Phát triển lúa sinh thái kết hợp bảo tồn sếu tại Vườn Quốc gia Tràm Chim
ĐTO - Để bảo tồn và phát triển Sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia (VQG) Tràm Chim, thời gian qua, tỉnh Đồng Tháp triển khai nhiều giải pháp nhằm khôi phục lại số lượng đàn sếu. Trong đó, tập trung vào biện pháp nuôi sếu tự sinh sản và tồn tại ngoài tự nhiên; xây dựng vùng sản xuất nông nghiệp sinh thái; phục hồi sinh cảnh tự nhiên VQG Tràm Chim. Đồng thời phát triển sản xuất các diện tích lúa sinh thái kết hợp bảo tồn sếu.
Sếu đầu đỏ ở Vườn Quốc gia Tràm Chim (Ảnh: Nguyễn Văn Hùng)
SỰ CẦN THIẾT BẢO TỒN VÀ PHỤC HỒI SINH CẢNH ĐẤT NGẬP NƯỚC
VQG Tràm Chim (huyện Tam Nông) có tổng diện tích gần 7.500ha, nằm trong vùng Đồng Tháp Mười. Tại đây, có hơn 130 loài thảm thực vật khác nhau, có 231 loài chim nước thuộc 25 chi, 49 họ với nhiều loài chim quý như: ngan cánh trắng, cốc đế, già sói, sếu đầu đỏ... Năm 2012, VQG Tràm Chim được công nhận thành Khu Ramsar thứ 4 của Việt Nam và thứ 2.000 của Thế giới. Năm 2015, VQG Tràm Chim được công nhận thành Khu di tích, danh lam thắng cảnh cấp Quốc gia...
Theo số liệu thống kê của các chuyên gia cho thấy, năm 1988 - 1999, trung bình mỗi năm có 550 con sếu về VQG Tràm Chim. Đến năm 2000 - 2012, tổng đàn sếu chỉ có 120 con/năm; từ năm 2021 chỉ còn 3 con/năm. Tính từ năm 2022 đến nay, VQG Tràm Chim không còn sếu về. Nguyên nhân được chuyên gia lý giải là do biến đổi khí hậu, sự thay đổi chế độ thủy văn, môi trường sinh sống của sếu bị thu hẹp. Đồng thời, công tác quản lý hệ sinh thái chưa phù hợp và ô nhiễm môi trường...
Trước thực tế đó, nhiều dự án được xây dựng nhằm bảo tồn và phục hồi sinh cảnh đất ngập nước, hạn chế các mối đe dọa đối với sếu đầu đỏ. Trong đó, để nâng cao hiệu quả việc bảo tồn sếu, UBND tỉnh Đồng Tháp ban hành Đề án “Bảo tồn và phát triển Sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim giai đoạn 2022 - 2032”. Đề án hướng đến mục tiêu phục hồi và phát triển sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim bằng biện pháp nuôi và thả tự nhiên. Trong vòng 10 năm (2022 - 2032), nuôi thả 100 cá thể sếu với tối thiểu 50 cá thể sống sót; đàn sếu thả ra sẽ có thể tự sinh sản và tồn tại ngoài tự nhiên và sống quanh năm tại Tràm Chim.
Tỉnh đặt mục tiêu trong giai đoạn 2022 - 2028 sẽ tiếp nhận được 30 cá thể sếu 6 tháng tuổi từ Thái Lan về nuôi, chăm sóc và thả về môi trường thiên nhiên. Cơ sở vật chất chuồng trại phục vụ việc nuôi và thả về thiên nhiên được hoàn chỉnh để phục vụ cho triển khai cả quy trình. Hệ sinh thái VQG Tràm Chim được phục hồi thông qua việc điều tiết nước hợp lý và áp dụng các biện pháp nghiên cứu phù hợp, nhằm phục vụ môi trường sinh sống của sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim.
Đề án cũng đưa ra lộ trình đến năm 2028, dự kiến có khoảng 200ha lúa sẽ chuyển sang mô hình sản xuất sinh thái, định hướng mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ tại vùng lân cận thuộc huyện Tam Nông. Trong 5 năm đầu có thể cho sếu sinh sản và sống tốt trong điều kiện bên trong và ngoài VQG Tràm Chim.
Giai đoạn 2029 - 2032, tỉnh tiếp tục đàm phán với Thái Lan để tiếp nhận thêm 30 cá thể sếu từ 6 tháng tuổi, dự kiến nuôi sinh sản được khoảng 40 cá thể sếu từ đàn bố mẹ ban đầu. Cùng với đó, xây dựng biểu đồ phân bổ sếu sinh sống bên trong và ngoài VQG Tràm Chim. Cán bộ kỹ thuật của VQG Tràm Chim có thể tự chăm sóc sếu thành công và cho sinh sản, thả về thiên nhiên; tăng số hộ tham gia (10 hộ) du lịch sinh thái - ruộng vườn kết hợp với xem sếu và các hoạt động liên quan đến sinh thái ruộng vườn...
Vườn Quốc gia Tràm Chim có hệ sinh thái đa đạng (Ảnh do Vườn Quốc gia Tràm Chim cung cấp)
SẢN XUẤT LÚA SINH THÁI KẾT HỢP BẢO TỒN SẾU
Theo UBND huyện Tam Nông, thời gian qua, địa phương vận động nông dân chuyển đổi phương thức canh tác lúa từ truyền thống sang hướng sinh thái nhằm giảm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật để không ảnh hưởng đến môi trường sống của sếu. Hiện, một số nông dân ở vùng đệm VQG Tràm Chim đã chuyển đổi được 2 vụ, trong đó, vụ hè thu 2023 sản xuất được 37ha và tăng lên 112ha trong vụ thu đông. Trong vụ thu đông 2023, tỷ lệ sử dụng phân hữu cơ và thuốc sinh học tăng 50%. Dự kiến tỷ lệ này sẽ nâng lên 70% ở vụ tiếp theo và đến năm 2027, việc sản xuất lúa của nông dân vùng đệm dùng phân hữu cơ và thuốc sinh học đạt 100% .
Từ những hiệu ứng bước đầu, phương thức canh tác theo hướng sinh thái mang tính cộng đồng, khả thi và có khả năng nhân rộng với quy mô lớn, đồng thời nâng cao nhận thức cho người dân về lợi ích của việc dùng phân hữu cơ trong sản xuất, từng bước thay thế phân hóa học. Thời gian tới, huyện Tam Nông sẽ định hướng xây dựng sản phẩm gạo sinh thái nhãn hiệu “Gạo sếu Tam Nông”. Điều này được xem là quảng bá sản phẩm gạo sinh thái kết hợp bảo tồn sếu đầu đỏ...
GS.TS. André Leu - Giám đốc Quốc tế, Đại sứ Tổ chức Regeneration International chia sẻ: “Tôi sống ở Úc, điểm di cư của nhiều đàn sếu đầu đỏ. Thời gian qua, đàn sếu không về Việt Nam nói chung và VQG Tràm Chim, thực ra đây không chỉ là vấn đề của sếu đầu đỏ mà đây là vấn đề của chim di cư trên toàn thế giới. Giải pháp hướng tới là làm sao phát triển các vụ mùa sản xuất nông nghiệp hữu ích nhằm “lôi kéo” sếu và những loài chim khác về lại VQG Tràm Chim trong tương lai. Trong đó cần phát triển các diện tích lúa hữu cơ nhằm mục tiêu giảm phát thải nhà kính, vì sức khỏe cộng đồng và quan trọng nhất là có nguồn thức ăn đàn sếu yêu thích. Điều này còn mang ý nghĩa cao hơn khi chính người dân vùng đệm sẽ tham gia và trở thành nhân viên bảo tồn tự nhiên. Để làm được điều đó, trước mắt là phải cho người dân thấy lợi ích bền vững từ mô hình và nâng cao thu nhập...”.
Vườn Quốc gia Tràm Chim chú trọng nhiều giải pháp phát triển du lịch sinh thái (Ảnh do Vườn Quốc gia Tràm Chim cung cấp)
PGS.TS. Nguyễn Văn Kiền - Giám đốc Công ty TNHH Mekong Organics cho biết: “Thời gian tới, để vận động cả cộng đồng cùng tham gia sản xuất lúa hữu cơ, tỉnh cần triển khai nhiều giải pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức cho nông dân về sản xuất an toàn, giảm sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Cùng với đó, hỗ trợ kết nối kênh tiêu thụ sản phẩm tốt nhằm giúp cho nông dân an tâm sản xuất; kết hợp trồng lúa với đa dạng cây trồng và vật nuôi khác để tăng thu nhập...”.
Ông Lâm Ngọc Tú - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông sản Hoa Nắng (TP Hồ Chí Minh) nêu ý kiến: “Để bảo tồn và phát huy giá trị của VQG Tràm Chim, thời gian tới, địa phương nên phát triển các diện tích canh tác lúa hữu cơ theo hướng sinh thái. Từ đó, phát triển nông nghiệp trách nhiệm và bền vững, từ đó tạo điểm đến an toàn nhằm bảo tồn sếu tại Đồng Tháp”.
Ông Nguyễn Văn Vũ Minh - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết: Trong Đề án “Bảo tồn và Phát triển Sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim giai đoạn 2022 - 2023” cũng triển khai nhiệm vụ xây dựng mô hình sản xuất lúa sinh thái bền vững tại vùng đệm. Theo đó, mục tiêu của tỉnh đến năm 2025 sẽ có khoảng 200ha lúa sản xuất sinh thái và theo hướng hữu cơ, đến năm 2032 tăng khoảng 1.000ha tại vùng đệm để tạo không gian tốt cho sếu đầu đỏ phát triển, cũng như tạo môi trường an toàn cho các loài chim di cư đến sinh sống tại VQG Tràm Chim...
