Phát lộ căn cứ quân sự của nhà Tây Sơn ở khu vực tháp Đại Hữu, Bình Định

Ngày 31/7, tại Bảo tàng tỉnh Bình Định, nhóm chuyên gia Viện Khảo cổ học Việt Nam đã có báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ đợt 2 phế tích tháp Đại Hữu (xã Cát Nhơn, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định).

Báo cáo về kết quả khai quật, TS Phạm Văn Triệu - chủ trì khai quật phế tích tháp Đại Hữu cho biết, cuộc khai quật này tiến hành trên phạm vi 300m2, từ ngày 9/5 đến 10/7/2024.

Hiện vật thu được qua quá trình khai quật phế tích tháp Đại Hữu. Ảnh: LĐ

Kết quả khai quật đã xuất lộ toàn bộ phần thân tháp Đại Hữu, nền móng tiền sảnh phía Đông; nền móng chân đế phía Bắc; một phần nền móng chân đế phía Nam và Tây. Quá trình khai quật đã phát hiện 156 hiện vật đá với nhiều loại hình và kích thước khác nhau.

Về chất liệu đá, có ba loại là đá cát kết, đá hoa cương và đá ong. Trong đó, những hiện vật có trang trí được tạc trên đá cát kết, bao gồm các loại hình: Bệ thờ, mảnh minh văn, lá nhĩ đá, đá trang trí điểm góc, phù điêu trang trí hình người, tượng hình động vật, phù điêu trang trí hình cánh sen… Quá trình khai quật còn phát hiện được 522 hiện vật chất liệu đất nung, chưa tính hiện vật gạch.

Về quy mô kiến trúc, qua hai đợt khai quật (cuộc khai quật lần trước năm 2023) đã xuất lộ kiến trúc tháp Đại Hữu, có bình đồ hình vuông với kích thước thân tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 9,8m x 9,8m; lòng tháp có bình đồ mỗi cạnh dài 3,8m x 3,8m; nền móng chân đế tháp có bình đồ gần vuông mỗi cạnh dài 12,7m x 13,0m.

Tháp có cửa ra vào phía Đông và hệ thống cửa giả. So sánh với các tháp Champa khác thì bình diện tháp Đại Hữu có quy mô lớn. Kết hợp giữa quy mô kiến trúc to lớn và nằm trên vị trí cao nhất của đỉnh núi có thể suy luận rằng, kiến trúc xuất lộ trong hố khai quật là ngôi tháp chính (hay còn gọi là Kalan).

Đây là kiến trúc quan trọng nhất trong quần thể kiến trúc tháp Champa, được xem như là nơi ngự trị của thần linh. Chính vì vậy, bên trong tháp sẽ đặt tượng thờ vị thần của Hindu giáo hoặc Phật giáo.

TS Phạm Văn Triệu nhận xét: Phế tích tháp Đại Hữu cùng với các kiến trúc tôn giáo đồng đại như Cánh Tiên, Phú Lốc, Thủ Thiện, phế tích tháp Mắm là những công trình kiến trúc to lớn, trang trí đẹp, phản ánh một giai đoạn chính trị ổn định, kinh tế phát triển, nhu cầu đời sống tôn giáo tăng lên của lịch sử vương quốc Champa.

Nền móng phế tích tháp Đại Hữu lộ diện sau khai quật. Ảnh: VH

“Việc hiện diện của các mảnh gốm gia dụng niên đại khoảng thế kỷ XVII - XVIII gắn liền với thành Chánh Mẫn cho thấy khu vực phế tích còn là căn cứ quân sự quan trọng của nhà Tây Sơn”, TS Phạm Văn Triệu nhận định.

Tại buổi báo cáo kết quả khai quật, ông Huỳnh Văn Lợi, Phó giám đốc Sở VH-TT Bình Định cho biết, Sở sẽ cho tạm dừng việc khảo cổ ở phế tích tháp Đại Hữu, vì với kết quả thực hiện khai quật năm 2023 và 2024 đã xuất lộ, có cơ sở để nghiên cứu trong thời gian tới nên dùng kinh phí để khai quật các điểm phế tích khác. Sau đó, tiến hành hoàn thổ để bảo vệ phế tích. Đồng thời, cần xây dựng hồ sơ để bảo vệ phế tích này.

T.Toàn