Phim tài liệu tìm đường ra rạp

Nhưng, như chính đại diện đoàn làm phim bộc bạch, họ vẫn đang loay hoay chưa biết phát hành phim theo hướng nào? Đó không phải là nỗi niềm riêng của “Chân trời rực rỡ”, mà là tình cảnh chung của nhiều bộ phim tài liệu thời gian qua...

1. Mặc dù nhận được nhiều lời khen tặng từ những người làm nghề cũng như đông đảo khán giả có mặt tại buổi chiếu, nhưng như đạo diễn Cao Trung Hiếu, đại diện ê kíp thực hiện bộ phim “Chân trời rực rỡ” chia sẻ, tham gia LHP là cơ hội để bộ phim được tiếp cận công chúng. Sau LHP, “Chân trời rực rỡ” mới chỉ dự kiến chiếu cho khán giả TP Hồ Chí Minh và khán giả Ninh Bình, quê hương của Hà Anh Tuấn. Còn tương lai của phim cũng chưa biết thế nào! Tâm sự có phần ngậm ngùi của đạo diễn Cao Trung Hiếu cũng chính là sự loay hoay của các nhà làm phim tài liệu với giấc mơ mang phim ra rạp.

Một số hình ảnh tại bộ phim tài liệu “Chân trời rực rỡ”.

Dù trong đời sống điện ảnh, phim tài liệu ngày càng khẳng định được vị trí và là một thế mạnh của các nhà làm phim Việt Nam. Qua các kỳ LHP chung hay của riêng thể loại, trong nước cũng như quốc tế, phim tài liệu Việt ngày càng phát triển cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, trong khi danh sách các bộ phim thuộc “câu lạc bộ trăm tỷ” ở phim truyện ngày một dài thì số lượng phim tài liệu ra rạp thành công vẫn chỉ dừng ở con số khiêm tốn.

Khán giả yêu phim tài liệu đều nhớ thời kỳ vàng son của phim tài liệu ra rạp lại là khoảng từ năm 2014 đến 2017. Bắt đầu bằng cơn sốt của phim “Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng” (đạo diễn Nguyễn Thị Thắm) với 47 suất chiếu, thu hút 30.000 khán giả. Ngay sau đó là đến “Lửa Thiện Nhân” (đạo diễn Phạm Hồng Giang).

Ngày đó, tại rạp Tân Sơn Nhất (TP Hồ Chí Minh) và rạp Ngọc Khánh (Hà Nội), tất cả các suất chiếu “Lửa Thiện Nhân” cuối tuần đều kín chỗ. Bộ phim về cậu bé với nghị lực sống phi thường đã lập kỳ tích với 15.000 lượt người xem ngoài rạp. Những điều đó không chỉ để lại dấu mốc đặc biệt cho phim tài liệu mà góp phần thay đổi quan niệm lâu nay rằng phim tài liệu khô cứng, khó xem, làm chỉ để phát sóng truyền hình… Sau này, danh sách phim tài liệu ra rạp được nối dài với “Đoạn trường vinh hoa”, “Đi tìm Phong”… gần đây nhất là “Những đứa trẻ trong sương” và một số phim tài liệu ca nhạc khác.

Mặc dù đã có những người tiên phong, minh chứng cho quan niệm phim tài liệu hoàn toàn có thể ra rạp. Nhưng con đường ấy vẫn vô cùng chông gai. “Chân trời rực rỡ” không phải là bộ phim đầu tiên của đạo diễn Lan Nguyên. Năm 2020, nữ đạo diễn này cũng đã cho ra mắt bộ phim “Màu cỏ úa” về chân dung nhạc sĩ Trần Tiến. Bộ phim được chiếu tại rạp Dcine Bến Thành (TP Hồ Chí Minh) và Trung tâm chiếu phim Quốc gia (Hà Nội), thu về 87 triệu đồng. Nhưng tới “Chân trời rực rỡ” liệu có ra rạp được hay không vẫn là nỗi canh cánh chưa có câu trả lời của đạo diễn.

Phần lớn những bộ phim tài liệu ra rạp đều của những nhà làm phim độc lập. Trong số những bộ phim thành công về mặt doanh thu, tập trung nhiều ở những bộ phim tài liệu ca nhạc về các ca sĩ, ban nhạc nổi tiếng. Đơn cử như “Sơn Tùng M- TP: Sky Tour Movie” qua bàn tay của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng, phim đạt tổng doanh thu phòng vé là hơn 11 tỷ đồng sau 10 ngày chiếu rạp. Mới đây nhất, “Mưa lửa” - phim tài liệu về “Anh trai vượt ngàn chông gai” ra mắt vào tháng 5/2025 gây bão chú ý trong cộng đồng, thu về hơn 8 tỷ đồng.

“Những đứa trẻ trong sương” là bộ phim ra rạp thành công.

Trước đó, vào tháng 3, phim concert “Anh trai say hi: Kẻ phản diện tạo nên người anh hùng” ra rạp với doanh thu 15,4 tỷ đồng. Hiện đang giữ kỷ lục phim tài liệu âm nhạc có doanh thu cao nhất màn ảnh Việt. Đáng tiếc, những bộ phim này không phải là đại diện tiêu biểu vì nhân vật trong phim là các nghệ sĩ nổi tiếng, vốn sở hữu lượng fan nhất định nên khi phim ra rạp có được sự ủng hộ cũng là điều dễ hiểu. Trong khi, ở các đề tài khác thì đạo diễn sẽ phải “tay không bắt giặc”.

2.Sở dĩ mang phim ra rạp vẫn là giấc mơ với không ít đạo diễn phim vì thực tế lâu nay, phim tài liệu ra rạp vẫn chủ yếu dưới dạng nhà sản xuất đi thuê rạp để chiếu cho số lượng khán giả đã đặt trước. Còn nếu vào rạp thương mại thì nhà sản xuất phải đóng một khoản tiền lớn cho việc quảng bá phim. Số tiền đó nhiều khi còn lớn hơn chi phí làm phim nên không phải ai cũng sẵn sàng mạo hiểm.

Ở chiều ngược lại, hệ thống rạp chiếu thương mại có vốn đầu tư nước ngoài chiếm đa số trong thị trường chiếu bóng Việt cũng thường không mặn mà với phim tài liệu vì khó đảm bảo về mặt doanh thu.

Vì thế mới có chuyện như đạo diễn Nguyễn Hồng Giang chia sẻ, nhiều rạp chiếu lớn từng thẳng thừng từ chối phim “Lửa Thiện Nhân” nên phim buộc phải phát hành ở 2 rạp nhỏ hơn. Hay hãng phim Blue Productions của nghệ sĩ Hồng Ánh đã trở thành “bà đỡ” cho “Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng” sau khi phim chật vật tìm đường ra rạp. Đã từng có giai đoạn, để phim tài liệu đến gần khán giả thì trước mỗi bộ phim truyện sẽ phát kèm một bộ phim tài liệu có độ dài từ 10 đến 15 phút. Nhưng sau đó không thấy còn quy định này nữa.

Phim tài liệu ra rạp không chỉ là mong muốn của các nhà làm phim mà là yêu cầu tất yếu để điện ảnh nói chung, dòng phim tài liệu nói riêng phát triển chuyên nghiệp. Trong xu thế đó, không chỉ các nhà làm phim độc lập mà các đơn vị nhà nước cũng đã phải chủ động tìm hướng đi cho mình.

Từ tháng 3/2017, hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương đã mạnh dạn sản xuất bộ phim “Chuyện ngày hôm qua” về ban nhạc Bức Tường. Bộ phim đánh dấu lần đầu tiên Hãng thực hiện bộ phim chân dung âm nhạc, cũng như bước đi đầu tiên trong việc thử nghiệm, thăm dò thị trường để tạo tiền đề đưa phim ra rạp.

Một hình ảnh trong bộ phim tài liệu “Mùa thu khải hoàn” của TFS.

Mới đây, vào trung tuần tháng 9, trước khi chính thức lên sóng truyền hình, bộ phim tài liệu “Mùa thu khải hoàn” (Hãng phim Truyền hình TP Hồ Chí Minh - TFS sản xuất) được chiếu phục vụ khán giả tại rạp và phát hành trên nền tảng trực tuyến.

Cách làm mang đến một hướng đi mới, hứa hẹn đưa phim tài liệu đến gần với công chúng hơn đã được TFS triển khai từ bộ phim “Vượt sóng” (37 tập). Thay vì chiếu trên truyền hình, sau đó mới đến các nền tảng khác thì nhà sản xuất đã chọn một số tập phim đặc biệt để chiếu tại rạp, kết hợp giao lưu đoàn làm phim, các nhân chứng lịch sử. Các tập phim được chiếu định kỳ tại rạp chiếu phim BHD Thảo Điền vào thứ Bảy hàng tuần trong tháng 4/2025.

Được biết, “Vượt sóng” là dự án phim tài liệu đồ sộ và tâm huyết của Đài Truyền hình TP Hồ Chí Minh tái hiện 3 giai đoạn lớn trong hành trình phát triển của TP Hồ Chí Minh (giai đoạn 1975 - 1985, giai đoạn 1986 - 1999 và giai đoạn 2000 - 2025). Ông Phạm Việt Phước, Giám đốc Hãng phim TFS khẳng định đã đến lúc các nhà làm phim phải chủ động tiếp cận và đi tìm khán giả. Khi giấc mơ ra rạp vẫn còn nhiều khó khăn thì thay vì chỉ trông vào việc phát sóng trên truyền hình, các đạo diễn cũng đã tận dụng các nền tảng số để phát hành phim.

Đông đảo khán giả tới rạp xem phim tài liệu “Vượt sóng”.

Ở góc độ đơn vị nhà nước, đạo diễn, NSƯT Trịnh Quang Tùng, Phó giám đốc phụ trách Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương từng chỉ ra rằng, để những bộ phim của các đơn vị nhà nước có thể ra rạp thì phải thay đổi quy định về độ dài phim. Lâu nay, phim được sản xuất chủ yếu để phát sóng truyền hình nên độ dài phim chỉ từ 20 đến 25 phút, không phù hợp để chiếu rạp. Ông cũng chia sẻ mong muốn khôi phục không gian chiếu phim tài liệu thường xuyên tại Hãng để lan tỏa các bộ phim tài liệu trong nước, quốc tế tới đông đảo công chúng. Từ đó hình thành thói quen, nhu cầu tới rạp xem phim. Xây dựng thế hệ khán giả trẻ thích xem phim tài liệu là điều cần thiết

Theo các chuyên gia, để phim tài liệu thuận lợi khi ra rạp vẫn phải cần dựa vào sự hỗ trợ của Nhà nước hoặc xã hội hóa, khó có thể chỉ dựa vào cung - cầu đơn thuần. Tiền thuê rạp cộng với khung giờ không thuận lợi có thể khiến các bộ phim lỗ chổng vó ngay khi vừa ra rạp. Vì thế, cần có cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho các nhà làm phim. Trong đó, việc hỗ trợ kinh phí sản xuất, phát hành trên hệ thống rạp, quảng bá, giới thiệu phim, nhất là với các nhà làm phim tài liệu trẻ, các nhà làm phim độc lập tài năng là những yếu tố quan trọng.

Tuấn Phong