Phong tục cúng mát nhà của đồng bào Dao
Trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang, dân tộc Dao có hơn 100 nghìn người, chiếm 11,4% dân số toàn tỉnh, đứng thứ ba sau dân tộc Kinh, Tày, với đầy đủ 9 ngành. Thường vào dịp đầu năm, người Dao trong tỉnh lại có phong tục cúng mát nhà, để cầu chúc cho gia chủ một năm sức khỏe, mùa màng bội thu, mọi công việc đều hanh thông.
Ông Bàn Xuân Triều, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Bảo tồn văn hóa dân tộc Dao tỉnh cho biết, đối với người Dao, cúng mát nhà là công việc quan trọng của năm. Gia chủ phải đi xem ngày tốt để cúng. Chủ trì lễ cúng phải là một thầy cúng cao tay, có uy tín. Trước khi diễn ra lễ cúng, gia chủ đi mời anh em họ hàng, làng xóm láng giềng đến cùng dự bữa cơm thân mật. Anh em nội tộc đến sớm hơn giúp gia chủ mổ lợn, gà, đồ xôi, sắp mâm hoa quả, rượu, vàng hương...
Nghi lễ cúng mát nhà của người Dao đỏ xã Khuôn Hà, Lâm Bình.
Năm nào cũng vậy, anh Chu Văn Vịnh, dân tộc Dao đỏ thôn Phú Lâm, xã Bình Phú (Chiêm Hóa) cũng có tục lệ cúng mát nhà. Gia đình anh mời thầy cúng Đặng Tài Tiến có uy tín trong thôn đến hành lễ. Mâm lễ được gia chủ chuẩn bị đầy đủ từ sớm, trong đó không thể thiếu cái thủ lợn, con gà. Bắt đầu từ lễ tâu Ngọc Hoàng, Bàn Vương, tổ tiên dòng họ chứng giám cho lòng thành của gia chủ.
Lễ cúng trải qua nhiều giai đoạn, trong đó có cúng trong nhà, cúng ngoài cửa, cúng ngoài sân. Thầy gieo đồng xu âm dương để lấy “lộc tốt” cho gia chủ. Muối trắng, gạo, rượu được thầy cúng vãi xung quanh nhà nhằm xua đuổi những điều không tốt trong năm qua, cầu mong cho năm mới gặp nhiều may mắn.
Người Dao Quần trắng thôn Văn Nham, xã Hùng Đức (Hàm Yên) đầu năm mới có lễ “cầu làng”. Tức là lễ chung cho cả làng, cầu mong một năm thuận buồm xuôi gió. Sau lễ cầu làng thì tùy vào ngày đẹp của từng gia đình sẽ tổ chức lễ cúng mát nhà riêng. Thầy cúng sẽ đóng 4 cái cọc ở các hướng, trên có tờ sớ nhằm ngăn chặn tà ma, những điều xui xẻo xâm nhập. Và cũng là “lấy hướng” trong năm cho những điều tốt đẹp đến với gia chủ.
Nghệ nhân Ưu tú Bàn Kim Sơn, dân tộc Dao đỏ, thôn Nà Cọn, xã Sơn Phú (Na Hang) chia sẻ, đối với đồng bào Dao, ngoài lễ cấp sắc, lễ giải hạn thì tục cúng mát nhà cũng không kém phần quan trọng. Trong các lễ thì lễ cúng mát nhà được người dân tiến hành phổ biến, liên tục. Đối với người Dao thì hầu như nhà nào cũng có lễ cúng này trong năm. Người Dao rất coi trọng thầy cúng, người có thể giao tiếp với thần linh, cõi âm để bày tỏ “tâm tư nguyện vọng” của gia chủ. Chỉ khi thực hiện trong lễ cúng mát nhà, tư tưởng người Dao mới thoải mái trong làm ăn, sinh hoạt, họ tự tin mình sẽ được phù hộ.
