Phát triển kinh tế trang trại hiện đại, bền vững: Cần tư duy mới, chính sách vượt trội

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp nghe báo cáo nội dung dự thảo Nghị định về kinh tế trang trại - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Phó Thủ tướng yêu cầu cơ quan soạn thảo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) xác định rõ phạm vi, đối tượng và cơ sở pháp lý của nghị định về kinh tế trang trại, phân biệt rõ giữa việc cụ thể hóa luật hiện có và thí điểm chính sách mới.

Nghị định cần đặt trong mối quan hệ thống nhất với các nghị định và luật hiện hành trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, đất đai…, không chồng chéo hay vượt quá thẩm quyền.

Hình thành hành lang pháp lý đồng bộ, toàn diện cho kinh tế trang trại

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến năm 2024, cả nước gần 28.000 trang trại được thống kê với giá trị sản xuất bình quân đạt 4 tỷ đồng/năm, diện tích bình quân 3,52 ha/trang trại, sử dụng bình quân 3,8 lao động/trang trại.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng báo cáo - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Ước tính tỉ lệ doanh thu của khu vực trang trại đóng góp 9,3% doanh thu, 10,3% GDP, 17,7% kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành nông nghiệp. Nhiều mô hình trang trại đã phát triển theo hướng tích tụ đất đai, chuyên canh hàng hóa, ứng dụng công nghệ cao, liên kết sản xuất-tiêu thụ theo chuỗi giá trị, kết hợp với hoạt động phi nông nghiệp như du lịch sinh thái, giáo dục trải nghiệm, năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, phần lớn trang trại đang phát triển tự phát, quy mô nhỏ, chất lượng lao động thấp. Nhiều chủ trang trại hạn chế về năng lực quản trị, khả năng tài chính, hiểu biết thị trường, chưa ứng dụng nhiều về khoa học kỹ thuật, công nghệ tiên tiến.

Tình trạng vi phạm về đất đai, xây dựng, ô nhiễm môi trường còn phổ biến.

Các chính sách hỗ trợ kinh tế trang trại tản mạn ở nhiều văn bản hoặc lồng ghép nên khó khăn trong triển khai, tiếp cận.

Ông Nguyễn Trí Ngọc, nguyên Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũ) phát biểu - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Nhiều địa phương lúng túng trong phân loại, thống kê, quản lý, xử lý sai phạm hoặc hỗ trợ chính sách.

Việc ban hành Nghị định về kinh tế trang trại tạo cơ sở tiếp cận các chính sách ưu đãi, hỗ trợ liên quan; bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của chủ trang trại.

Lấp khoảng trống thể chế và bảo đảm thống nhất trong quản lý nhà nước, hạn chế tình trạng phát triển tự phát, đầu cơ và sử dụng đất sai mục đích.

Khuyến khích phát triển trang trại theo hướng sản xuất hàng hóa quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao, kết hợp du lịch nông nghiệp, nông thôn và các dịch vụ gia tăng.

Dự thảo Nghị định gồm 3 chính sách lớn: Phân loại, tiêu chí xác định kinh tế trang trại; cấp, cập nhật quản lý và khai thác mã số trang trại; chính sách hỗ trợ khuyến khích phát triển kinh tế trang trại.

Xác định rõ mục tiêu chính sách và lợi ích cụ thể

Ông Nguyễn Trí Ngọc, nguyên Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũ), cho rằng cần xác định rõ bản chất của trang trại là một mô hình tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, có thể do hộ gia đình, hợp tác xã hoặc doanh nghiệp tổ chức, chứ không phải là chủ thể kinh tế độc lập.

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Lê Tấn Dũng phát biểu - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Do đó, việc hoàn thiện khung pháp lý cần tập trung vào thiết kế cơ chế chính sách đặc thù, linh hoạt và thống nhất trong quản lý, qua đó phát huy vai trò của trang trại trong phát triển nông nghiệp hàng hóa.

Đồng tình với ý kiến này, Phó Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam Nguyễn Xuân Định cho rằng cần làm rõ đối tượng áp dụng giữa hộ gia đình, gia trại, trang trại và doanh nghiệp, có như vậy chính sách mới có tính khả thi và minh bạch.

Nghị định cần được xây dựng theo hướng thiết kế chính sách thực chất, gắn với nhu cầu phát triển của từng mô hình trang trại, thay vì chỉ dừng ở mức quy định khung.

Ông Nguyễn Trí Ngọc kiến nghị tổng hợp và kết nối các chính sách hiện hành về đất đai, vốn tín dụng, khoa học-công nghệ, khuyến nông, đào tạo nhân lực..., hình thành hành lang pháp lý đồng bộ và toàn diện hơn cho phát triển kinh tế trang trại.

"Một nghị định thống nhất, mang tính thực thi cao sẽ giúp khơi thông nguồn lực đầu tư, thúc đẩy trang trại phát triển bền vững và đóng góp hiệu quả hơn cho khu vực kinh tế nông nghiệp", ông Nguyễn Trí Ngọc bày tỏ.

Trong khi đó, ý kiến từ các Bộ Tài chính, Công Thương, Khoa học và Công nghệ, Tư pháp… đánh giá phần lớn nội dung của dự thảo Nghị định mới tập trung vào tiêu chí phân loại và quản lý, trong khi chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển còn rất ít và chủ yếu dẫn chiếu quy định pháp luật đã có.

Vì vậy, Nghị định cần xác định rõ mục tiêu chính sách và lợi ích cụ thể cho người làm trang trại (đất đai, tín dụng, hạ tầng, thuế, khoa học công nghệ...); bổ sung cơ chế khuyến khích thực chất để thúc đẩy sản xuất quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao. Một số ý kiến cũng cho rằng cần nghiên cứu quy định cụ thể hơn về quản lý lao động, an ninh trật tự, an toàn thông tin và kết nối dữ liệu trong hoạt động trang trại.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát, tiếp thu các ý kiến từ bộ, ngành, chuyên gia, hiệp hội để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Nghị định - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Hướng đi đúng để phát triển kinh tế nông nghiệp hiện đại

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng mô hình trang trại đang phát triển mạnh, thể hiện một phương thức sản xuất tiên tiến hơn so với hộ gia đình, hướng tới sản xuất hàng hóa, chuyên môn hóa, mở rộng quy mô, thay vì tự cung tự cấp. Mục tiêu là chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp, gắn sản xuất với dịch vụ, thương mại và thị trường.

Do đó, Nghị định cần thể hiện được tư duy và lý luận mới để định nghĩa, phân loại, xác định rõ mô hình trang trại, từ đó ban hành chính sách phù hợp, khuyến khích những mô hình trang trại mới, hiện đại như: Trang trại nông nghiệp hữu cơ, trang trại sản xuất lúa phát thải thấp, trang trại đa sản phẩm, trang trại nông nghiệp sinh thái hoặc kết hợp du lịch-nông nghiệp, gắn với ứng dụng khoa học-công nghệ, chuyển đổi số, quản trị hiện đại và tiêu chí bền vững…

Đây là hướng đi đúng để phát triển kinh tế nông nghiệp hiện đại, tạo giá trị gia tăng, kết hợp sản xuất với dịch vụ, du lịch và bảo vệ môi trường.

Phó Thủ tướng đề nghị, Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát, tiếp thu các ý kiến từ bộ, ngành, chuyên gia, hiệp hội để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Nghị định theo hướng xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách vượt trội hơn cho mô hình kinh tế trang trại, trong đó tập trung vào đầu tư, thủy lợi, nghiên cứu-ứng dụng công nghệ, giống, phân bón, quản trị, chuyển đổi số,… Đặc biệt là xác định xuất xứ, mã định danh và tiêu chuẩn sản phẩm nông nghiệp. "Tất cả các sản phẩm của trang trại phải đạt chuẩn OCOP cấp quốc gia chứ không chỉ của xã, phường hay tỉnh".

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, các mô hình trang trại hiện nay rất phong phú, phản ánh tính chủ động của nông dân và doanh nghiệp. Nếu Nhà nước có chính sách hỗ trợ phù hợp, các mô hình kinh tế trang trại sẽ lan tỏa thành phong trào toàn quốc, góp phần thay đổi căn bản phương thức sản xuất nông nghiệp, nâng cao năng lực cạnh tranh và đưa nông nghiệp Việt Nam lên vị thế mới.

Minh Khôi