Phát huy vai trò của luật sư tham gia trợ giúp pháp lý

Trợ giúp pháp lý là một trong những chính sách xã hội có ý nghĩa nhân văn sâu sắc của Đảng và Nhà nước ta trong việc bảo đảm quyền được tiếp cận công lý bình đẳng của mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nhóm những người yếu thế trong xã hội.

Trong hoạt động trợ giúp pháp lý, đội ngũ luật sư đóng vai trò then chốt, là lực lượng trực tiếp thực hiện việc tư vấn, đại diện và bào chữa cho các đối tượng yếu thế. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 21.000 luật sư, trong đó hàng nghìn người đã trực tiếp tham gia các vụ việc trợ giúp pháp lý cho thấy, công tác này ngày càng đi vào thực chất.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác trợ giúp pháp lý vẫn còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc cả về cơ chế, nguồn lực và phương thức triển khai.

Số lượng luật sư tham gia còn khiêm tốn so với nhu cầu

Tại Tọa đàm “Hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý trong kỷ nguyên mới do Tạp chí Dân chủ và Pháp luật phối hợp Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) tổ chức gần đây, đề cập đến những khó khăn, hạn chế trong công tác trợ giúp pháp lý, luật sư Nguyễn Minh Hiển, Trưởng Văn phòng Luật sư HHM Việt Nam – Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội cho hay: Nhận thức của người dân về quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí còn hạn chế; chưa chủ động tìm đến dịch vụ pháp lý của luật sư khi gặp khó khăn hoặc vi phạm pháp luật.

Trong khi đó, vụ việc trợ giúp pháp lý ngày càng phức tạp, người được trợ giúp pháp lý thường thiếu hiểu biết pháp luật hoặc từ chối dịch vụ pháp lý của luật sư khi được Cơ quan tiến hành tố tụng giới thiệu.

“Áp lực công việc và kỳ vọng xã hội khiến nhiều luật sư trợ giúp pháp lý gặp khó khăn. Vẫn còn có trường hợp do áp lực công việc mà luật sư chưa làm hết trách nhiệm hoặc còn hình thức”, luật sư chia sẻ.

Thực tế cho thấy vẫn thiếu nhân lực trợ giúp pháp lý tại vùng sâu, vùng xa, số lượng luật sư ở một số tỉnh còn ít thành viên chưa đến 15 người.

Luật sư Nguyễn Minh Hiển, Trưởng Văn phòng Luật sư HHM Việt Nam phát biểu tại tọa đàm. (Ảnh: TH)

Luật sư Hiển cũng chỉ ra tình trạng thiếu hỗ trợ chuyên môn cho các vụ việc đặc thù. Thí dụ: Trợ giúp pháp lý cho người khiếm thính, khiếm thị hoặc khuyết tật vận động… hay bào chữa cho người bị buộc tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông và các phương tiện điện tử khác làm phương tiện thực hiện hành vi phạm tội.

Bên cạnh đó, một số cơ quan tiến hành tố tụng chưa coi trọng vai trò của luật sư trợ giúp pháp lý, công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho các luật sư chuyên làm trợ giúp pháp lý chưa nhiều; công tác khen thưởng, động viên, tôn vinh luật sư trợ giúp pháp lý tiêu biểu chưa được chú trọng.

Luật sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chuyền, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội. (Ảnh: TL)

Đánh giá cao những kết quả đạt được của đội ngũ luật sư cả nước trong công tác trợ giúp pháp lý, tuy nhiên, Luật sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chuyền, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội chỉ ra hoạt động trợ giúp pháp lý vẫn còn tồn tại 6 hạn chế chính: Số lượng luật sư tham gia còn khiêm tốn so với nhu cầu; chất lượng dịch vụ chưa đồng đều giữa các địa phương; chưa có cơ chế ràng buộc trách nhiệm cụ thể; chưa có phương thức đánh giá hiệu quả vụ việc; rào cản tiếp cận pháp lý tại vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số vẫn còn lớn; phạm vi trợ giúp pháp lý còn bó hẹp trong một số lĩnh vực truyền thống.

Xây dựng mạng lưới luật sư trợ giúp pháp lý có nghiệp vụ chuyên sâu

Nhằm nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp, luật sư Hoàng Minh Hiển kiến nghị tất cả các hoạt động luật sư tham gia làm việc theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng mà thời gian làm việc ngoài giờ hành chính, làm ngày nghỉ, ngày lễ thì đều được tính theo nguyên tắc chi trả tiền lương làm việc ban đêm, làm thêm giờ. Tăng ngân sách nhà nước dành cho công tác trợ giúp pháp lý cho nhóm người yếu thế và cơ chế khuyến khích xã hội hóa.

Đồng thời, đẩy mạnh công tác khen thưởng, tôn vinh những luật sư có đóng góp cho công tác trợ giúp pháp lý; tăng cường bồi dưỡng kỹ năng trợ giúp pháp lý chuyên biệt cho từng nhóm đối tượng yếu thế cụ thể, như: nhóm dễ bị tổn thương, nhóm khuyết tật vận động, người chưa thành niên… Xây dựng mạng lưới luật sư trợ giúp pháp lý có nghiệp vụ chuyên sâu, thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu, kinh nghiệm trong công tác trợ giúp pháp lý cho đối tượng yếu thế.

Cùng với đó, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số. Theo đó, thiết lập Cổng thông tin điện tử trợ giúp pháp lý và ứng dụng di động về trợ giúp pháp lý;

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phân loại, theo dõi tiến độ và đánh giá vụ việc trợ giúp pháp lý trong đó có luật sư.

Một giải pháp khác theo luật sư Hiển có ý nghĩa quan trọng là đẩy mạnh truyền thông về quyền được trợ giúp pháp lý một cách rộng rãi bằng nhiều hình thức và cách làm cụ thể: Thí dụ: Xây dựng chiến dịch “KHÔNG MỘT MÌNH – LUẬT SƯ ĐỒNG HÀNH” tới nhóm đối tượng là người chưa thành niên trong Chiến dịch “Không một mình” chống dụ dỗ, bắt cóc online.

Nâng cao nhận thức về trách nhiệm của xã hội đối với người yếu thế. Khơi dậy trách nhiệm xã hội – để mỗi người dân hiểu rằng: “Bảo vệ người yếu thế cũng chính là bảo vệ sự công bằng và tiến bộ của xã hội”.

Luật sư Hoàng Minh Hiển trong một buổi tham gia trợ giúp pháp lý cho đồng bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa. (Ảnh: TL)

Để nâng cao hiệu quả và tính bền vững của hoạt động trợ giúp pháp lý, cần thiết lập một cơ chế tài chính và giám sát đa tầng, vừa bảo đảm tính minh bạch, vừa khuyến khích đội ngũ luật sư và tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý phát huy tối đa năng lực, tinh thần trách nhiệm và cống hiến cho cộng đồng, xã hội, Luật sư Nguyễn Thị Thu Hà – Giám đốc Công ty Luật Vương Nguyễn Associates đề xuất cần hoàn thiện khung pháp lý và xã hội hóa hoạt động trợ giúp pháp lý. Theo đó, cho phép luật sư độc lập, tổ chức hành nghề luật, Câu lạc bộ luật sư tình nguyện tham gia trợ giúp pháp lý có kiểm soát, có cơ chế hỗ trợ chi phí, được ghi nhận, khen thưởng, và danh hiệu nghề nghiệp như “Luật sư trợ giúp pháp lý vì cộng đồng”.

Luật sư tham gia trợ giúp pháp lý còn được miễn giảm thuế thu nhập cá nhân (đối với luật sư hành nghề theo tư cách cá nhân Điều 49 Luật luật sư) hoặc giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các các tổ chức hành nghề luật sư (tham gia theo hướng là tổ chức) khi Luật sư tham gia nhiều các vụ việc trợ giúp pháp lý.

Cũng theo luật sư Thu Hà, cần xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả trợ giúp pháp lý định kỳ, thực hiện ở cả 2 cấp: xã, tỉnh/thành phố và Trung ương. Bộ chỉ số đánh giá cần bao gồm các tiêu chí cụ thể như số vụ việc đã giải quyết, thời gian xử lý trung bình, tỷ lệ vụ việc thành công, mức độ hài lòng của người dân và giá trị kinh tế-xã hội mang lại.

Luật sư Đào Ngọc Chuyền đề nghị, tăng cường tập huấn chuyên môn, kỹ năng cho luật sư tham gia trợ giúp pháp lý, phát triển đội ngũ luật sư tại cơ sở, kết nối trợ giúp pháp lý với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc tư vấn tuân thủ pháp luật và phòng ngừa tranh chấp. Đặc biệt, cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác trợ giúp pháp lý., tích hợp dữ liệu căn cước công dân qua VNeID để xác thực, tránh trùng lặp, sai phạm và bảo đảm đúng đối tượng được hỗ trợ.

PHƯƠNG ANH