Phát hiện thêm dấu tích sân Đan trì và Ngự đạo quan trọng của Điện Kính Thiên-Hoàng thành Thăng Long

Tiếp nối kết quả của những lần khai quật trước

Với diện tích 500m2, các nhà khoa học đã tiến hành khai quật 4 hố ở nhiều vị trí khác nhau. Những di vật và dấu tích kiến trúc phát lộ đã đưa đến cho các nhà nghiên cứu thêm những căn cứ đặc biệt quan trọng để dựng lên "bức tranh" chính xác về không gian điện Kính Thiên thời Lê, cung điện quan trọng bậc nhất, nơi cử hành các nghi lễ long trọng nhất của triều đình, nơi đón tiếp sứ giả nước ngoài và là nơi vua thiết triều.

PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết, tại hố khai quật H1, khu vực Tây Nam Hậu Lâu đã xuất lộ một số dấu tích kiến trúc thời Nguyễn, Lê Trung hưng và Lê sơ. Trong đó, các dấu tích móng cột xuất lộ trong đợt khai quật năm 2024 chính là sự tiếp nối về phía Tây của kiến trúc hành lang thời Lê sơ đã xuất lộ trong cuộc khai quật năm 2023.

PGS.TS Tống Trung Tín (trái) báo cáo kết quả khai quật năm 2024 tại Hoàng Thành Thăng Long (ảnh: Hoàng Quyên)

Trong lần công bố khai quật năm 2023, các nhà khoa học đã xác định, hành lang thời Lê sơ được kết cấu bởi vì kèo 4 cột. Bước gian thời Lê sơ là 4,5m, một số móng cột giữ nguyên vị trí chân đá tảng hình vuông (45x45cm). Tại góc Tây Nam xuất lộ dấu tích 1 cổng hành lang, cổng hành lang này nối thông sang phía Tây, nơi dự đoán sẽ có cổng hành lang đối diện tương tự.

Tại hố khai quật H2, vị trí trên nền điện Kính Thiên. Hố đào thám sát được mở phía Tây Nam nhà Pháo binh. Kết quả thám sát đã cung cấp hai thông tin quan trọng: Dấu tích bó nền thời Nguyễn vẫn kéo dài từ Đông sang Tây, các dấu tích móng cột thời Lê Trung hưng đều cùng trục với 2 hàng móng hồi đã phát hiện trước đó vào năm 2011 và 2023. Kết quả này, đã làm rõ hơn nữa cấu trúc nền móng của chính điện Kính Thiên thời Lê Trung hưng (thế kỷ 17 - 18)

Hố khai quật H3, tại vị trí phía Tây hầm Cục Tác chiến đã xuất lộ 3 dấu tích kiến trúc thời Lê Trung hưng (thế kỷ 17 - 18). Các dấu tích này đều là sự tiếp nối của kiến trúc hành lang và tường bao đã phát lộ từ năm 2014 - 2015.

Hố khai quật H4 được thực hiện tại phía Bắc Đoan Môn. Ở độ sâu khoảng 1,2m đã xuất lộ dấu tích kiến trúc thời Lê Trung hưng gồm: sân Đan trì, Ngự đạo và cụm gạch đầm. Dưới Ngự đạo và Đan trì thời Lê Trung hưng khoảng 30cm là một cống thoát nước ngầm khá lớn (cao 53cm, lòng rộng 37cm) có chức năng tiêu thoát nước cho toàn bộ khu vực không gian Đại Triều. PGS.TS Tống Trung Tín cho biết, các dấu tích này cũng là sự tiếp nối của những lần khai quật trước đó.

Mở rộng góc nhìn về Đan trì và Ngự đạo

Trong lần khai quật năm 2022, tại các hố thám sát vị trí nhà Cục Tác chiến, lần đầu tiên xuất lộ Ngự Đạo thời Lê sơ được lát bằng gạch vuông đỏ cỡ lớn. Bên cạnh Ngự đạo lại có thêm một lối đi phụ ở phía Đông bằng gạch lát nghiêng. Lối đi này cũng trùng khớp vào cửa phụ phía Đông của cửa Đoan Môn.

"Hố thám sát ở giữa lòng nhà xuất lộ hàng gạch bó 2 lớp chạy theo chiều Đông - Tây, có khả năng là hàng gạch bó nền ngăn sân Đại Triều làm 2 cấp khác nhau (?)"- Tại buổi báo cáo kết quả khai quật năm 2022, PGS.TS Tống Trung Tín đã đưa ra giả thiết, song ông cũng nhấn mạnh rằng, thời gian tới vấn đề này phải được tiếp tục nghiên cứu thêm.

Đường thoát nước nằm dưới đường Ngự đạo phía Bắc Đoan Môn (ảnh: Thế Dũng)

Theo sử cũ, vào thời Lê sơ và Lê Trung hưng có sân Đan trì (hay sân chầu, sân Đại Triều, sân điện Kính Thiên) là nơi diễn ra các nghi lễ quốc gia quan trọng nhất của đất nước. Các cuộc khai quật thăm dò tại đây đều tìm thấy dấu vết sân Đan trì. Dấu tích sân Đan trì thời Lê Trung hưng nằm trong lớp văn hóa Lê Trung hưng. Dấu vết nền sân phân bố rộng khắp hố khai quật. Dấu tích đã bị đào phá rất mạnh tại nhiều vị trí bởi các hoạt động/công trình giai đoạn sau (thời Nguyễn, thời Pháp thuộc, thời hiện đại).

Sân Đan trì chạy theo hướng Bắc - Nam, trải dài từ thềm rồng điện Kính Thiên tới cổng Đoan Môn, được dấu vết móng đầm gia cố trục Ngự đạo phân chia thành 2 khu vực: phía Đông và phía Tây. Đan trì gồm có móng sân và mặt sân.

Móng sân Đan trì gồm 2 lớp: tôn nền và lót nền. Lớp tôn nền dày trung bình 25cm được đắp, nện tương đối công phu. Trong lớp tôn nền lẫn nhiều di vật giai đoạn trước đó. Lót nền là hỗn hợp bột vôi, bột gạch vụn trộn lẫn dày từ 3 - 5cm, một số vị trí còn lại dấu vết của việc sử dụng nước vôi loãng làm chất kết dính của gạch.

Dấu tích sân Đan Trì được phát hiện trong đợt khảo cổ học năm 2022

Mặt sân Đan trì được lát từ gạch vồ nhiều kích thước, phần lớn là gạch vồ giai đoạn Lê Trung hưng, nhưng có hiện tượng tái sử dụng gạch vồ Lê sơ tại một số vị trí. Gạch vồ xám chiếm số lượng chủ yếu, gạch vồ đỏ có số lượng rất ít và chủ yếu xuất lộ tại khu vực phía trước thềm rồng Chính điện Kính Thiên. Kỹ thuật lát gạch tương đối đồng nhất, gạch được xếp so le thành các hàng theo chiều Đông - Tây, hàng gạch vỉa ngăn cách Đan trì và Ngự đạo được xếp theo chiều Bắc - Nam. Sân được xây dốc dần về phía Tây và phía Đông để thoát nước.

Tại cuộc khai quật năm 2022 cũng đã làm xuất hiện móng Ngự đạo và vật liệu đá có thể là được dùng để lát mặt Ngự đạo. Dấu vết Ngự đạo đã bị phá hủy nghiêm trọng bởi các công trình giai đoạn sau. Móng Ngự đạo chạy theo hướng Bắc - Nam, kéo dài từ cổng Đoan Môn tới thềm rồng Chính điện Kính Thiên. Mặt cắt Ngự đạo cho thấy được tôn đắp trực tiếp trên nền Ngự đạo cũ thời Lê sơ, hiện còn 3 lớp đầm bằng gạch, bột gạch, đất sét và đá răm.

Ngự đạo được chia thành 3 làn, làn giữa rộng 3,8m, 2 làn hai bên rộng mỗi làn 1,5m. Giới hạn Đông, Tây của Ngự đạo có các dấu vết hố đào để kè đá lát đường (rộng 35 - 40cm, sâu 25cm). Theo phán đoán của các nhà khảo cổ, Ngự đạo có thể được lát bằng đá xanh. Những viên đá lát này đã tìm thấy phía trong lòng nhà Cục Tác chiến. Các viên đá hình chữ nhật, nhiều kích thước, độ dày tương đối đồng nhất (dài 40 - 80cm, rộng 21,5 - 51cm, dày 9 - 16cm).

PGS.TS Tống Trung Tín cho rằng, cuộc khai quật năm 2024 dù chỉ được thực hiện với diện tích nhỏ nhưng đã đem lại nhiều nhận thức mới, tiến thêm một bước quan trọng trong nhận diện về Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16) và Lê Trung hưng (thế kỷ 17 - 18) trên các phương diện kiến trúc, vật liệu, mặt bằng tổng thể và kỹ thuật xây dựng.

Thềm rồng điện Kính Thiên (ảnh: Hoàng Thành Thăng Long)

PGS.TS Tống Trung Tín nhận định thêm, kết quả khai quật năm 2024 tiếp nối những kết quả tìm thấy của các năm trước, cho phép các nhà khoa học phán đoán khả năng Điện Kính Thiên có 9 gian, với hệ thống móng cột, bó nền được làm cẩn thận, kỹ lưỡng. Ngoài ra, các phát hiện mới cũng cho phép các nhà khoa học đặt ra giả thiết, có thể không gian Chính Điện Kính Thiên sẽ kết thúc ở khu vực nhà D67, tiếp nối sau đó là không gian Điện Cần Chánh.

"Đây đều là những thuộc tính cơ bản của giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Để hiểu chi tiết hơn, chính xác hơn nữa, các cuộc khai quật trong những năm tới, rất cần thiết phải xây dựng một kế hoạch hay một chiến lược khai quật tổng thể như UNESCO đã khuyến nghị để làm sáng tỏ cũng như gia tăng hơn nữa các giá trị nổi bật toàn cầu của Khu Di sản đáp ứng khuyến nghị của ICOMOS và Trung tâm Di sản Thế giới năm 2023 và 2024. Đây cũng chính là căn cứ có tính xác thực cao hướng tới việc nghiên cứu khôi phục không gian Chính điện Kính Thiên và Chính điện Kính Thiên"- Chủ tịch Hội khảo cổ học Việt Nam nhấn mạnh.

Vân Quế