Pézenas - nơi kim cổ giao hòa

Bảo tàng lịch sử và kiến trúc lộ thiên

Nằm ở đông nam nước Pháp, thị trấn Pézenas nhỏ bé có chưa đến 10 ngàn dân. Ảnh hưởng cả khí hậu và phong cách sống miền Địa Trung Hải, thị trấn này có niên đại từ thời kỳ La Mã và bắt đầu được chú ý vào thế kỷ XIII, khi vua Louis IX chọn vùng nơi đây làm lãnh địa hoàng gia. Pézenas dần dần trở thành một trung tâm chính trị năng động và thịnh vượng của vùng Languedoc-Roussillon, một vùng thuộc Pháp vào Phục hưng, và được chọn là nơi cư trú của gia tộc Montmorency. Có nguồn gốc từ thế kỷ thứ X, Montmorency là một trong những gia tộc quyền quý, có ảnh hưởng rất lớn tại Pháp, cung cấp nhiều thành viên có chức vụ cao trong hệ thống cai trị tại nhiều vùng ở Pháp suốt nhiều trăm năm.

Nhiều cuộc họp của hội đồng tỉnh, vùng do nhà vua triệu tập trực tiếp từng được tổ chức tại Pézenas. Không ít tòa nhà, công trình từng phục vụ cho các sự kiện, sinh hoạt vui chơi giải trí của cư dân, xen kẽ dinh thự của nhiều gia đình quý tộc chức sắc vẫn còn hiện diện. Nhiều công trình từ dinh thự, nhà kho, nhà thờ, nhà hát cho đến các đài tưởng niệm được trùng tu giữ gìn hoặc chuyển đổi công năng phục vụ sinh hoạt hàng ngày của người dân và du khách.

Họp chợ ngoài trời mỗi thứ Bảy.

Từ nền móng các công trình từ thời trung cổ, phong cách, văn hóa, trào lưu kiến trúc nghệ thuật của thời Phục hưng tiếp tục làm giàu cho di sản của thị trấn. Gần 120 địa điểm lịch sử và khoảng 30 tòa nhà nằm trong danh sách di tích lịch sử từ thế kỷ XV-XVII được thị trấn quản lý cẩn thận.

Một hệ thống đường hẻm nhỏ lát đá cuội len lỏi giữa các công trình đồ sộ, có biển chỉ dẫn đầy đủ đưa du khách vào không gian đậm chất lịch sử của thị trấn. Từ viên đá, bức tường, vòm cổng, mỗi công trình đều mang một câu chuyện riêng sau cả ngàn năm hình thành và phát triển, gắn với tên tuổi của những danh nhân từng sống và cống hiến cho thị trấn. Những tòa nhà hành chính, bảo tàng, phòng trưng bày, nhà hàng, quán cà phê đan xen dọc đường đi. Từ những dinh thự quý tộc xưa giờ là khách sạn, cho đến những nhà kho thành nhà hát, hay các công trình tôn giáo kiến trúc Gothic được trùng tu và làm mới với phong cách kiến trúc nghệ thuật Phục hưng sống động bao quanh quảng trường trung tâm.

Độc đáo hơn, những cửa hàng nhỏ xinh nằm dọc các con hẻm uốn lượn theo địa hình đồi thấp, trưng bày các sản phẩm nghệ thuật, thủ công do chính tay các nghệ nhân, nghệ sĩ tại đây sáng tạo. Cả thị trấn là một bảo tàng ngoài trời về không gian sống, kể câu chuyện kiến trúc, nghệ thuật kéo dài cả ngàn năm qua.

Không gian truyền cảm hứng nghệ thuật

Từ câu nhận định của nhà làm phim, viết kịch nổi tiếng của Pháp Marcel Pagnol, bất cứ ai đến thăm thị trấn này đều được nghe giới thiệu: “Nếu Jean-Baptiste Poquelin sinh ra tại Paris, Molìere lại ra đời tại Pézenas!”. Thế kỷ XVII, Jean-Baptiste Poquelin đến và lưu lại Pézenas, lấy nghệ danh là Molìere. Ông làm thơ, viết kịch, rồi cùng đoàn kịch phục vụ giải trí cho giới quý tộc tại đây. Molìere trở thành một trong những nhà văn vĩ đại nhất trong ngôn ngữ Pháp và văn học phổ quát.

Một góc thị trấn Pézenas.

Molìere được mệnh danh là “chàng trai vàng của Pézenas”, góp phần mang lại danh tiếng cho nơi này. Nhiều dấu ấn, kỷ niệm, và kỷ vật của Molìere còn được trưng bày, giới thiệu và lưu dấu tại nhiều điểm trong thị trấn, từ bảo tàng đến nhà hát. Bên cạnh đó, các vở kịch của ông cũng như lấy cảm hứng từ ông thường xuyên được trình diễn phục vụ cư dân và du khách. Thông qua nhiều lễ hội, hoạt động văn hóa sân khấu, thị trấn đang tiếp tục nuôi dưỡng tình yêu dành cho thể loại nghệ thuật và ngôn ngữ được tạo cảm hứng từ chính Molìere.

Đúng như thương hiệu được chọn từ năm 2002, “Thị trấn của nghệ thuật và lịch sử”, Pézenas là cái nôi của nhiều nghệ nhân, họa sĩ, nghệ sĩ, cũng như sân chơi tự do đầy cảm hứng thu hút giới nghiên cứu, sáng tác nghệ thuật tụ về mở studio, tham gia các sự kiện, gặp gỡ, trao đổi cảm hứng và đề tài với những người cùng sở thích. Họ tìm những không gian, tác phẩm để chiêm ngưỡng, thưởng thức những tinh hoa của thế hệ trước và sáng tạo ra những sản phẩm của chính mình cho thế giới đương đại.

Bức tranh con bạch tuộc in bằng mực cá mực trên tấm vải phủ bàn.

Nằm yên tĩnh trong một góc phố gần quảng trường, một cửa hàng nhỏ có những tấm khăn ngà ngà với những vệt đen treo phía trước như níu chân tôi. Những mảng màu đen đậm nhạt tạo nên hình dáng của các con vật cũng như đồ vật nổi bật trên nền vải. Cô chủ cửa hàng tuổi ngoài 30 cười giải thích: “Đây là phong cách riêng của tôi, nó đều là vật thật nhúng vào mực của cá mực in lên những tấm vải phủ các đồ vật trong gia đình... Độ bền của màu trên tranh khoảng 50 năm. Tôi vẫn đang nghiên cứu để màu bền hơn”. Cô cho biết những tấm vải nền là vật dụng tái chế từ khăn phủ bàn ghế, tủ, kệ trong các tư gia, chủ yếu được bài trí tại những không gian sang trọng, linh thiêng. Nhìn vào những nét thêu tay trên tấm vải, du khách không khỏi trầm trồ về độ tinh xảo của các nét thêu, đường viền móc của mỗi miếng vải. Phía sau mỗi tác phẩm là cả một lịch sử kỹ thuật làm màu mực hay lịch sử dệt may thêu tay của nhiều thế hệ nghệ nhân nơi này.

Những tác phẩm vừa hút khách du lịch, vừa là đề tài bàn luận cho nhiều người. “Ở đây, chúng tôi có nhiều cảm hứng sáng tạo, thử nghiệm và trình bày những thứ chúng tôi thích thú, chúng tôi nghiên cứu và thực hiện nó. Sáng tạo không chỉ là làm ra những cái mới, mà còn biết làm mới những thứ đã từng tồn tại theo khuôn mẫu cũ”, cô họa sĩ kiêm chủ cửa hàng giải thích.

Lang thang quanh thị trấn, du khách không bao giờ thấy đủ thời gian để ngắm nghía, trò chuyện và nghe những câu chuyện của các nghệ nhân, người làm đồ gốm, người tạo hình từ sắt, thép, nhôm, người thì làm đồ trang sức, đồ nội thất, tác phẩm điêu khắc, thời trang, hội họa. Chính quyền nơi này có nhiều chính sách thân thiện khuyến khích nghệ nhân địa phương cũng như từ nơi khác tới, không ngừng tạo ra các sản phẩm nghệ thuật nhưng không thiếu tính thương mại, tiếp tục duy trì và phát triển nét riêng của thị trấn. Lễ hội và các hoạt động văn hóa nghệ thuật từ truyền thống đến đương đại với nhiều chủ đề được tổ chức vào các tháng, các mùa quanh năm, đặc biệt là suốt mùa hè, với nhiều đêm trình diễn các vở kịch kinh điển của Molìere.

Một cửa hàng trưng bày tác phẩm uốn bằng sợi nhôm.

Không chỉ quyến rũ du khách bằng dấu tích lịch sử, kiến trúc cổ, sản phẩm nghệ thuật độc đáo, hay các lễ hội, Pézenas còn có nền ẩm thực đậm chất địa phương được truyền qua nhiều thế hệ. Người dân nơi đây tự hào khoe những thức ăn đồ uống giữ đúng mùi vị, hình dáng truyền thống từ những ngày đầu tiên được tạo ra. Thứ bảy hàng tuần luôn là ngày được chờ đợi khi phiên họp chợ ngoài trời được tổ chức. Mọi người đến không chỉ mua sắm mà còn gặp gỡ hẹn hò, thưởng thức ẩm thực địa phương, tìm kiếm những sản phẩm thủ công nghệ thuật độc đáo được nghệ nhân mang đến giới thiệu.

Chưa có con số thống kê chính xác số du khách đến với thị trấn, nhưng tần suất các hoạt động nghệ thuật, các sự kiện hàng tháng diễn ra minh chứng sức hút của thị trấn. Gia đình anh chị bạn đưa tôi tới Pézenas tâm sự: ngoài căn hộ tại Paris, họ mua thêm nhà và chuẩn bị mở studio tại Pézenas. Bước sang tuổi hưu trí, họ chọn về sống và sáng tác nghệ thuật giữa không gian đầy cảm hứng của thị trấn này.

Bài và ảnh: Ninh Hạ