Phát triển dược liệu gắn với du lịch sinh thái: Mô hình kinh tế xanh cho vùng miền núi

Vùng miền núi kho tàng dược liệu đa dạng

Theo thống kê gần đây Việt Nam đã ghi nhận trên 5.100 loài cây dược liệu, trong đó hơn 200 loài đã được sử dụng thương mại, đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe và sản xuất dược phẩm. Nhiều loài quý, hiếm đặc hữu không chỉ có tác dụng chữa bệnh mà còn mang giá trị kinh tế cao, phân bố rộng khắp các vùng miền núi từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên và Nam Bộ.

Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, quy hoạch phát triển dược liệu đến năm 2030 đã xác định 8 vùng trồng tập trung các loài dược liệu có thế mạnh, được lựa chọn dựa trên điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và hệ sinh thái, nhằm đảm bảo năng suất, chất lượng và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường trong nước và khách du lịch.

Vùng miền núi Việt Nam – kho tàng dược liệu phong phú nhiều loài quý hiếm có giá trị thương mại

Vùng miền núi Việt Nam không chỉ giàu cây dược liệu mà còn sở hữu cảnh quan thiên nhiên đa dạng, rừng núi nguyên sinh, sông suối và các thung lũng đẹp, rất thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái.

Những năm gần đây, du lịch cộng đồng tại các vùng này đã góp phần xóa đói, giảm nghèo, tạo việc làm ổn định, đồng thời khuyến khích người dân bảo tồn đa dạng sinh học, phát huy kiến thức bản địa và văn hóa truyền thống.

Sự kết hợp giữa phát triển dược liệu và du lịch tạo ra sự khác biệt rõ rệt: khách du lịch vừa được trải nghiệm khám phá, tìm hiểu kiến thức về các loài cây thuốc, vừa tham gia các hoạt động cộng đồng như hái dược liệu, chế biến sản phẩm truyền thống.

Hoạt động này thường được triển khai thông qua hợp tác xã, tổ hợp tác, giúp người dân vừa bảo vệ nguồn gen quý, vừa tạo ra nguồn thu nhập bền vững từ cây dược liệu, đồng thời góp phần giữ gìn cảnh quan tự nhiên và bản sắc văn hóa địa phương.

Điển hình mô hình dược liệu kết hợp du lịch

Ninh Bình – Công viên Trà Hoa Vàng

Tại Ninh Bình, Công viên Trà Hoa Vàng ở Thung lũng Cổ Ngựa là điểm sáng trong bảo tồn và phát triển các loài trà hoa vàng quý hiếm. Thung lũng núi đá vôi này được bao bọc bởi rừng phòng hộ, sở hữu hệ sinh thái phong phú với nhiều cây thuốc bản địa và các loài chim sinh sống tự do.

Du khách đến Ninh Bình vừa tham quan công viên, vừa trải nghiệm quá trình trồng, chăm sóc và bảo tồn dược liệu, đồng thời khám phá cảnh quan thiên nhiên và hệ sinh thái độc đáo.

Ông Vũ Văn Tâm - Công ty TNHH Dược liệu Vũ Gia (trái) chụp ảnh cùng khách tới tham quan công viên

Quảng Nam – Vùng sâm Ngọc Linh

Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam có thế mạnh về phát triển du lịch bởi sở hữu thiên nhiên hoang sơ với những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn, rừng quế hàng trăm năm tuổi và khí hậu mát mẻ quanh năm. Phát triển du lịch vùng sâm gắn với bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ở vùng cao là chủ trương được địa phương hướng tới.

Khách du lịch nước ngoài trong tour du lịch sinh thái tại Nam Trà My tự tay thu hoạch Sâm Ngọc Linh

Xác định phát triển du lịch gắn với sâm Ngọc Linh là động lực quan trọng để thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS, góp phần giảm nghèo bền vững.

Từ nguồn hỗ trợ của Trung ương và tỉnh, Nam Trà My đã đầu tư hạ tầng vùng sâm như: mở đường lên vùng sâm Trà Linh và Tắk Ngo; xây dựng nhà trưng bày, triển lãm sâm Ngọc Linh, một số quầy đón tiếp khách ở trại sâm...

Hiện nay, trên địa bàn Nam Trà My đã dần hình thành các điểm du lịch gắn với các di tích lịch sử, văn hóa và sinh thái.

Lào Cai – Thuốc tắm Dao đỏ

Tại thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, thuốc tắm của người Dao đỏ trở thành sản phẩm du lịch đặc hữu. Dựa vào tri thức bản địa và nguồn dược liệu tự nhiên phong phú, cộng đồng địa phương phối hợp với doanh nghiệp xây dựng vùng nguyên liệu, chế biến cao thuốc tắm, sữa tắm dược liệu, thuốc ngâm chân từ hơn 100 loài cây thảo dược bản địa.

Một số hộ gia đình đi lấy cây thuốc để bán cho các khách sạn hoặc các công ty dịch vụ tắm lá thuốc

Du khách đến Sa Pa có thể trải nghiệm trực tiếp quy trình hái lá, đun nước tắm và tận mắt chứng kiến quá trình bảo tồn tri thức dân tộc. Mô hình này vừa thúc đẩy kinh tế xanh, vừa bảo vệ đa dạng sinh học và gìn giữ văn hóa bản địa.

Ngoài trải nghiệm thực hành, du khách còn được tìm hiểu các phương pháp bảo quản và sử dụng thảo dược truyền thống, tham gia các hoạt động tương tác tại vườn dược liệu và homestay. Hoạt động này không chỉ nâng cao nhận thức về giá trị của dược liệu bản địa mà còn giúp người dân địa phương phát triển kinh tế theo hướng bền vững, gắn kết giữa bảo tồn thiên nhiên, giữ gìn văn hóa dân tộc và khai thác tiềm năng du lịch sinh thái.

Thách thức và định hướng phát triển bền vững

Mặc dù tiềm năng dược liệu và du lịch sinh thái lớn, nhiều địa phương vẫn gặp khó khăn: thiếu giống tốt, chất lượng nguyên liệu không đồng đều, khai thác rừng tự nhiên chưa bền vững, cơ sở hạ tầng hạn chế, doanh nghiệp lớn chưa đầu tư mạnh.

Để phát triển bền vững, cần:

Quy hoạch vùng trồng và danh mục loài cây phù hợp, ưu tiên cây đặc sản.
Bảo tồn nguồn gen quý hiếm tại rừng đặc dụng, cung cấp giống chất lượng cho sản xuất.
Hướng dẫn người dân trồng, chăm sóc, thu hái theo tiêu chuẩn để đảm bảo chất lượng nguyên liệu.
Tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, liên kết hợp tác xã, doanh nghiệp, kết nối thị trường.

Sự phối hợp giữa phát triển dược liệu, du lịch sinh thái và bảo tồn văn hóa bản địa đang mở ra một mô hình kinh tế xanh, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số và miền núi.

Minh Diễm