Ðộc đáo trò chơi dân gian ngày tết

Bình Phước có 41 dân tộc anh em từ nhiều vùng miền trong cả nước về sinh sống. Mỗi dân tộc đến với Bình Phước đều mang theo và duy trì những bản sắc văn hóa riêng, với những trò chơi dân gian độc đáo, tạo nên sự đa dạng, phong phú trong đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng các dân tộc.

Trò chơi lày cỏ

Nói đến nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng thì không thể không nhắc tới trò chơi lày cỏ (còn gọi là sai mạ). Đây là trò chơi dân gian độc đáo, đòi hỏi người chơi phải nhanh nhẹn và biết phán đoán đối thủ. Chơi lày cỏ giống với oẳn tù tì, nhưng độ khó cao hơn vì phải phán đoán đối thủ và nhanh tay, lẹ mắt. Lày cỏ có thể được tổ chức giữa một người với một người, hoặc lập đội mỗi bên từ 2 người trở lên.

Quá trình phán đoán kết quả được hô bằng ngôn ngữ của đồng bào Tày, Nùng, kết hợp với Hán Nôm. Các tiếng hô lên tựa như một bản nhạc hay mà người Tày, Nùng tự sáng tác, rất dân dã và gần gũi, tạo niềm vui cho chính họ và những người xung quanh.

Ông Sầm Văn Lợi ở ấp Trảng Tranh, xã Tân Lợi, huyện Đồng Phú cho biết: “Cách hô và ra ngón tay phải đều nhau, không ra ngón tay sớm hoặc muộn hơn, nếu người chơi không đồng bộ giữa xòe ngón tay và hô sẽ bị phạt. Hai bên nói kết quả đúng và trùng nhau thì hòa, gọi là “thồng sỉnh mạ”. Có những trận lày cỏ thu hút rất nhiều người xem, tạo ra cuộc chơi giằng co kéo dài bất phân thắng bại”.

Trò chơi lày cỏ thường được tổ chức tại các ngày hội văn hóa hay dịp lễ, tết, kể cả trong những dịp cưới hỏi, tiệc tùng của người Tày, Nùng. Đồng bào Tày, Nùng xem lày cỏ là trò chơi giải trí sau những giờ lao động mệt nhọc và cũng là cách để gìn giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình.

Trò chơi đánh cù

Đánh cù (còn gọi đánh quay) là một trong những trò chơi dân gian rất phổ biến trong những ngày hội hay các dịp lễ, tết của đồng bào Tày, Nùng, Mông. Trò chơi này thường dành cho nam giới, từ các em nhỏ đến những người trung niên đều có thể chơi cùng. Hiện nay, trò chơi này cũng thu hút nhiều nữ giới tham gia.

Đánh cù là một trong những trò chơi dân gian phổ biến trong các dịp lễ, tết thu hút cả nam và nữ tham gia

Từ xa xưa, đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Mông đã biết chế tạo một loại cù quay bằng gỗ cứng cùng một sợi dây làm bằng vỏ cây lanh (cây đay) tết lại với nhau dài khoảng 1m. Chiếc cù được gọt đẽo tỉ mỉ. Có người khéo tay thì đẽo giống quả hồ lô. Sợi dây một đầu được quấn vào ngón tay hoặc buộc vào một que cây để cầm giữ, phần còn lại quấn tròn xung quanh chiếc cù.

Anh Nông Văn Diệp ở ấp Phước Tâm, xã Tân Phước, huyện Đồng Phú cho biết: “Thuở nhỏ ở quê Lạng Sơn, chúng tôi thường lên rừng chặt cây về đẽo làm cù rồi thi đấu với nhau. Đặc biệt, khi đến tết, trong lễ hội Lồng tồng, thanh niên các bản thường đem cù ra thi thố. Vào miền Nam lập nghiệp, huyện Đồng Phú tổ chức phục dựng lễ hội Lồng tồng chúng tôi mới có dịp ôn lại. Dù lớn tuổi nhưng tôi thấy rất vui và ý nghĩa”.

Các trung niên, thanh niên người Tày, Nùng ở huyện Đồng Phú chơi lày cỏ trong dịp phục dựng lễ hội Lồng tồng tháng 8-2024, tại xã Tân Phước

Trong quá trình chơi chiếc cù quay êm và được lâu hay không tùy người đẽo và sức rút dây quay của người chơi. Thi cù cũng có nhiều hình thức: có thể chia cặp, chia bảng thi đấu để chọn những chiếc cù quay tốt vào vòng trong hoặc thi đấu cùng một lúc, chiếc cù nào quay đến cuối cùng sẽ giành chiến thắng.

Trò chơi ném còn

Không ai rõ trò chơi ném còn (còn gọi là tung còn) có từ khi nào, nhưng mỗi mùa xuân lên Tây Bắc, du khách sẽ thấy khắp nơi hoa đào, hoa mơ nở rộ là được tham gia vào lễ hội ném còn độc đáo của đồng bào Mông, Thái, Mường, Tày, Nùng... Trong vài năm trở lại đây, tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh Bình Phước, đồng bào dân tộc Tày, Nùng còn duy trì trò chơi này trong các dịp lễ, tết.

Ném còn là trò chơi độc đáo của người Mông, Thái, Mường, Tày, Nùng... phía Bắc, hiện vẫn đang được người Tày, Nùng huyện Đồng Phú giữ gìn và phát huy

Trò chơi ném còn mang ý nghĩa tượng trưng cho mọi việc buồn, ốm đau sẽ được rũ sạch, thay vào đó là sự ấm no, hạnh phúc. Trò chơi này ở vùng cao thường được tổ chức vào những ngày tết, ngày hội, khi mùa màng đã gặt hái xong. Để tổ chức trò chơi này cần có bãi đất bằng phẳng, rộng rãi. Ở giữa bãi đất, người ta dựng một cây tre mai cao từ 9-15m làm cột, trên đỉnh có uốn vòng tròn đường kính khoảng 50cm rồi quấn giấy theo vòng tròn, một bên màu đỏ, một bên màu vàng tượng trưng cho âm - dương.

Quả còn làm từ nhiều múi vải đủ màu sắc được ghép nối với nhau thành hình tròn. Bên trong quả còn được nhồi thóc, hạt mè, hạt cải, hạt bông... Những loại hạt này thể hiện khát vọng sinh sôi nảy nở, thóc nuôi sống con người, hạt bông cho sợi vải… Bên cạnh đó, quả còn được may thêm các tua vải nhiều màu sắc để trang trí và giúp định hướng khi bay. Trò chơi này không phân biệt lứa tuổi nên rất nhiều người hào hứng tham gia, mọi người tụ tập đông đúc quây kín sân ném còn.

Bà Đặng Thị Luyến ở xã Tân Phước, huyện Đồng Phú cho biết: “Ném còn là trò chơi truyền thống của đồng bào Tày, Nùng. Khi còn ở ngoài Bắc, vào những dịp tết Nguyên đán trong lễ hội Lồng tồng, trai gái các bản làng khắp nơi đổ về tham gia trò chơi này. Thanh niên nam nữ vừa ném còn vừa hát sli đối đáp với nhau rất vui và ý nghĩa”.

Đi cà kheo

Theo nhiều người cao tuổi, ở các tỉnh miền núi phía Bắc, vào mùa mưa đường rất dốc và trơn trượt. Do đó, người ta thường dùng 2 que cây rồi lấy 2 khúc cây dài tầm bàn chân cột hoặc đóng vào que cây làm bệ đỡ chân thành đôi cà kheo để đi lại. Tùy lứa tuổi và sở thích mỗi người mà đôi cà kheo sẽ được làm với độ cao khác nhau. Để chống trơn trượt, nhiều người còn đẽo đầu dưới của cà kheo thành hình móng ngựa, móng dê.

Đồng bào Tày, Nùng ở huyện Đồng Phú thi đi cà kheo

Hiện nay, cà kheo đã trở thành trò chơi phổ biến trong các ngày hội, lễ, tết của nhiều dân tộc khắp mọi miền đất nước. Cà kheo là trò chơi tập thể, chủ yếu dành cho nam nữ thanh niên. Để đi được trên cà kheo đòi hỏi người chơi phải giữ được thế cân bằng, có bước đi chính xác, sức khỏe tốt và phải khéo léo kết hợp nhịp nhàng cả chân lẫn tay. Các cuộc thi đi cà kheo thường là thi ai đi nhanh, về đích trước. Tùy quy định cuộc thi mà người tham gia phải thi đi nhanh, đi vào chỗ khó, chỗ gập ghềnh hoặc ruộng nước... Ở nhiều địa phương, thi trò chơi này người ta thường chọn những quãng đường khá xa với nhiều địa hình, địa vật để thấy được sức bền, sự dẻo dai, khéo léo của người chơi.

Thi đi cà kheo đã trở nên rất phổ biến ở nhiều nơi. Trong ảnh: Bà con S’tiêng xã Thanh An, huyện Hớn Quản thi đi cà kheo trong dịp phục dựng lễ cầu an

Bên cạnh những trò chơi dân gian đã nêu thì kéo co, nhảy sạp, đẩy gậy, đấu vật, ô ăn quan, cướp cờ, bịt mắt bắt dê… cũng phổ biến trong dịp lễ, tết của các dân tộc Việt Nam. Mỗi trò chơi đều mang nhiều ý nghĩa và sự vui tươi, rộn ràng. Trò chơi dân gian ngày tết có phần đặc biệt hơn với không khí sôi động, rạo rực tinh thần đua tranh và đầy ắp tiếng cười, xua đi những mệt nhọc, lo toan sau một năm lao động vất vả, tạo sự hứng khởi cùng nguyện ước tốt đẹp cho năm mới và hướng mọi người đến những giá trị truyền thống của dân tộc.

Văn Đoàn