Phát hiện 6 đàn vượn đen má hung quý hiếm ở Đắk Lắk

Trong một lần khảo sát tại khu vực Đèo Cả- Hòn Nưa (tỉnh Phú Yên cũ) vào tháng 4/2025, Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên lần đầu tiên ghi nhận 2 đàn Vượn đen má hung nam bộ (Nomascus gabriellae), mở ra những bằng chứng khoa học đầu tiên về sự hiện diện của loài quý hiếm này ở Phú Yên (nay là tỉnh Đắk Lắk).

Trong đợt điều tra lần thứ hai vào đầu tháng 8/2025 tại rừng đặc dụng Tây Hòa và Sông Hinh, nhóm nghiên cứu tiếp tục ghi nhận thêm 4 đàn vượn mới. Như vậy, chỉ sau hai đợt khảo sát nhanh, tổng cộng đã có 6 đàn vượn đen má hung với ước tính ít nhất 15 cá thể được xác nhận tại khu vực.

Trước đó, khu vực rừng thuộc các Ban quản lý rừng đặc dụng và phòng hộ Đèo Cả, Tây Hòa và Sông Hinh chưa từng có ghi nhận chính thức nào về loài vượn quý hiếm này. Những phát hiện mới đã bổ sung thêm một quần thể mới cho khoa học, đồng thời khẳng định vai trò then chốt của các dải rừng Nam Trung Bộ trong việc duy trì sự tồn tại của loài linh trưởng đặc hữu Đông Dương này.

Một gia đình Vượn đen má hung.

Vượn đen má hung Nam Bộ (Nomascus gabriellae) là một trong những loài linh trưởng đặc hữu của khu vực Đông Dương, phân bố chủ yếu tại Nam Trung Bộ (Khánh Hòa, Đồng Nai),Tây Nguyên (Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng) của Việt Nam và miền Đông Campuchia. Loài vượn này nổi bật với đặc điểm phân hóa giới tính rõ rệt, con đực lông đen tuyền, má hung đỏ, con cái lông vàng nhạt, đỉnh đầu có chỏm lông đen.

Giống với các loài trong nhóm Vượn, Vượn đen má hung sống theo đàn nhỏ có tính gắn kết gia đình cao, thường gồm một cặp bố mẹ và con non.

Thức ăn của chúng chủ yếu là trái cây, lá và hoa, quả. Vượn má hung Nam Bộ sinh sản trung bình khoảng 27 tháng một lần, thời gian mang thai từ 7–8 tháng và mỗi lần chỉ sinh một con non.

Chúng trưởng thành sau khoảng 5 năm trong điều kiện nuôi nhốt và 7–8 năm trong tự nhiên. Tiếng hót vang xa vào buổi sáng là phương tiện giao tiếp và đánh dấu lãnh thổ đặc trưng, đồng thời giúp các nhà nghiên cứu định vị quần thể trong tự nhiên.

Theo báo cáo về bảo tồn các loài vượn của tổ chức Động thực vật thế giới (Fauna & Flora International, 2023) vượn đen má hung hiện vẫn còn phân bố ở các khu rừng thuộc Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ. Tuy nhiên, các quần thể này đã bị chia cắt mạnh và đang suy giảm nhanh chóng.

Các nhà bảo tồn trong chuyến khảo sát thực địa.

Các nhà khoa học đã sử dụng phương pháp đặt máy ghi âm, hoặc nghe trực tiếp tại các điểm nghe để xác định phân bố và cấu trúc của đàn vượn, từ đó phân tích và ước lượng được số đàn trong tự nhiên. Tổng số đàn ước tính trên cả nước vào khoảng 1.147 đàn.

Trong đó, quần thể lớn nhất được ghi nhận tại Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai – Lâm Đồng – Bình Phước), ước tính khoảng 325 đàn. Tiếp đến là khu vực rừng thuộc cao nguyên Langbiang bao gồm Vườn Quốc Gia Chư Yang Sin, Vườn Quốc Gia BiDoup -Núi Bà với 183 đàn. Và cuối cùng là Vườn quốc gia Bù Gia Mập (Bình Phước) với khoảng 124 đàn.

Không chỉ giới hạn ở Việt Nam, loài vượn này còn phân bố tại miền Đông Campuchia, đặc biệt là ở các tỉnh Mondulkiri và Ratanakiri. Tuy nhiên, các nghiên cứu đều chỉ ra rằng quần thể ở Campuchia cũng đang suy giảm nhanh chóng do nạn săn bắn lấy thịt và buôn bán trái phép.

Hiện chưa có thống kê toàn cầu chính thức, song nhiều chuyên gia nhận định rằng số cá thể còn lại trong tự nhiên chỉ ở mức vài nghìn – một con số quá ít ỏi đối với một loài đặc hữu có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng nhiệt đới.

Theo phân hạng của Liên minh bảo tồn quốc tế năm 2023, vượn đen má hung được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN – Endangered). Sách đỏ Việt Nam 2024 cũng đưa loài vào cùng bậc Nguy cấp. Kích cỡ quần thể ước tính đã suy giảm hơn 50% trong 45 năm qua.

Vượn đen má hung hiện đang phải đối diện với nhiều mối đe dọa nghiêm trọng như săn bắn và buôn bán trái phép. Ngoài ra, tình trạng mất rừng do khai thác gỗ, mở rộng nông nghiệp và xây dựng thủy điện đã khiến sinh cảnh tự nhiên bị thu hẹp, các đàn vượn bị chia cắt và mất khả năng kết nối di truyền.

Nguyễn Hoài