Phát triển Điện hạt nhân: Gấp rút chuẩn bị nguồn nhân lực

Thôn Vĩnh Trường, xã Phước Dinh (huyện Thuận Nam, tỉnh Ninh Thuận) được quy hoạch xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Ảnh: M.Q.

Nhân lực vừa thiếu vừa yếu

Tại hội nghị tổng kết công tác năm 2024 của Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ) diễn ra cuối tháng 12/2024, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt khẳng định, năng lượng hạt nhân là nguồn năng lượng sạch, gần như không phát thải khí nhà kính. Việt Nam cũng hướng đến sử dụng nguồn năng lượng này thông qua việc tái khởi động Dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận và tiếp tục nghiên cứu chương trình điện hạt nhân, góp phần đảm bảo năng lượng, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Theo Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ, Việt Nam đang có nhiều động thái đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử trong bối cảnh dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được Quốc hội cho phép tái khởi động, sau khi bị dừng vào năm 2016. Và trong bối cảnh nhu cầu điện dự báo tăng trưởng 10-13% hàng năm, đáp ứng mục tiêu GDP 6,5-7%, thì việc phát triển điện hạt nhân được coi là giải pháp chiến lược để bảo đảm an ninh năng lượng, cũng như đáp ứng mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Việt Nam hiện đối mặt với nhiều thách thức về nguồn cung năng lượng bền vững và điện hạt nhân được đánh giá là nguồn điện nền ổn định, góp phần quan trọng vào chuyển đổi năng lượng sạch.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cho biết thêm, Dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2 sẽ được xây dựng tại Ninh Thuận, với yêu cầu khắt khe về an toàn, cũng như công nghệ hiện đại, do Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì thực hiện. Để chuẩn bị cho việc này Chính phủ đã chỉ đạo bố trí nguồn lực phát triển. Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam chú trọng đào tạo nhân lực, đặc biệt là chuyên gia đầu ngành, đồng thời nội địa hóa thiết bị hạt nhân và tăng cường hợp tác quốc tế.

Còn tại hội nghị phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ phục vụ chương trình điện hạt nhân do Bộ Công thương tổ chức mới đây, đại diện Bộ Công thương cho biết, hiện nguồn nhân lực khoa học và công nghệ về điện hạt nhân của Việt Nam đang thiếu cả về số lượng và chất lượng, nhất là các nhà khoa học, kỹ thuật đầu đàn... Theo báo cáo của Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công thương), ngoài nhân lực có chuyên môn trực tiếp, liên quan đến điện hạt nhân (như công nghệ hạt nhân, công nghệ lò phản ứng,…) cần một lực lượng đáng kể (chiếm hơn 50%) nhân lực phục vụ cho dự án nhà máy điện hạt nhân thuộc các ngành, lĩnh vực khác, như: cơ khí, hóa chất, vật liệu, điện, điện tử, điều khiển tự động, môi trường… Tuy nhiên, các cơ sở giáo dục và đào tạo trong nước có liên quan chưa có kinh nghiệm, cũng như sự quan tâm đến đào tạo nhân lực phục vụ chương trình điện hạt nhân.

Về thực trạng nêu trên, ông Lý Quốc Hùng - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công thương) cho biết, số nhân lực về điện hạt nhân làm việc chủ yếu trong các cơ quan của Bộ Khoa học và Công nghệ, một số trường đại học, Viện Nghiên cứu và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Bên cạnh đó, số lượng giảng viên đào tạo lĩnh vực hạt nhân còn ít; cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu, giảng dạy thiếu và lạc hậu, nên hoạt động đào tạo và phát triển nhân lực chuyên ngành hạt nhân còn rất hạn chế cả về số lượng và chất lượng.

Cách đây 15 năm, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định phê duyệt Đề án “Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử”. Cụ thể, ngày 18/8/2010, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1558 phê duyệt đề án “Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử đến năm 2020” (Đề án 1558) dự kiến đến năm 2020 nhân lực phục vụ nhà máy điện hạt nhân đủ về chất lượng và số lượng.

Theo báo cáo của EVN, giai đoạn đến năm 2017 (trước khi dừng thực hiện chủ trương đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận theo Nghị quyết số 31 của Quốc hội), Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cử 429 sinh viên đi học các chuyên ngành liên quan đến điện hạt nhân tại các trường đại học của Liên bang Nga; EVN đã cử 31 sinh viên đi học các chuyên ngành liên quan đến điện hạt nhân, cử đi đào tạo lớp cán bộ khung gồm 24 kỹ sư tại Nhật Bản, đã làm việc với ROSATOM để xây dựng kế hoạch đào tạo chi tiết cho Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Hiện chưa có tài liệu rà soát, thống kê cụ thể về tình hình thực tế hiện nay đối với số nhân lực đã được đào tạo nêu trên, song nhìn chung chỉ một số ít nhân lực trong số đó hiện đang làm việc tại EVN, còn phần lớn làm việc ở nước ngoài hoặc chuyển sang các ngành, nghề khác.

Thôn Thái An, xã Vĩnh Hải (huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận) được được quy hoạch xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2. Ảnh: M.Q.

Cần 2.400 nhân lực cho 2 nhà máy điện hạt nhân

Thông tin tại hội nghị phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ phục vụ chương trình điện hạt nhân do Bộ Công thương tổ chức mới đây, Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho rằng, nguồn nhân lực cho điện hạt nhân chia làm 3 nhóm: Nhóm phụ trách liên quan đến quản lý nhà nước; nhóm liên quan nghiên cứu khoa học; nhóm liên quan đến vận hành trực tiếp nhà máy. Việt Nam cũng cần tính đến nguồn từ các chuyên gia, kể cả trong nước, nước ngoài, để không chỉ phục vụ nhà máy điện hạt nhân mà còn phục vụ cho các dự án năng lượng tái tạo.

Áp dụng với điều kiện của Việt Nam, để đảm bảo tiếp nhận chuyển giao công nghệ, vận hành, duy tu, bảo dưỡng nhà máy an toàn, cần khoảng 1.200 người có trình độ đại học. Bên cạnh đó cần nhiều nhân lực liên quan đến các lĩnh vực chuyên sâu của ngành hạt nhân như kiểm soát an toàn mức xạ, quản lý dự án, quản lý lãnh đạo nhà máy, vận hành, điều hành các lò bảo trì, hỗ trợ các dịch vụ khác. Tính chung, khi vận hành cả 2 dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2, vưới tổng công suất 4.000MW, thì nhu cần nhân lực tương ứng sẽ là 2.400 người.

Ông Trần Minh - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công thương) cho biết, theo báo cáo của Tổ chức Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA) và một số tập đoàn, cơ quan trong lĩnh vực điện hạt nhân, yêu cầu về thời gian đào tạo cũng như kinh nghiệm thực tiễn của một số vị trí quan trọng trong nhà máy điện hạt nhân có thể phải từ 5-10 năm. Do đó, để đào tạo và cung ứng kịp thời nguồn nhân lực phục vụ lĩnh vực này, việc bắt tay vào xây dựng chương trình, nội dung đào tạo các chuyên ngành phải được tiến hành càng sớm càng tốt.

Ngoài ra, kinh nghiệm của một số nước có ngành hạt nhân phát triển cho thấy, ngoài số nhân lực phục vụ trực tiếp cho nhà máy điện hạt nhân nêu trên còn cần khoảng 350 người có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ các chuyên ngành luật và pháp quy hạt nhân, các chuyên gia nghiên cứu và phát triển (chuyên gia R&D), các chuyên gia chu trình nhiên liệu... phục vụ nghiên cứu, quản lý, vận hành, khai thác, đảm bảo an toàn cho nhà máy điện hạt nhân. Qua đó có thể thấy nhu cầu về nhân lực điện hạt nhân là rất lớn.

Theo TS Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ), cần từng bước xây dựng được đội ngũ những người làm pháp quy hạt nhân giỏi về trình độ và có kinh nghiệm thực tế, những người này có thể cử đi học, làm việc thực tế tại các nhà máy điện hạt nhân ở các nước để hiểu biết sâu sắc về vấn đề an toàn, dự báo được những nguy cơ... từ đó xây dựng được quy định để các nhà máy điện hạt nhân vận hành an toàn.

Để có được đội ngũ chuyên gia hàng đầu về năng lượng nguyên tử, Việt Nam cần có một Chương trình nghiên cứu cấp quốc gia, tập trung vào các vấn đề của điện hạt nhân. Đồng thời xây dựng một kế hoạch quốc gia đào tạo nguồn nhân lực ở các cấp độ khác nhau, toàn diện, đầy đủ và hiệu quả.

Với mục tiêu phát triển nguồn nhân lực cho chương trình điện hạt nhân, Bộ Công thương đã đề xuất một số giải pháp: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về điện hạt nhân tại các trường đại học. Chương trình đào tạo cần được xây dựng bài bản theo hướng hiện đại, phù hợp với yêu cầu thực tiễn của ngành, trong đó có sự hỗ trợ thông qua hợp tác quốc tế với cơ sở giáo dục của các nước; đẩy mạnh hợp tác quốc tế về đào tạo và nghiên cứu với các quốc gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực điện hạt nhân, như: Nga, Nhật Bản, Pháp, Mỹ,... thông qua việc tham gia vào các chương trình đào tạo quốc tế, chương trình trao đổi sinh viên, nghiên cứu sinh, hội thảo, hội nghị chuyên ngành...

Theo TS Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ), đội ngũ nhân lực sẽ là yếu tố quyết định trong việc tái khởi động dự án điện hạt nhân. Không chỉ tính toán việc đào tạo nhân lực mà còn phải chuẩn bị cơ chế để thu hút nguồn nhân lực đã được đào tạo từ Liên bang Nga, Nhật Bản và các quốc gia khác quay lại làm việc trong lĩnh vực này. Bên cạnh đó cần thu hút các sinh viên giỏi vào học chuyên ngành hạt nhân.

NAM ANH