Papua New Guinea chật vật đối mặt với dịch HIV do viện trợ từ Mỹ bị cắt giảm
Papua New Guinea đang đối mặt với một trong những đợt bùng phát HIV tăng nhanh nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong khi hệ thống y tế hạn chế, kỳ thị sâu sắc và các khoản viện trợ quốc tế suy giảm khiến cuộc chiến chống dịch trở nên khó khăn hơn.
Người dân Papua New Guinea biểu ngữ HIV/AIDS. Ảnh: AFP
Theo tờ The Guardian, chính phủ nước này đã phải tuyên bố HIV là “khủng hoảng quốc gia” trong năm nay.
Nhiễm mới tăng gấp đôi
Năm 1999, Nancy Karipa - một phụ nữ đến từ tỉnh East Sepik - phát hiện mình dương tính với HIV chỉ vài ngày sau khi sinh con đầu lòng. “Đó là khoảng thời gian đầu tiên khi tôi đứng trước nỗi sợ bị chối bỏ, nhưng tôi chọn hành động”, bà nói tại một sự kiện nâng cao nhận thức về Aids ở thủ đô Port Moresby hồi tháng 12. Nhờ tiếp cận điều trị kịp thời, cả bà và con đều khỏe mạnh đến nay.
Bà Karipa là trường hợp hiếm hoi dám công khai câu chuyện của mình. Kỳ thị liên quan đến HIV tại Papua New Guinea vẫn rất nặng nề, trong khi việc cởi mở và xét nghiệm sớm chưa bao giờ quan trọng đến vậy.
Theo Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), Papua New Guinea nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ gia tăng ca nhiễm HIV nhanh nhất khu vực, cùng với Fiji và Philippines. Số ca nhiễm mới đã tăng gấp đôi kể từ năm 2010, và chỉ khoảng 59% người nhiễm biết tình trạng của mình.
Đặc biệt đáng lo ngại là xu hướng gia tăng ở phụ nữ và trẻ em. Trong năm 2024, Papua New Guinea ghi nhận khoảng 11.000 ca nhiễm mới, gần một nửa trong số đó là trẻ em và người dưới 25 tuổi. Khoảng 2.700 trẻ sơ sinh được cho là đã nhiễm HIV trong năm, chủ yếu do mẹ không biết tình trạng nhiễm và không được điều trị dự phòng lây truyền từ mẹ sang con.
“Papua New Guinea là một trong những nước có tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con cao nhất thế giới”, bà Manoela Manova, Giám đốc UNAIDS tại nước này, cho biết.
Viện trợ Mỹ bị cắt, hơn 200 phòng khám bị ảnh hưởng
Một trong những cú đánh mạnh nhất đối với hệ thống phòng chống HIV của Papua New Guinea là việc chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đình chỉ nhiều khoản viện trợ nước ngoài, bao gồm hỗ trợ thông qua USAID.
Theo ông Ken Wai, Thứ trưởng Bộ Y tế, viện trợ từ Mỹ đóng vai trò quan trọng trong duy trì các chương trình cộng đồng, hỗ trợ xét nghiệm và nhân sự chuyên môn. Khi USAID cắt giảm, hơn 200 phòng khám của chính phủ và các tổ chức tôn giáo bị ảnh hưởng trực tiếp.
Tại phòng khám Kaugere ở Port Moresby, một nhân viên xã hội cho biết việc cắt viện trợ khiến lương bị ngừng chi trả, hoạt động phòng khám gần như tê liệt. “Chúng tôi được yêu cầu đóng cửa vì không còn ngân sách. Cộng đồng chịu ảnh hưởng nặng nề”.
Phòng khám từng nhận khoảng 1.000 kina/ngày (khoảng 6 triệu VND) cho hoạt động tuyên truyền cộng đồng, nhưng sau cắt giảm, mức hỗ trợ giảm xuống còn 240 kina mỗi tháng, buộc nhân viên phải làm tình nguyện và thu hẹp dịch vụ.
Phía đại sứ quán Mỹ tại Papua New Guinea không trả lời câu hỏi liên quan đến USAID, nhưng tuyên bố rằng Mỹ cam kết hợp tác với Papua New Guinea trong các chương trình an ninh, ứng phó thảm họa và y tế.
Khủng hoảng tài chính
UNAIDS cũng đang đối mặt với cuộc khủng hoảng tài chính lớn nhất trong lịch sử. Báo cáo tháng 12 của cơ quan này cảnh báo rằng các đợt cắt giảm đột ngột đang để lại hệ lụy sâu rộng và lâu dài đối với sức khỏe của hàng triệu người.
Tuy nhiên, Papua New Guinea phần nào tránh được cú sốc khi Australia tăng ngân sách hỗ trợ HIV lên gần 10 triệu AUD trong năm tài chính này, giúp duy trì hoạt động UNAIDS tại quốc gia thêm hai năm.
Dù vậy, quan chức nước này vẫn lo ngại sự phụ thuộc quá lớn vào viện trợ quốc tế khiến hệ thống y tế trở nên mong manh. Bộ trưởng Ngoại giao Justin Tkatchenko thừa nhận: “Chúng ta cần một chiến lược dự phòng dài hạn. Không thể mãi trông chờ vào các đối tác tài trợ.”
Hướng đi nào cho quốc gia 10 triệu dân đang chịu áp lực dịch bệnh?
Việc tuyên bố HIV là khủng hoảng quốc gia đã thúc đẩy chính phủ triển khai kế hoạch ứng phó khẩn cấp, tập trung vào xét nghiệm, điều trị, phân phối thuốc và nâng cao nhận thức cộng đồng. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định những nỗ lực này sẽ khó đạt hiệu quả nếu không khắc phục tình trạng kỳ thị, tăng cường xét nghiệm sớm và củng cố năng lực hệ thống y tế cơ sở.
Trong bối cảnh ca nhiễm tiếp tục tăng và nguồn lực suy giảm, Papua New Guinea đang chạy đua để kiểm soát dịch HIV - một trận chiến không chỉ chống lại virus, mà còn chống lại sự kỳ thị, thiếu hiểu biết và sự phụ thuộc vào bên ngoài.
