Phân loại rác tại nguồn là yêu cầu cấp bách để phát triển kinh tế tuần hoàn
Theo mô hình tuần hoàn, rác thải có thể được tái chế thành phân bón hoặc vật liệu xây dựng. Ngay cả rác đã chôn lấp trước đây cũng có thể khai thác lại để xử lý, biến thành nguồn tài nguyên tái sử dụng.
Đó là nhấn mạnh của PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường tại tọa đàm "Các giải pháp tổng thể quản lý chất thải rắn sinh hoạt", do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, sáng 23/9.
Các đại biểu tham gia Tọa đàm. Ảnh: Duy Thông
Phát sinh khoảng 69,4 nghìn tấn chất thải rắn sinh hoạt/ngày
Theo số liệu tổng hợp của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 30/6/2025, mỗi ngày cả nước phát sinh khoảng 69.4 nghìn tấn chất thải rắn sinh hoạt. Trong đó, Hà Nội phát sinh 7.300 tấn/ngày và TP. Hồ Chí Minh phát sinh khoảng 14.000 tấn/ngày. Lượng rác thải này tạo áp lực lớn cho hệ thống xử lý, với chỉ khoảng 91% được xử lý.
Riêng năm 2024, tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt 97,26%; tỷ lệ chôn lấp giảm còn 64%; và chất thải nguy hại được xử lý đạt 98,6%.
PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: Duy Thông
Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, từ ngày 1/1/2025, việc phân loại rác tại nguồn đã chính thức trở thành nghĩa vụ bắt buộc đối với mọi cá nhân và hộ gia đình tại Việt Nam theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.
Tuy vậy, đến thời điểm này, nhiều địa phương (kể cả Hà Nội) vẫn chưa hoàn thiện hạ tầng thu gom và tái chế. Điều này dẫn đến thách thức trong việc thực hiện đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển đến xử lý rác.
Về cơ chế tài chính, hiện nay Việt Nam vẫn chủ yếu thu phí rác thải theo đầu người, dự kiến từ năm 2025 sẽ điều chỉnh tăng khoảng 7 lần so với năm 2024. Riêng các khu, cụm công nghiệp sẽ áp dụng mức phí 1.175 đồng/kg.
Ông Thọ đánh giá, tuy hệ thống chính sách pháp luật đã được ban hành khá đầy đủ, ý thức của người dân đã cải thiện đáng kể so với 10-20 năm trước nhưng trên thực tế, việc triển khai phân loại rác tại nguồn tại cơ sở vẫn còn nhiều bất cập, từ hạ tầng kỹ thuật, ứng dụng công nghệ cho đến thay đổi hành vi xã hội.
"Nếu chúng ta yêu cầu người dân phân loại màkhông có hệ thống thu gom và xử lý đồng bộ, chẳng khác nào làm hình thức, dẫn đến lãng phí, tốn kém và gây bức xúc xã hội", ông Thọ nhấn mạnh.
Phân loại rác thải góp phần phát triển kinh tế tuần hoàn
Tại Tọa đàm, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ đã chỉ ra các giải pháp phân loại rác sinh hoạt đúng cách, giai đoạn 2025 - 2030. Về biện pháp trước mắt, khi chưa có hạ tầng đồng bộ, có thể phân loại rác tại cơ sở xử lý bằng công nghệ sẵn có, như tách ni lông, kim loại trước khi đốt rác thu hồi năng lượng.
Về lâu dài, cần triển khai đồng bộ phân loại tại nguồn, gắn với môhình kinh tế tuần hoàn. Bên cạnh đó, thí điểm cơ chế túi rác trả phí: phát túi dễ phân hủy cho hộ gia đình (5kg, 10kg, 15kg).
Với mô hình này, người dân trả phí thông qua việc mua túi thay vì thu phí trực tiếp. Đồng thời, tập trung giải quyết căn bản tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh - hai đô thị phát sinh 35% lượng rác thải cả nước.
Việc phân loại rác thải góp phần phát triển kinh tế tuần hoàn. Ảnh minh họa
Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, kinh tế tuần hoàn là định hướng ưu tiên hàng đầu trong quản lý chất thải. Chính phủ đã ban hành kế hoạch hành động quốc gia, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương lồng ghép mô hình kinh tế tuần hoàn vào sản xuất và tiêu dùng bền vững.
Ngoài ra, theo mô hình tuần hoàn, rác thải có thể được tái chế thành phân bón hoặc vật liệu xây dựng. Ngay cả rác đã chôn lấp trước đây cũng có thể khai thác lại để xử lý, biến thành nguồn tài nguyên tái sử dụng.
"Thiết kế hợp lý ngay từ đầu sẽ giảm đáng kể lượng rác phát sinh, giảm áp lực cho thu gom và xử lý về sau, cụ thể như: Bỏ ống hút nhựa trong hộp sữa; Thay túi ni lông bằng bao bì phân hủy sinh học; Khuyến khích sản phẩm tái sử dụng nhiều lần. Ví dụ, siêu thị có thể dùng bao bì dễ phân hủy để đựng rau, thịt thay vì túi ni lông thông thường", ông Thọ nêu quan điểm.
Chuyên gia này dẫn chứng, nếu mỗi hộ gia đình giảm bớt 4 túi ni lông đựng rác mỗi ngày, với 25 triệu hộ gia đình sẽ cắt giảm khoảng 100 triệu túi ni lông/ngày. Đây là một con số khổng lồ.
Bên cạnh nguồn lực từ nhà nước, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ đề xuất huy động khu vực tư nhân tham gia xử lý rác thông qua cơ chế tín chỉ carbon. Theo đó, Chính phủ đã ban hành tiêu chí môi trường cho các dự án sạch, hỗ trợ 2% lãi suất vay vốn cho doanh nghiệp đầu tư xử lý và tái chế chất thải. Sau khi xử lý rác hoặc nước thải, lượng giảm phát thải khí nhà kính sẽ được quy đổi thành tín chỉ carbon, có thể bán trên thị trường.
Tại Mỹ và Canada, tín chỉ carbon chiếm khoảng 8% giá trị dự án, đủ để biến một dự án từ lỗ thành có lãi, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư công nghệ xử lý hiện đại.
"Nếu áp dụng hiệu quả, đây sẽ là động lực kinh tế quan trọng, vừa khuyến khích doanh nghiệp tham gia, vừa mang lại lợi ích cho xã hội và môi trường”, ông Thọ khẳng định.
