Phân cấp, phân quyền để Luật Bảo vệ môi trường đi vào cuộc sống

Tuy nhiên, để luật pháp thực sự đi vào cuộc sống và mang lại hiệu quả thiết thực, việc phân cấp, phân quyền cho các địa phương đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Yếu tố cốt lõi

Luật Bảo vệ môi trường 2020 được coi là hành lang pháp lý quan trọng giúp các cơ quan quản lý, lực lượng chức năng và các địa phương thực hiện công tác bảo vệ môi trường và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực môi trường.

Những điểm quan trọng của Luật có thể kể đến như cơ chế bảo vệ môi trường với các quy định cụ thể về bảo vệ không khí, nước, đất và đa dạng sinh học.

Luật cũng xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc bảo vệ môi trường, tạo ra hệ thống trách nhiệm rõ ràng, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của cộng đồng.

Các biện pháp xử lý vi phạm cũng được nâng cao với các hình thức xử phạt nghiêm ngặt hơn, từ xử phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự, giúp răn đe các hành vi vi phạm và bảo vệ môi trường hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, cũng có những lo ngại rằng Luật Bảo vệ môi trường 2020 có thể không phát huy hết công năng nếu không được vận dụng đúng cách. Việc thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng và địa phương có thể làm giảm hiệu quả của Luật.

Công nhân vệ sinh mô trường vớt rác gây ô nhiễm trên sông Kim Ngưu, quận Hai Bà Trưng. Ảnh: Công Hùng

Theo các chuyên gia, để Luật Bảo vệ môi trường 2020 thật sự phát huy hiệu quả, việc phân cấp, phân quyền và gắn trách nhiệm cho các địa phương là yếu tố cốt lõi. Vai trò của địa phương trong bảo vệ môi trường là rất quan trọng.

Các địa phương có vai trò giám sát và quản lý các hoạt động gây ô nhiễm môi trường. Việc phân cấp, phân quyền giúp các địa phương có thể chủ động trong việc kiểm soát và xử lý các vấn đề môi trường tại chỗ.

Chính quyền cơ sở, với sự gần gũi nhất với người dân và các hoạt động kinh tế - xã hội, nếu được phát huy vai trò, sẽ tăng cường hiệu quả thực thi các quy định về bảo vệ môi trường. Trách nhiệm của địa phương và người đứng đầu cũng cần được gắn kết rõ ràng. Điều này giúp bảo đảm rằng, các quy định về bảo vệ môi trường được thực thi nghiêm túc và hiệu quả.

Cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ cần được thiết lập để bảo đảm rằng các địa phương và người đứng đầu thực hiện đúng trách nhiệm của mình. Cơ chế này giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm, bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả trong công tác bảo vệ môi trường.

Giải pháp tối ưu là phân cấp, phân quyền

Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc trao quyền cho chính quyền địa phương, nhưng sự thiếu đồng bộ trong chính sách vẫn là một vấn đề nan giải. Đơn cử như việc ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật tại các cấp chính quyền khác nhau dẫn đến tình trạng chồng chéo, gây khó khăn cho việc thực hiện.

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật chưa thống nhất cũng là một rào cản lớn. Thêm vào đó, sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, giữa các sở, ban, ngành liên quan chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng chồng chéo trách nhiệm và thiếu hiệu quả. Song song với đó, năng lực và trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý môi trường tại nhiều địa phương chưa đáp ứng yêu cầu, dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện các quy định và chính sách.

Ngoài ra, nguồn lực tài chính cho công tác bảo vệ môi trường ở nhiều địa phương còn hạn hẹp, đặc biệt là các địa phương miền núi, vùng sâu, vùng xa hay việc thiếu trang thiết bị và cơ sở hạ tầng cũng là một trở ngại lớn. Đặc biệt, tình trạng ý thức của người dân và DN về bảo vệ môi trường chưa cao cũng là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường.

Nhiều người dân và DN chưa thực sự hiểu rõ tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và chưa có ý thức, trách nhiệm cao. Lợi ích kinh tế ngắn hạn vẫn được đặt lên hàng đầu, dẫn đến tình trạng xả thải trái phép, gây ô nhiễm môi trường.

Theo các chuyên gia, để khắc phục những hạn chế trên, cần có những giải pháp đồng bộ, bao gồm hoàn thiện thể chế pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường, xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả, và tăng cường truyền thông, giáo dục về bảo vệ môi trường.

Cụ thể, cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Bảo vệ môi trường để tạo ra một khung pháp lý thống nhất, chặt chẽ, bảo đảm tính minh bạch và công bằng. Đồng thời, cần xây dựng hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành chi tiết, cụ thể, giúp cho các cơ quan, tổ chức và cá nhân dễ dàng nắm bắt và thực hiện.

Ông Nguyễn Hưng Thịnh - Vụ trưởng Vụ Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) cho biết, thời gian qua, Bộ TN&MT đã rà soát kỹ lưỡng các quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 để xây dựng phương án phân cấp, phân quyền. Việc phân cấp, phân quyền sẽ được thực hiện dựa trên 3 tiêu chí cơ bản là loại hình hoạt động; lĩnh vực hoạt động và khu vực hoạt động (hoặc phạm vi tác động của dự án).

Ngoài Luật Bảo vệ Môi trường 2020 thì Nghị định số 45/2022/NĐ-CP ngày 7/7/2022 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường cũng đề cao việc phát huy vai trò tự quyết và tự chịu trách nhiệm của các DN, cá nhân trong việc chấp hành các quy định bảo vệ môi trường.

Ông Nguyễn Hưng Thịnh cho biết, việc đẩy mạnh phân cấp xuống cấp huyện, xã được thể hiện rõ trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 45/2022. Nhờ thế, công tác quản lý Nhà nước về môi trường trong xử phạt các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường cần có sự vào cuộc và tham gia đồng bộ của tất cả các cấp, từ T.Ư đến cơ sở.

Trong khi đó, Luật sư Bùi Đình Ứng – Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, để các quy định bảo vệ môi trường đi vào cuộc sống, cần phải nêu cao trách nhiệm của lãnh đạo các cơ quan quản lý Nhà nước và người đứng đầu các địa phương. Đánh giá Luật Bảo vệ môi trường 2020 có nhiều tiến bộ nhưng Luật sư Bùi Đình Ứng cho rằng, để luật đi vào thực tiễn vẫn cần có thời gian và lộ trình. Quan trọng nhất là việc thực thi luật phải mạnh mẽ hơn.

Trong đó, việc công khai, minh bạch thông tin về các cơ sở, tổ chức, DN gây ô nhiễm môi trường là điều rất cần thiết để cho việc xử phạt được nghiêm minh, hiệu quả.

Theo các chuyên gia, để phân cấp, phân quyền đạt hiệu quả cao, cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, giữa các cơ quan quản lý Nhà nước và người dân. Việc thành lập các tổ công tác liên ngành, tăng cường trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm giữa các địa phương sẽ giúp giải quyết hiệu quả các vấn đề môi trường phức tạp.

Bên cạnh đó, cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Việc xây dựng các mô hình cộng đồng tự quản về môi trường, tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục sẽ giúp nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân và tạo ra sự đồng thuận trong cộng đồng.

Có thể nói, phân cấp, phân quyền và công khai, minh bạch là điều kiện tiên quyết để Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đi vào cuộc sống. Chỉ khi địa phương có đủ quyền lực và trách nhiệm, họ mới có thể chủ động và hiệu quả trong công tác bảo vệ môi trường.

Nguyễn Quý