Phép thử cho sức mạnh của đồng USD

Đồng tiền đô la Mỹ tại Washington D.C., ngày 17/3/2020. Ảnh: THX/ TTXVN

Cảnh báo về những hệ lụy từ xung đột thương mại do Mỹ châm ngòi, nhật báo Le Monde dẫn nhận định của nhà kinh tế Pháp Gilles Dufrénot cho rằng chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ có nguy cơ đẩy nhanh sự nghi ngờ đối với đồng bạc xanh, tạo cơ hội có lợi cho sự phát triển về giá trị của các đồng tiền khác.

Theo chuyên gia kinh tế Pháp Gilles Dufrénot, các mức thuế quan do chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt đối với nhiều đối tác thương mại quan trọng như Canada, Mexico và Trung Quốc có thể báo hiệu sự kết thúc của một hệ thống tiền tệ quốc tế với đồng USD là đồng tiền chủ chốt.

Hiện tại, đồng USD chiếm 50% kim ngạch xuất khẩu toàn cầu, 60% dự trữ ngoại hối chính thức và ít nhất 30% các giao dịch ngân hàng quốc tế. Nhưng ngày càng có nhiều quốc gia tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng tiền này và việc Mỹ tăng cường thuế quan đang tạo thêm động lực cho họ.

Hệ thống tiền tệ quốc tế hiện đang xoay quanh một đồng tiền chủ chốt là USD, với đối trọng là nợ của Mỹ. Hệ thống này vận hành dựa trên sự tin tưởng mà các quốc gia khác dành cho cường quốc hàng đầu là Mỹ. Để hệ thống này hoạt động, các nước phải tự nguyện chấp nhận sự phụ thuộc vào đồng tiền chủ chốt.

Điều này xảy ra khi quốc gia sở hữu đồng tiền đó sử dụng vị thế thống trị của mình để tạo sự ổn định và vận hành trơn tru các mối quan hệ tiền tệ quốc tế, đồng thời tạo ra thanh khoản trong trường hợp thị trường vốn cạn kiệt. Cường quốc này không được sử dụng quyền lực của mình để bảo vệ lợi ích riêng mà gây tổn hại đến lợi ích của các quốc gia khác.

Tuy nhiên, quy tắc ngầm này dường như đã bị phá vỡ nhiều lần. Mỹ đã áp đặt các khoản tiền phạt lên các công ty trên toàn thế giới có sử dụng đồng USD trong những giao dịch tài chính của họ, với lý do rằng họ đã vi phạm các chính sách cấm vận của Mỹ đối với những quốc gia thứ ba. Các khoản tiền phạt khổng lồ do tòa án Mỹ áp đặt lên các công ty châu Âu thường xuyên được đưa tin.

Diễn biến đó khiến mọi người có cảm giác rằng đồng USD đang ngày càng bị sử dụng như một "lá bài" để cản trở sự phát triển của các đối thủ cạnh tranh. Trước hết, việc Mỹ tái áp dụng thuế quan có thể được xem như một hình thức đánh thuế vào tiền tiết kiệm ở nước ngoài của các quốc gia có thặng dư tài khoản vãng lai với Mỹ, thông qua đầu tư của họ vào trái phiếu kho bạc Mỹ.

Tiếp theo, việc tăng thuế quan của Mỹ có thể sẽ bị các nước đáp trả, dẫn đến nguy cơ duy trì một chu kỳ suy thoái-lạm phát trên toàn cầu - tình huống mà thị trường hàng hóa sẽ có thể dự đoán được trước. Và phản ứng của họ có thể dẫn đến xu hướng giảm giá lâu dài trong bối cảnh nhu cầu toàn cầu suy giảm. Đây sẽ là tin xấu cho các quốc gia sản xuất dầu mỏ ở Trung Đông, nơi cho đến nay vẫn đang áp dụng chính sách neo tiền tệ vào đồng USD.

Nhận thấy nguy cơ đe dọa khiến nguồn lợi dầu mỏ thu hẹp lại, các quốc gia như Saudi Arabia và Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE) có thể đẩy nhanh chiến lược xích lại gần hơn với Trung Quốc. Trong khuôn khổ một cấu hình mới của BRICS+ (hiện có 10 thành viên kể từ tháng 1/2024), các quốc gia thành viên đã ký kết nhiều thỏa thuận với nhau để thúc đẩy giao dịch bằng những đồng tiền khác ngoài USD như rupee của Ấn Độ, NDT của Trung Quốc, real của Brazil, rand của Nam Phi, dirham của UAE... Không loại trừ khả năng sáng kiến này sẽ mở rộng sang thị trường hàng hóa, nơi Trung Quốc đã trở thành một tác nhân chính.

Một kịch bản khác - hiện tại ít được thảo luận nhưng cũng không thể bị loại trừ - là việc tăng thuế quan có thể có tác động ngoài ý muốn đối với thị trường việc làm và quá trình tái cấu trúc các hoạt động kinh tế của Mỹ, cũng như tăng trưởng năng suất ở quốc gia này. Xu hướng "bản địa hóa" các hoạt động khiến những công ty có thể phản ứng bằng cách so sánh chi phí trên toàn bộ chuỗi giá trị toàn cầu, chứ không chỉ dựa trên lợi nhuận thu được trong lãnh thổ quốc gia. Do đó, sự tiến bộ của các công ty lớn trong ngành công nghệ số và công việc từ xa có thể khuyến khích việc sử dụng lao động có tay nghề bên ngoài nước Mỹ.

Tương tự, quá trình robot hóa và tự động hóa đòi hỏi lực lượng lao động có tay nghề cao. Quá trình đó có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng trong tiếp cận việc làm giữa người lao động có tay nghề và không có tay nghề ở Mỹ. Hơn nữa, trong các ngành có giá trị gia tăng thấp, việc tái định vị ở Mỹ vẫn còn không chắc chắn do chênh lệch chi phí tiền lương trên toàn thế giới không phải lúc nào cũng có lợi cho nước này.

Nếu cuối cùng chi phí tăng thuế quan vượt quá lợi ích dự kiến, điều này có thể làm trầm trọng thêm thâm hụt thương mại và đi ngược lại với các mục tiêu đã đề ra của Mỹ. Khi đó, đồng USD có nguy cơ bị coi là một đồng tiền chủ yếu phục vụ để tăng lợi nhuận cho một số ít doanh nghiệp trong nước.

Trong những trường hợp khác nhau này, việc biện minh cho đồng USD là đồng tiền chủ chốt của hệ thống tiền tệ quốc tế sẽ trở nên không đáng tin cậy. Vị thế bá chủ của nó sẽ bị coi là một nguồn gốc mới cho sự bất ổn trong quan hệ thương mại và hoạt động của thị trường. Chiến lược thương mại quyết liệt của Mỹ rất có khả năng sẽ đẩy nhanh xu hướng quay trở lại một hệ thống đa cực với nhiều đồng tiền chủ chốt, thúc đẩy sự cân bằng tiền tệ và thương mại ổn định hơn.

Thu Hà (P/v TTXVN tại Paris)