Phát huy bản sắc, mở lối sinh kế

- P.V: Thưa ông! Sau gần 5 năm triển khai, Dự án 6 đã mang lại nhiều kết quả quan trọng. Ông có thể chia sẻ về những kết quả nổi bật mà dự án mang lại cho đồng bào vùng DTTS và MN tỉnh Quảng Trị?

- Ông Đặng Đông Hà:Những kết quả mà dự án mang lại không chỉ là số lượng nhiệm vụ hoàn thành, mà là sự phục hồi nét đẹp văn hóa truyền thống ở nhiều bản làng và sự thay đổi nhận thức trong chính cộng đồng. Dự án đã giúp khôi phục, bảo tồn và đưa trở lại đời sống nhiều giá trị văn hóa quan trọng của đồng bào Bru-Vân Kiều, Pa Kô thông qua các hoạt động được tổ chức bài bản như: Sưu tầm, tư liệu hóa di sản; truyền dạy văn hóa phi vật thể; xây dựng mô hình văn hóa truyền thống; duy trì câu lạc bộ dân gian và đội văn nghệ cộng đồng… Những giá trị từng đứng trước nguy cơ mai một nay đã có môi trường thực hành thường xuyên và đội ngũ kế cận.

Ở góc độ xã hội, dự án góp phần tạo dựng niềm tin và sự tự hào văn hóa trong cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Các lớp tập huấn, hoạt động giao lưu, tủ sách cộng đồng, trang thiết bị nhà văn hóa, thể thao… giúp người dân tiếp cận tri thức, kỹ năng, đồng thời củng cố mối liên kết cộng đồng, thúc đẩy bình đẳng giới và tinh thần đoàn kết. Đây là bước chuyển nhận thức quan trọng mà bất kỳ chương trình bảo tồn nào cũng cần.

Đồng bào dân tộc Bru - Vân Kiều trình diễn điệu múa truyền thống trong không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa bản địa gắn với phát triển du lịch - Ảnh: M.H

Về kinh tế, Dự án 6 đã khởi động tiến trình liên kết văn hóa với phát triển du lịch. Nhiều địa bàn như: Trường Sơn, bản Còi Đá, Tà Rụt… bước đầu hình thành sản phẩm du lịch dựa trên không gian văn hóa bản địa. Khi thiết chế văn hóa được bổ sung, lễ hội được phục dựng, nghệ nhân được hỗ trợ, đội văn nghệ có môi trường hoạt động, người dân có điều kiện để tham gia làm du lịch cộng đồng. Đây là nền tảng để tạo sinh kế bền vững cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong những năm tới.

- P.V: Hiện nay, tỉnh đang ưu tiên những không gian nào để xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số? Mô hình nào cho thấy hiệu quả rõ nét nhất, thưa ông?

- Ông Đặng Đông Hà: Dựa trên khảo sát thực tế và tiềm năng văn hóa cảnh quan, chúng tôi xác định một số không gian trọng điểm gồm: Trường Sơn, Còi Đá, Tà Rụt, Đakrông, Hướng Hóa cũ và các bản có môi trường văn hóa còn nguyên vẹn. Đây là những nơi hội đủ ba yếu tố: Cảnh quan tự nhiên đẹp, bản sắc văn hóa đặc trưng và cộng đồng sẵn sàng tham gia. Dự án đã hỗ trợ thiết chế văn hóa, thể thao, tủ sách cộng đồng, trang thiết bị sinh hoạt, đồng thời tổ chức tập huấn kỹ năng du lịch cho người dân, từ đó từng bước hình thành mô hình du lịch cộng đồng.

Một điểm sáng của dự án là sự hình thành hệ thống câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian tại nhiều thôn, bản. Không chỉ là nơi duy trì dân ca, dân vũ, cồng chiêng, nhạc cụ truyền thống, các câu lạc bộ này còn trở thành “hạt nhân” phục vụ du lịch để du khách có thể tiếp cận văn hóa bản địa một cách sống động. Bên cạnh đó, đội ngũ nghệ nhân đóng vai trò quyết định. Họ là những người gìn giữ ngôn ngữ, tri thức, câu chuyện bản địa. Khi họ tham gia trình diễn, hướng dẫn, truyền dạy, họ giúp du lịch văn hóa trở nên chân thực và có hồn.

Chúng tôi nhận thấy, nơi nào cộng đồng chủ động, nơi đó mô hình phát triển tốt. Vì vậy, tỉnh ưu tiên chọn một số bản có điều kiện nổi trội để đầu tư có trọng tâm, tạo mô hình kiểu mẫu, sau đó nhân rộng theo năng lực từng địa phương, tránh dàn trải.

- P.V: Từ thực tiễn triển khai, theo ông, đâu là những “nút thắt” lớn cần tháo gỡ để Dự án 6 phát huy hiệu quả cao hơn nữa trong thời gian tới?

- Ông Đặng Đông Hà:Dự án 6 là chương trình lớn, nội dung đa tầng, trong khi vùng đồng bào DTTS lại có nhiều đặc thù. Vì vậy, khó khăn không chỉ đến từ điều kiện địa hình hay kinh tế mà còn từ khung thể chế và năng lực tổ chức thực hiện. Một số quy định, định mức chi ở Trung ương còn chưa thật sự phù hợp với thực tiễn miền núi, vùng biên giới, đặc biệt trong các nội dung bảo tồn di sản phi vật thể, hỗ trợ đội văn nghệ truyền thống, tu bổ di tích, mua sắm trang thiết bị cho thiết chế văn hóa thể thao. Việc hướng dẫn thay đổi nhiều lần cũng khiến địa phương lúng túng trong triển khai và thanh quyết toán. Đây là vấn đề cần được điều chỉnh để tạo tính linh hoạt và tháo gỡ rào cản cho cơ sở.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực văn hóa cơ sở còn mỏng, trong khi họ là “đầu mối” thực hiện nhiệm vụ. Nghệ nhân, lực lượng then chốt trong bảo tồn vẫn cần được hỗ trợ mạnh hơn về kinh phí, chế độ, môi trường hoạt động. Cơ sở hạ tầng văn hóa tuy được bổ sung nhưng vẫn chưa đồng bộ; đời sống người dân còn khó khăn nên khả năng tham gia du lịch còn hạn chế.

Về lâu dài, thành công của Dự án 6 phụ thuộc vào ba yếu tố: Một là, cộng đồng phải thực sự trở thành chủ thể của bảo tồn và hưởng lợi từ phát triển du lịch. Hai là, sản phẩm du lịch gắn với văn hóa phải bảo đảm tính chân thực, bản sắc, tránh thương mại hóa quá mức. Ba là, tỉnh phải xây dựng được hình ảnh rõ nét về du lịch vùng đồng bào DTTS trong chiến lược quảng bá tổng thể, coi đây là một trụ cột bên cạnh du lịch lịch sử, sinh thái, tâm linh.

Khi ba yếu tố này được nối kết, Dự án 6 không chỉ dừng lại như một nhiệm vụ theo giai đoạn mà sẽ trở thành động lực nội sinh giúp vùng đồng bào DTTS Quảng Trị phát triển bền vững trên nền tảng văn hóa của chính mình.

- P.V: Xin cảm ơn ông!

Mỹ Hạnh (thực hiện)