liên quan như đột quỵ, giảm IQ, các bệnh ở hệ thần kinh trung ương, rối loạn nhịp tim, đông cứng mạch máu, cao huyết áp, ung thư phổi... Năm 2017, ô nhiễm môi trường đã giết chết 71.300 người Việt Nam.

Độc chất trong không khí xâm nhập chủ yếu bằng đường thở (đặc biệt là phổi với khả năng trao đổi chất cao qua và nhiều mạch máu nhỏ) gây viêm phế quản, viêm phổi, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính, nhồi máu cơ tim, cao huyết áp, mạch vành, suy thận, gan, nghễnh ngãng, giảm trí nhớ, ung thư…

Ô nhiễm không khí ở nước ta nhiều năm qua liên tục trầm trọng.

Còn theo GS.TSKH Phạm Ngọc Đăng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường, đánh giá hiện trạng ô nhiễm môi trường không khí nước ta trong nhiều năm qua cho thấy liên tục trầm trọng, đặc biệt là ô nhiễm bụi. Công tác quản lý gặp nhiều yếu kém và bất cập như văn bản pháp luật về quản lý môi trường không khí còn chưa hoàn thiện, chưa có luật không khí sạch, công nghệ sản xuất của nhiều ngành còn lạc hậu, quản lý nguồn thải ô nhiễm chưa đáp ứng yêu cầu, ý thức bảo vệ môi trường không khí của mọi người còn hạn chế…

Nghiên cứu về tác hại của ô nhiễm không khí đến sức khỏe, GS.TS Nguyễn Văn Phước (Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật TP HCM) và PGS.TS Hồ Quốc Bằng (Trung tâm ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu, Viện Môi trường và Tài nguyên) đưa ra bản đồ cho thấy tại TP HCM, số lượng người tử vong do bệnh tim phổi tập trung tại khu vực trung tâm thành phố hơn ngoại thành. Điều này do nồng độ chất ô nhiễm trong nội thành cao hơn. Trong ba tác nhân gây ô nhiễm không khí, bụi PM2.5 gây ra số lượng người tử vong do tim phổi nhiều nhất, sau đó đến NO2 và cuối cùng là SO2.

Hoạt động giao thông chiếm phát thải cao nhất. 90% khí CO ở TP HCM đến từ giao thông, với NOx là 93% và SO2 là 76%. Nhóm nghiên cứu của GS Hồ Quốc Bằng đề xuất kiểm tra khí thải đột xuất xe cơ giới và xe gắn máy đang lưu hành, thực hiện dự án cải thiện giao thông công cộng. Tăng cường sử dụng xe đạp đồng thời ra soát số lượng xe máy đã qua sử dụng không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải thì phải ngưng hoạt động. Xây dựng hệ thống cảnh báo trực tuyến ô nhiễm không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng…

TS. Nguyễn Huy Nga kiến nghị cần có một cuộc điều tra tổng thể về ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường lên sức khỏe cộng đồng. Từ đó sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu và lập bản đồ "nóng" về các khu vực nguy cơ cao cho sức khỏe cộng đồng. Ngoài ra cần xây dựng các chỉ số đánh giá nguy cơ sức khỏe cộng đồng do ô nhiễm môi trường và do biến đổi khí hậu. Rà soát các tiêu chuẩn, quy chuẩn môi trường để bảo vệ sức khỏe cộng đồng (ví dụ các quy chuẩn ô nhiễm không khí xung quanh) phù hợp với các tiêu chuẩn của WHO.

Điều đặc biệt là theo TS. Nguyễn Huy Nga, cần thiết phải ban hành tiêu chuẩn Việt Nam về không khí trong nhà. Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu lên sức khỏe cộng đồng. Củng cố hệ thống y tế dự phòng để đáp ứng các nguy cơ sức khỏe cộng đồng do ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu.

Nhằm giảm thiểu tác hại của ô nhiễm môi trường không khí với đa dạng sinh học và sức khỏe con người, cần xây dựng hệ thống chính sách và các quy định của pháp luật để quản lý chất lượng không khí. Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả làm việc của bộ máy quản lý môi trường không khí ở trung ương và địa phương như thành lập các phòng quản lý môi trường không khí thuộc Chi cục Bảo vệ môi trường ở các tỉnh, thành. Định kỳ kiểm tra theo quy chuẩn môi trường về khí thải đối với tất cả các phương tiện giao thông cơ giới, cấm lưu hành phương tiện không đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường. Kiểm soát các nguồn thải công nghiệp, xử lý nghiêm các nguồn thải ô nhiễm bụi phát sinh.

Tô Hội