Phân bổ vốn có trọng tâm, trọng điểm, đánh giá theo hiệu quả đầu ra

Giải ngân đầu tư công chậm có một phần do chuẩn bị dự án chưa kỹ

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải phát biểu tại tổ. Ảnh: Phạm Thắng

Bên cạnh những thành tựu đạt được, tình hình kinh tế - xã hội nước ta còn một số khó khăn, thách thức. Tại Báo cáo thẩm tra, Ủy ban Kinh tế và Tài chính lưu ý, quy mô đầu tư công lớn, nhưng tiến độ và hiệu quả giải ngân chưa tương xứng, đến hết tháng 9/2025 mới đạt khoảng 50% kế hoạch, gây áp lực lớn cho những tháng cuối năm. Một số dự án hạ tầng trọng điểm vẫn gặp khó khăn trong thi công.

Quan tâm đến tiến độ và hiệu quả giải ngân, một số đại biểu đề nghị, cần có cơ chế, chính sách tháo gỡ các vướng mắc trong giải ngân đầu tư công, trong đó cân nhắc tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng trong các dự án.

Về vấn đề này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nêu rõ, tại Nghị quyết số 29/2021/QH15 phê duyệt Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 – 2025, Quốc hội đã cho phép thí điểm thực hiện tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng, trên cơ sở đó nghiên cứu để triển khai thực hiện.

Phó Chủ tịch Quốc hội cho rằng, tiến độ giải ngân đầu tư công chậm trong thời gian qua có nguyên nhân do thực hiện chuẩn bị đầu tư chưa kỹ. Thông thường sẽ phân bổ vốn đầu tư công xong mới tiến hành chuẩn bị và triển khai dự án.

Nhấn mạnh “Luật Đầu tư công đã có quy định tách phần chuẩn bị đầu tư thực hiện dự án”, song Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý, phân bổ vốn đầu tư hiện nay thường chú ý thanh toán cho khối lượng dở dang và trả nợ, chưa bố trí thích đáng cho khâu chuẩn bị đầu tư, trong đó có thực hiện giải phóng mặt bằng.

Do vậy, để nâng cao tiến độ và hiệu quả giải ngân đầu tư công, theo Phó Chủ tịch Quốc hội, cần tập trung nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị đầu tư. Kinh nghiệm ở các nước phát triển cũng cho thấy chuẩn bị đầu tư kỹ thì thi công sẽ rất nhanh.

Về lâu dài, bên cạnh thúc đẩy tiến độ và chất lượng giải ngân đầu tư công, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cần phát triển đầu tư của tư nhân, của xã hội. Đây cũng là chủ trương tại Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Trong thời gian tới, đầu tư công sẽ không tập trung vào sản xuất mà chú trọng vào cơ sở hạ tầng thiết yếu, tạo động lực phát triển vùng, hay các công trình quan trọng để thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cũng cho rằng, cần rà soát, thống kê rõ ràng các nguyên nhân khiến giải ngân đầu tư công chậm, gắn với trách nhiệm cụ thể. Nếu đánh giá chung chung sẽ khó tìm ra giải pháp hữu hiệu để cải thiện tiến độ và chất lượng giải ngân đầu tư công.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Tán thành nhận định giải ngân đầu tư công chậm có một phần do khâu chuẩn bị, lập dự toán chưa tốt, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội nêu rõ, qua làm việc ở nhiều địa phương đã ghi nhận tình trạng có diện tích đất chưa được đưa vào quy hoạch hay tiên lượng giải phóng mặt bằng rất khó vẫn được đưa vào lập dự án.

Bên cạnh đó, triển khai dự án về văn hóa – xã hội chậm cũng có nguyên nhân do khi xây dựng dự án chưa tính toán phương thức triển khai nên lúng túng trong thực hiện. Lập dự án nhiều khi trên mong muốn của địa phương, của lĩnh vực, chưa tính toán đến tính khả thi, xem xét phương án tài chính.

Nhấn mạnh “đây là những vấn đề thuộc về quy trình, thủ tục triển khai dự án đầu tư công, không phải do thể chế, chính sách”, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội đề nghị, cần rà soát khâu lập dự toán của dự án để kịp thời chấn chỉnh, bảo đảm hiệu quả thực hiện.

Toàn cảnh phiên họp thảo luận tại Tổ 16. Ảnh: Phạm Thắng

Bên cạnh đó, một số đại biểu cũng cho rằng, việc ban hành các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn về tiêu chuẩn, định mức kỹ thuật, nhất là trong lĩnh vực văn hóa, xã hội chậm cũng là nguyên nhân khiến nhiều nơi không thực hiện đấu thầu, triển khai dự án.

Trong đó, đấu thầu thiết bị giáo dục hay dự án về công nghệ thông tin không triển khai được chủ yếu do chưa có văn bản hướng dẫn về tiêu chuẩn, định mức kỹ thuật. Do vậy, cần rà soát, nhận định chính xác các nguyên nhân khiến giải ngân đầu tư công chậm, từ đó xác định giải pháp khắc phục hiệu quả, tránh lãng phí vốn đầu tư.

Cần sự điều hành linh hoạt của Chính phủ

Đối với Kế hoạch tài chính quốc gia giai đoạn 2026-2030, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, trong 5 năm tới cần nguồn lực rất lớn, trong đó có vốn đầu tư công, đòi hỏi cần quản lý và sử dụng vốn hiệu quả.

“Việc tăng tốc độ giải ngân sẽ là yếu tố giúp thúc đẩy tăng trưởng nhanh hơn. Tránh tình trạng phân bổ vốn đầu năm nhưng cuối năm vẫn còn vốn dư lớn, không phân bổ vốn kịp thời. Công trình thì cần vốn mà vốn không đến được với công trình. Vì vậy, hiệu quả sử dụng vốn là vấn đề rất quan trọng”, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị.

Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, trong thời gian tới cần phân bổ nguồn vốn có trọng tâm, trọng điểm, tráng để dàn trải, lãng phí; quản lý tài chính, phân bổ vốn đầu tư theo kết quả đầu ra, xây dựng hệ tiêu chuẩn đánh giá đầu tư công.

Quan tâm đến hiệu quả nguồn lực và huy động nguồn lực cho giai đoạn 2026-2030, ĐBQH Phạm Thúy Chinh (Tuyên Quang) lưu ý, chỉ tiêu an toàn nợ công được đưa ra không phải để tránh nợ mà để bảo đảm vay đúng, vay đủ, sử dụng hiệu quả và bảo đảm khả năng trả nợ.

ĐBQH Phạm Thúy Chinh (Tuyên Quang) phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Do vậy, dù tán thành với ngưỡng an toàn nợ công trong giai đoạn 2026 – 2030 được Chính phủ đề xuất, do điều kiện tài chính của nước ta hiện nay tạo nhiều dư địa để vay thêm, đại biểu cũng nhấn mạnh yêu cầu “phải quản lý hiệu quả, sử dụng vốn vay hiệu quả, an toàn và minh bạch”.

Trong báo cáo của Chính phủ đã đề ra nhiều giải pháp đi kèm như duy trì kỷ luật tài khóa; chuyển mạnh sang nợ tốt, tức là vay để đầu tư hạ tầng, đổi mới sáng tạo và năng lượng sạch, và không vay để chi thường xuyên. Đồng thời, tăng cường vai trò của Chính phủ kiến tạo, tăng tỷ trọng vay trong nước, với thời hạn dài từ 10 đến 30 năm, và đề ra các giải pháp về tăng thu, giảm thất thoát trong sử dụng vốn vay.

Đại biểu Phạm Thúy Chinh lưu ý, kế hoạch vay và trả nợ công chỉ khả thi khi đạt được tốc độ tăng trưởng GDP trong giai đoạn 2026 – 2030 như phương án Chính phủ đề xuất, cũng như giữ ổn định về kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và cải thiện hiệu quả quản lý đầu tư.

Đại biểu đề nghị cần theo dõi đánh giá đúng tình hình để có giải pháp linh hoạt chống chịu các cú sốc từ sự biến động của kinh tế thế giới có thể ảnh hưởng đến thực hiện kế hoạch vay và trả nợ công. “Trong thực hiện kế hoạch vay và trả nợ công giai đoạn 2026-2030 đòi hỏi sự điều hành linh hoạt của Chính phủ”, đại biểu Phạm Thúy Chinh nhấn mạnh.

Thanh Hải