Ốm liên miên vì bụi mịn

Gần một tuần nay, chị Mỹ An, 29 tuổi, nhân viên kế toán sống tại khu vực Hà Đông, không đêm nào ngủ trọn giấc. Từ ngày không khí Hà Nội liên tục ở mức kém, phòng ngủ nhà chị luôn trong tình trạng đóng kín cả ngày, máy lọc chạy suốt 24 giờ. Thế nhưng mỗi sáng thức dậy, cổ họng của An vẫn rát buốt, hai mắt đỏ ngầu như thiếu ngủ.

Hai con nhỏ của anh chị, một bé 4 tuổi và bé 18 tháng, đều bắt đầu ho khan khi trời trở lạnh. Tuần trước, bé lớn sốt 38,5 độ kèm viêm phế quản, phải nghỉ học ba ngày. Bé nhỏ lại chảy mũi liên tục, quấy khóc vì nghẹt mũi, thức giấc giữa đêm khiến chị và chồng phải thay nhau bế từng lượt.

“Cứ tưởng trẻ con yếu nên dễ đổ bệnh, ai ngờ chính tôi cũng khó thở, ngạt mũi, phải dùng thuốc xịt ba lần mỗi ngày”, chị An nói. Mỗi chiều đi làm về, chị đều thấy xe cộ phủ lớp bụi mịn mờ xám; chồng chị lau ban công đến đâu, bụi bám trở lại đến đó.

Sự mệt mỏi kéo dài khiến chị phải xin làm online hai ngày mỗi tuần để “tránh khói bụi đường phố”. Bữa cơm tối luôn trong tiếng ho của ba mẹ con. “Chỉ mong trời đỡ lạnh và đỡ ô nhiễm để nhà tôi được thở bình thường trở lại”, chị An thở dài.

Nhà chị Mỹ An luôn trong tình trạng đóng kín, máy lọc chạy suốt 24 giờ. (Ảnh: Như Loan)

Làm bảo vệ ca đêm tại một tòa nhà văn phòng ở Cầu Giấy, anh Quang Huy (52 tuổi) phải tiếp xúc với khí bụi nhiều. Suốt 12 tiếng trực, anh liên tục ra vào kiểm tra cổng, mở cửa bãi xe, đứng giữa dòng ô tô, xe máy nổ máy sát bên. Trời hanh khô kéo dài cộng với ô nhiễm ở mức đỏ khiến tình trạng kích ứng hô hấp của anh ngày càng nặng.

Ở trọ một mình trong căn phòng nhỏ gần chỗ làm, anh đặt thêm chậu nước và chiếc quạt phun sương mini để đỡ khô mũi. Tuy nhiên tình trạng mẩn đỏ, ngứa rát ở cánh tay và cổ ngày càng nhiều, buộc anh đi khám. Bác sĩ chẩn đoán viêm da tiếp xúc và kích ứng đường thở do ô nhiễm không khí kéo dài, kê thuốc bôi và dặn hạn chế ra ngoài giờ cao điểm.

“Biết là nên tránh bụi, nhưng nghề bảo vệ thì phải đứng cổng, đâu thể né”, anh nói. Nhiều hôm trực đến cuối ca, lớp bụi mịn phủ lên áo khoác dày đến mức nhìn thấy rõ từng mảng.

Anh Huy thường xuyên pha nước muối để súc miệng. (Ảnh: NVCC)

Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, ô nhiễm không khí hiện không còn là nỗi lo của riêng người có cơ địa nhạy cảm. Chất lượng không khí suy giảm liên tục trở thành mối đe dọa sức khỏe đối với toàn bộ cộng đồng.

Ngay cả những người vốn khỏe mạnh cũng bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu kích ứng như rát họng, nghẹt mũi, ho khan, đau tức ngực hay cay mắt. Ở nhóm người già, trẻ nhỏ và những người mang bệnh nền, tình trạng này dễ chuyển thành viêm phổi, lên cơn hen, đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim.

Trong các tác nhân gây hại, bụi mịn PM2.5 được coi là nguy hiểm nhất. Với đường kính siêu nhỏ - chỉ bằng một phần rất nhỏ so với sợi tóc - chúng dễ dàng vượt qua lớp bảo vệ tự nhiên của hệ hô hấp, đi thẳng xuống phế nang, nơi diễn ra quá trình trao đổi khí.

Một số hạt còn tiếp tục lọt vào máu, kéo theo kim loại nặng và độc chất di chuyển đến tim, não, thận và nhiều cơ quan khác. Khi xâm nhập vào cơ thể, chúng thúc đẩy stress oxy hóa, phá hỏng ty thể của tế bào và châm ngòi cho phản ứng viêm lan tỏa.

Tình trạng viêm âm ỉ khiến đường thở dễ co thắt, thành mạch dễ bị tổn thương, thúc đẩy quá trình hình thành mảng xơ vữa và cục máu đông - những yếu tố dẫn tới đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim. Trẻ em đặc biệt dễ bị ảnh hưởng vì phổi và não của các em vẫn đang phát triển, việc tiếp xúc dài ngày với PM2.5 có thể để lại hệ lụy dai dẳng đến tuổi trưởng thành.

Những đợt ô nhiễm nặng tại Hà Nội luôn kéo theo lượng bệnh nhân tăng vọt. Các khoa Nhi, Hô hấp và Tim mạch liên tục tiếp nhận trẻ bị viêm phổi, viêm tiểu phế quản, cơn hen kịch phát; người lớn tuổi nhập viện vì thiếu máu cơ tim, viêm phổi hay đột quỵ.

Với người có bệnh nền như phổi tắc nghẽn mãn tính COPD, hen hoặc suy tim, chỉ cần nồng độ bụi mịn tăng nhẹ cũng đủ khiến bệnh trở nặng, phải dùng thêm thuốc hoặc nằm viện. Phụ nữ mang thai cũng nằm trong nhóm dễ tổn thương, do các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa ô nhiễm không khí với sinh non, thai nhẹ cân, tiền sản giật và những ảnh hưởng lên thai nhi thông qua nhau thai.

Trong bối cảnh ô nhiễm kéo dài, những biện pháp đơn giản như đeo khẩu trang vải hay đóng kín cửa chỉ mang tính "cầm chừng".

Người dân cần chủ động theo dõi chỉ số AQI mỗi ngày, hạn chế ra ngoài khi không khí xuống mức xấu và sử dụng khẩu trang đạt chuẩn khi phải di chuyển. Trong nhà, nên sử dụng các loại máy lọc không khí có bộ lọc HEPA (có khả năng lọc sạch bụi được 99,97% với các hạt nhỏ tới 0,3 micromet), vệ sinh không gian sống đúng cách và giữ phòng ốc thông thoáng sẽ giúp giảm đáng kể lượng bụi mịn xâm nhập.

Bác sĩ Hoàng cho rằng ô nhiễm không khí cần được nhìn nhận như vấn đề sức khỏe cộng đồng đúng nghĩa, thay vì chỉ được xem như hiện tượng thời tiết bất lợi. Bảo vệ bản thân trước bụi mịn là điều mỗi người có thể làm, nhưng quan trọng hơn là những giải pháp ở tầm vĩ mô như kiểm soát nguồn thải, tổ chức giao thông hợp lý, phát triển năng lượng sạch và xây dựng đô thị bền vững.

“Hà Nội có thể còn phải trải qua nhiều ngày ngột ngạt, nhưng khi cộng đồng hiểu đúng và có phương án ngăn ngừa, chúng ta sẽ giảm được phần nào những tác động âm thầm mà ô nhiễm để lại trong từng nhịp thở”, ông nói.

Như Loan