Pháp luật thế giới về sở hữu trí tuệ: Thương mại hóa sở hữu trí tuệ - xu hướng và thực tiễn pháp lý

Đây là phương tiện để doanh nghiệp, đặc biệt là công ty công nghệ và startup, huy động vốn, thúc đẩy đăng ký sáng chế, thương hiệu và bản quyền, từ đó nâng cao giá trị thị trường của sản phẩm trí tuệ.

Khung pháp lý và mô hình thương mại hóa

Trung Quốc là một trong những nước đi đầu về cơ chế pháp lý nhằm thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ. Cơ quan Sở hữu trí tuệ Trung Quốc (CNIPA) ban hành các biện pháp đăng ký thế chấp quyền sáng chế, quy định chi tiết thủ tục đăng ký thế chấp bằng sáng chế; theo Điều 7, hồ sơ đăng ký bao gồm hợp đồng thế chấp, biểu mẫu đăng ký có chữ ký của các bên, chứng minh nhân thân, ủy quyền nếu có và các tài liệu định giá tài sản SHTT. Điều 9 yêu cầu hợp đồng thế chấp nêu rõ tên các bên, địa chỉ, số lượng và loại tài sản SHTT, giá trị nợ được bảo đảm, thời hạn thực hiện nghĩa vụ và phạm vi bảo đảm. Điều 11 quy định, CNIPA phải xem xét hồ sơ trong vòng 7 ngày làm việc và quyết định đăng ký, đồng thời thông báo cho các bên liên quan.

Nguồn:baochinhphu.vn

Singapore đã xây dựng Chương trình Cho vay hay tài trợ dựa trên tài sản SHTT với cơ chế chia sẻ rủi ro: Chính phủ đồng hành cùng ngân hàng khi cho vay dựa trên tài sản SHTT (sáng chế, nhãn hiệu, bản quyền), đồng thời phối hợp với các công ty định giá tài sản trí tuệ để bảo đảm minh bạch trong việc xác định giá trị. Việc định giá tài sản SHTT chính xác là điều kiện tiên quyết để ngân hàng chấp nhận giao dịch, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp minh bạch về giá trị tài sản, tạo điều kiện thuận lợi cho vay và huy động vốn.

Tại Mỹ, mặc dù không có đạo luật riêng về việc thế chấp sở hữu trí tuệ, hệ thống luật thương mại thống nhất cho phép doanh nghiệp dùng quyền sở hữu trí tuệ làm tài sản bảo đảm cho khoản vay, tương tự như các tài sản vô hình khác. Theo hướng dẫn của Hiệp hội Luật sư Mỹ, để bảo đảm quyền ưu tiên, các chủ nợ phải hoàn tất thủ tục đăng ký quyền bảo đảm tại văn phòng đăng ký của tiểu bang. Quyền ưu tiên giữa các chủ nợ được xác định theo nguyên tắc ai đăng ký trước sẽ được ưu tiên trước. Với các quyền sở hữu trí tuệ đã đăng ký, chẳng hạn như bản quyền, các chủ nợ còn phải nộp hồ sơ tại cơ quan đăng ký bản quyền để bảo vệ quyền ưu tiên của mình.

Hàn Quốc có những thay đổi pháp lý quan trọng nhằm tăng cường khả năng thương mại hóa tài sản SHTT. Theo sửa đổi năm 2024 - 2025 của Luật Sáng chế và Luật Ngăn chặn Cạnh tranh không lành mạnh và bảo vệ bí mật thương mại, mức bồi thường trừng phạt cho hành vi vi phạm cố ý được nâng mạnh. Cụ thể, Điều 128 của Luật Sáng chế quy định nếu tòa xác định hành vi vi phạm sáng chế là cố ý, mức bồi thường có thể lên đến 5 lần thiệt hại thực tế, đồng thời luật mở rộng phạm vi vi phạm bao gồm cả sản phẩm xuất khẩu. Hình phạt về hành vi vi phạm bí mật thương mại hoặc cạnh tranh không lành mạnh cũng được nâng lên. Theo đó, cá nhân có thể bị phạt tù tới 5 năm hoặc phạt tiền tới 50 triệu KRW, trong khi doanh nghiệp chịu trách nhiệm giám sát cũng có thể bị phạt tới 100 triệu KRW.

Trong khi đó, Vương quốc Anh triển khai các chính sách cho vay và tài trợ dựa trên tài sản sở hữu trí tuệ thông qua hợp tác với Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), được thể hiện trong báo cáo “Hành trình của Vương quốc Anh trong việc khai thác tài chính từ tài sản sở hữu trí tuệ”. Các ngân hàng lớn như NatWest, HSBC đã triển khai các khoản vay sử dụng quyền sở hữu trí tuệ làm tài sản bảo đảm. Cơ quan Sở hữu trí tuệ Anh cũng phát triển chương trình hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc đánh giá giá trị tài sản sở hữu trí tuệ, xây dựng chiến lược quản lý và tiếp cận vốn, từ đó giúp quyền sở hữu trí tuệ trở thành tài sản tài chính thực tế.

Lợi ích, thách thức và triển vọng

Thương mại hóa sở hữu trí tuệ mang lại nhiều lợi ích kinh tế và chiến lược. Việc sử dụng quyền sở hữu trí tuệ làm tài sản thế chấp giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là công ty công nghệ, công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp vừa và nhỏ, tiếp cận vốn ngân hàng và thị trường tài chính mà không phải bán cổ phần hay mất quyền kiểm soát.

Thương mại hóa sở hữu trí tuệ cũng thúc đẩy doanh nghiệp đăng ký, bảo vệ và định giá tài sản trí tuệ, nâng cao uy tín, giá trị thương mại và văn hóa sáng tạo; ở Hàn Quốc, mức bồi thường trừng phạt cao khuyến khích chủ sở hữu thực thi quyền mạnh mẽ và ngăn chặn sao chép hay xuất khẩu sản phẩm vi phạm.

Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra nhiều thách thức. Định giá tài sản sở hữu trí tuệ khó khăn do giá trị dao động theo thị trường và mức độ sử dụng. Quyền ưu tiên giữa nhiều chủ nợ cần xác định rõ ràng, như ở Mỹ áp dụng nguyên tắc ai đăng ký trước sẽ được ưu tiên trước. Thực thi quyền trên môi trường số còn phức tạp do tính xuyên biên giới và chồng chéo luật pháp. Ngoài ra, rủi ro pháp lý từ hợp đồng thế chấp và đánh giá giá trị có thể dẫn đến tranh chấp kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng huy động vốn.

Trong tương lai, sự phát triển của thị trường thứ cấp tài sản sở hữu trí tuệ sẽ tạo tính thanh khoản cho tài sản vô hình, giúp doanh nghiệp khai thác triệt để giá trị và hình thành hệ sinh thái kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo bền vững.

Ngọc Minh