PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu giải đáp thắc mắc: Người dân có nên thử test Covid-19?
Trong y khoa, một câu hỏi quan trọng là nên làm gì với kết quả test chứ không phải có nên làm test hay không. Vì nếu như kết quả test không thay đổi cách chữa bệnh, cách sống, hay không có gì thay đổi với bệnh nhân hay cộng đồng thì BS không nên làm test.
Trước tình hình dịch bệnh COVID-19 còn nhiều diễn biến khó lường thì Bộ Y tế đã khuyến cáo người dân nên hạn chế ra đường để ngăn ngừa nguy cơ lây lan trong xã hội. Thậm chí, với những người được xếp vào diện F2, F3 còn được yêu cầu nên tự cách ly tại nhà để chờ kết quả từ F1. Lúc này, chắc chắn người dân sẽ đặt ra câu hỏi liệu bản thân có nên tự đi xét nghiệm để biết rõ tình hình sức khỏe của mình hay không?
Để giải đáp thắc mắc này, các chuyên gia đã có một vài chia sẻ như sau:
Chia sẻ trên MXH, PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc bệnh viện Đại học Y Hà Nội cho rằng, chúng ta vẫn biết chiến lược chống CoVid-19 của Hàn Quốc có một nguyên lý rất đơn giản là: xét nghiệm, xét nghiệm và xét nghiệm. Chiến lược này đã phát huy hiệu quả rõ ràng trong những ngày qua tại xứ sở này. Ban chỉ đạo phòng chống CoVid-19 của Việt Nam cũng đã tập trung vào hướng này. Tuy nhiên hiện nay các thông tin về xét nghiệm Covid-19 đang rất nhiễu loạn, nhiều fake new, trong đó có cả yếu tố "nước đục thả câu".
Hiện nay các thông tin về xét nghiệm Covid-19 đang rất nhiễu loạn, nhiều fake new trong đó có cả yếu tố "nước đục thả câu"
Bởi vậy, BS Hiếu khuyến cáo, rất mong mọi người lưu ý kiểm tra chính xác các thông tin. Và hiện nay chỉ có 23 đơn vị được Bộ Y Tế cho phép làm xét nghiệm chẩn đoán Covid 19 trong lãnh thổ Việt Nam.
Còn theo PGS.BS Tran Huynh (Huynh Wynn Tran), tại ĐH Y khoa California Northstate University, Sacramento, California, Hoa Kỳ cho biết, mấy hôm nay rất nhiều người hỏi tôi về vấn đề "người dân có nên thử test Covid-19?" đặc biệt là khi xuất hiện thêm loại test xét nghiệm nhanh "15 phút" quảng cáo ở nhiều nơi. Trong bài viết này, tôi sẽ chia sẻ về lý do vì sao nên test covid-19, loại test 15 phút là gì, và loại test nào đang có tại bệnh viện.
Vì sao nên làm test covid-19?
Trong y khoa, một câu hỏi quan trọng là nên làm gì với kết quả test chứ không phải có nên làm test hay không. Vì nếu như kết quả test không thay đổi cách chữa bệnh, cách sống, hay không có gì thay đổi với bệnh nhân hay cộng đồng thì BS không nên làm test. Chính vì vấn đề này, BS cần phải khám bệnh nhân, hỏi bệnh sử, trước khi đặt xét nghiệm test.
Trường hợp Covid-19 cũng vậy, chúng ta test để làm gì và kết quả test (âm tính hay dương tính) sẽ ảnh hưởng thế nào đến cách chúng ta chữa trị. Hiện nay chữa trị của Covid-19 chủ yếu là chữa trị hỗ trợ, chúng ta chưa có vaccine, và chưa có thuốc "diệt" virus thật sự và phần lớn (trên 80%) bệnh nhân Covid-19 sẽ tự khỏi. Test Covid-19 kết quả âm tính cho một bệnh nhân lúc này cũng không có gì chắc chắn vì dịch đang lan rộng khắp nơi, bệnh nhân có thể sẽ mắc bệnh sau này. Kết quả dương tính, tùy triệu chứng, độ tuổi, và vị trí nơi ở của bệnh nhân, có thể ảnh hưởng đến cách chữa trị.
Các bạn không nên tự ý test Covid-19 mà nên tư vấn với BS trước.
Không phải ai cũng cần test Covid-19
CDC có nói rõ không phải ai cũng nên xét nghiệm và chỉ có những người có triệu chứng, cần xét nghiệm dựa theo chỉ định của BS, chính phủ liên bang và tiểu bang thì nên làm test. BS Fauci Anthony, chuyên viên về Covid-19 của Nhà Trắng cũng khẳng định không phải ai ai cũng nên test Covid-19. Tóm lại chỉ có người có triệu chứng đường hô hấp và các yếu tố rủi ro khác thì nên test.
Những ai thật sự cần test Covid-19
1. Những bệnh nhân có triệu chứng giống như Covid-19
Bệnh nhân có triệu chứng như sốt cao, khó thở, và ho và có các yếu tố rủi ro như lớn tuổi (trên 60), có tiền sử bệnh tiểu đường, cao huyết áp, bệnh phổi, ung thư, hay có bệnh về hệ miễn dịch.
Những bệnh nhân này, nếu xét nghiệm dương tính Sars-cov-2 sẽ được chăm sóc và theo dõi chặt chẽ hơn, có thể cho dùng các thuốc kháng virus sớm, và có thể làm giảm tỉ lệ tử vong bệnh. Đây chính là tỉ lệ gần 20% bệnh nhân Covid-19 nhập viện cần được theo dõi chặt chẽ.
2. Nhân viên y tế và các nhân viên công cộng
Đây là người ở tuyết đầu trong dịch bệnh, tiếp xúc với rất nhiều bệnh nhân và nhân viên y tế khác không mắc bệnh Covid-19. Biết được nhân viên y tế hay các nhân viên công cộng nhiễm Sars-Cov-2 hay không sẽ giúp phân loại, sắp xếp cách điều trị, cách ly, và theo dõi. Tuy nhiên, không phải nhân viên y tế hay nhân viên công cộng nào cũng nên test (mỗi ngày), thường chỉ các nhân viên có triệu chứng bệnh Covid-19 như sốt, ho, và khó thở, hay các triệu chứng bất thường khác (tiêu chảy, mệt mỏi). Cách test nhân viên y tế sẽ khác nhau tùy bệnh viện và vùng bệnh do mật độ ít hay nhiều của dịch bệnh.
3. Bệnh nhân có khả năng lây nhiễm cao
Đây là những bệnh nhân tuy có thể không có triệu chứng hô hấp và vẫn khỏe mạnh, nhưng việc họ đi lại tự do sẽ khiến dịch bùng phát. Hiện nay, các bang lớn tại Mỹ đều yêu cầu mọi người ở nhà nên khả năng phát bệnh từ những người khỏe sẽ bớt đi.
Test thế này quan trọng nhất là lúc mới bắt đầu vào dịch (như Hàn Quốc và nhiều nước đã làm) để kiểm soát và theo dõi những ai bị nhiễm từ đó truy ra những nguồn lây lan có thể. Vấn đề là nước Mỹ không đủ test để xét nghiệm cho đến bây giờ. Sắp tới đây khi có thêm test thì việc test và theo dõi những người này cực kỳ quan trọng để hoàn toàn kiểm soát dịch và ngăn dịch tái phát.
Nước Mỹ đã có gần 1 tháng để chuẩn bị và sản xuất test nhưng hệ thống hành chính và thủ tục (FDA/CDC) đã làm mất cơ hội này. Đây là điểm yếu của Mỹ trong Covid-19
Tình hình test bệnh Covid-19 tại Mỹ
Hôm nay, nước Mỹ đã test trên 200,000 người, tìm ra hơn 24,000 ca bệnh (12% dương tính tổng số ca test), và tỉ lệ tử vong 300 người (1.3%). Lưu ý là phần lớn test tại Mỹ dành cho người có đã triệu chứng hô hấp nên con số thực tế nhiễm Sars-Cov-2 có thể cao hơn nhiều và tỉ lệ tử vong có thể thấp hơn. Với gần 500,000 lab kit và hàng triệu test có mặt vào tuần sau, con số được test sẽ tăng nhanh lên gấp nhiều lần, con số mắc bệnh cũng sẽ tăng thêm.
Test nhanh Corona "10-15 phút" chưa chính xác
Nó chỉ cho chúng ta biết là đã từng có/đang có virus Sars-Cov-2 vào người mà thôi.
Đây là loại test thử máu, dựa vào đi tìm kháng thể Antibodies cho virus Sars-Cov-2 (xem hình). Khi bất kỳ virus nào vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ xác định đầy là vật ngoại lại và tạo ra các kháng thể tấn công virus này. Ở người khỏe mạnh, virus sẽ bị tiêu diệt sau một thời gian kháng thể tấn công. Sau khi tấn công virus Sars-Cov-2 xong, các kháng thể này tiếp tục tồn tại trong thời gian dài để lần sau virus có vào lần nữa thì cơ thể sẽ diệt nhanh chóng.
Hãy tưởng tượng virus Sars-Cov-2 là một con cọp, cơ thể chúng ta là rừng, và chúng ta đang tìm xem có cọp trong rừng hay không. Cách xét nghiệm kháng thể 15 phút có thể hiểu như tìm thấy dấu chân của con cọp trong rừng chỉ gợi ý là rừng này có thể có cọp hoặc đã từng có cọp trong quá khứ. Trong khi loại test PCR (tiêu chuẩn vàng) trong vài giờ là tìm ra gen di truyền của virus, như là chụp được hình nguyên con cọp còn sống trong rừng.
Test PCR tốt hơn test kháng thể Antibodies vì rõ ràng và đặc hiệu hơn trong việc chữa trị. Test kháng thể có thể giúp ích trong việc sàng lọc và theo dõi.
Test kháng thể thường ít có tác dụng trong y khoa
Bởi vì chỉ cho biết bệnh nhân đang nhiễm hay đã từng nhiễm (rất quan trọng giữa hai trạng thái). Chưa hết, cơ thể chúng ta cần thời gian để hoàn thiện cách tiêu diệt virus và phát triển kháng thể nên nhiều bệnh nhân bị nhiễm bệnh nhưng xét nghiệm vẫn kháng thể âm tính (âm tính giả) do chưa có đủ kháng thể (xem hình kháng thể). Công ty sản xuất loại test này cũng ghi chú là có thể có kết quả âm tính giả (3)
Chưa kể, test này còn test tất cả các loại kháng thể của các loại virus họ corona khác như HKU1, NL63, OC43, 229E là các loại coronavirus từ bệnh SARS và MERS những năm trước. Các bạn nào đang lo mình có bị Covid-19 có khi còn dính luôn bệnh SARS năm 2003 thì khổ. Test này cũng chưa được FDA chấp thuận.
Tóm lại, loại test này chưa thật sự hữu dụng trong chữa trị Covid-19 không thay đổi gì trong điều trị Covid-19 như tôi nói phía trên.
Tuy nhiên, loại test PCR tiêu chuẩn vàng có nhiều vấn đề như mất thời gian, và phải có phương tiện bảo vệ cho người đi xét nghiệm như khẩu trang chuyên dụng, và rủi ro lây bệnh. Vì vậy, test kháng thể lấy từ máu bệnh nhân, hoặc BN tự làm ở nhà, có thể là một giải pháp cho việc sàng lọc và theo dõi tốt nếu như BV Mỹ chưa có đủ trang thiết bị xét nghiệm để làm test PCR.
FDA vừa chấp thuận test mới 45 phút từ Cepheid system
FDA vừa chấp thuận loại test mới, mất chỉ 45 phút do hãng Cepheid từ Silicon Valley, California nhưng hiện tại chỉ dùng tại bệnh viện để nhanh chóng phân loại và sàng lọc bệnh để tìm hướng chữa trị (4). Cepheid dùng công nghệ PCR tiêu chuẩn vàng để tìm ra gen di truyền của virus Sars-Cov-2.
