Phòng vệ thương mại: Biến 'nguy' thành 'cơ' trước 'bão' thương trường

Tình hình thế giới tiếp tục có nhiều biến động nhanh và khó lường, tác động không nhỏ đến hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nước. Ông Trịnh Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) - đã có cuộc chia sẻ với Báo Công Thương về công tác bảo vệ hàng hóa Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu nhân dịp Xuân Ất Tỵ 2025.

Rào cản mọc không ngừng

Xu hướng bảo hộ gia tăng đã khiến hàng hóa Việt Nam đã đối diện thách thức ra sao trước "bão" phòng vệ từ thị trường xuất khẩu thời gian qua, thưa ông?

Ông Trịnh Anh Tuấn: Năm 2024, số lượng các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu Việt Nam gia tăng đáng kể với tổng cộng 28 vụ việc. Riêng Hoa Kỳ chiếm gần 50% tổng số vụ việc đã khởi xướng điều tra. Các cuộc điều tra phòng vệ thương mại không chỉ gia tăng về số lượng mà còn trở nên phức tạp hơn khi nhiều quốc gia điều tra các nội dung mới chưa từng có tiền lệ. Như, điều tra kép cùng một sản phẩm; phạm vi sản phẩm bị điều tra ngày càng đa dạng, từ mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu cao đến kim ngạch xuất khẩu thấp.

Ông Trịnh Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương)

Thực tế, việc các thị trường gia tăng áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đặt ra nhiều thách thức cho các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, do các tác động từ biện pháp này. Cụ thể, các doanh nghiệp Việt Nam đối mặt với chi phí gia tăng khi phải dành nhiều nguồn lực để tham gia, xử lý các vụ điều tra phòng vệ thương mại và đáp ứng yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài; giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu khi bị áp thuế, các nhà nhập khẩu sẽ e ngại hơn khi mua hàng từ các doanh nghiệp Việt Nam so với các nước không bị áp thuế.

Một số khó khăn khác là việc chúng ta vẫn phải đối mặt khi vẫn bị một số quốc gia coi là nền kinh tế phi thị trường, khiến cơ quan điều tra nước ngoài thường sử dụng các giá trị thay thế của nước ngoài để tính biên độ phá giá và trợ cấp cho doanh nghiệp Việt Nam. Điều này thường đẩy mức thuế chống bán phá giá và trợ cấp lên cao, gây bất lợi của doanh nghiệp so với các nước không bị coi là nền kinh tế phi thị trường.

Phòng vệ từ sớm, từ xa

Đối diện rất nhiều áp lực từ các vụ điều tra, tuy vậy, với phương châm “phòng từ sớm, từ xa”, công tác cảnh báo sớm đã góp phần bảo vệ hàng hóa xuất khẩu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, ông chia sẻ gì về vấn đề này?

Ông Trịnh Anh Tuấn: Thực hiện chủ trương “phòng từ sớm, từ xa”, Cục Phòng vệ thương mại đã thiết lập và vận hành hệ thống cảnh báo sớm nhằm theo dõi, thu thập và phân tích dữ liệu về các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam có rủi ro bị nước ngoài tiến hành điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Cục Phòng vệ thương mại cũng sử dụng nguồn thông tin gửi về từ hệ thống hơn 60 thương vụ tại các thị trường xuất khẩu chính liên quan đến những nguy cơ, khả năng xảy ra điều tra phòng vệ thương mại, những xung đột giữa hàng hóa xuất khẩu của ta với hàng hóa tại thị trường sở tại.

Hiện tại, Cục đang theo dõi biến động của hơn 300 mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường có tần suất điều tra phòng vệ thương mại lớn. Ngoài ra, Cục còn đẩy mạnh phổ biến các quy định về xuất xứ, quy định về phòng vệ thương mại đến các doanh nghiệp nhằm ngăn chặn từ đầu những hành vi khai báo thông tin không chính xác và việc tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.

Cùng với việc tăng cường cảnh báo sớm, với vai trò là cơ quan đầu mối quản lý và công tác trong phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã triển khai hàng loạt biện pháp quyết liệt khác nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam. Nhờ đó, đã hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu xử lý và chấm dứt gần 50% số vụ việc phòng vệ thương mại do nước ngoài khởi xướng và nhiều vụ việc trong năm 2024 đạt được kết quả tích cực.

Thách thức mới

Phòng vệ thương mại là công cụ được Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cho phép các thành viên sử dụng để đảm bảo việc cạnh tranh công bằng. Ông có thể nêu một số xu hướng điều tra phòng vệ thương mại trong năm 2025?

Ông Trịnh Anh Tuấn: Tình hình thế giới tiếp tục có nhiều biến động nhanh và khó lường, sẽ tạo dựng một bối cảnh mới cho phòng vệ thương mại toàn cầu. Do vậy, các quốc gia sẽ có xu hướng áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng nhiều, cùng với đó, mức độ phức tạp và quy mô của các vụ việc cũng tăng lên.

Và một số xu hướng điều tra có thể kể tới như: Các nước áp dụng các quy định pháp luật mới nhằm tăng mức thuế có thể áp dụng, thông qua việc sử dụng các quy định về nền kinh tế phi thị trường, tình hình thị trường đặc biệt; yêu cầu, đòi hỏi khắt khe hơn về thủ tục khi tham gia các vụ việc phòng vệ thương mại...

Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục đồng hành cùng các doanh nghiệp Việt Nam trong các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại. Ảnh: THS

Trước bối cảnh đó, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục đồng hành cùng các doanh nghiệp Việt Nam trong các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại để đảm bảo lợi ích cao nhất cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Đồng thời, Cục sẽ tiếp tục nghiên cứu rà soát và hoàn thiện pháp luật phòng vệ thương mại của Việt Nam đảm bảo đáp ứng yêu cầu thực tiễn, đồng bộ, phù hợp và thống nhất với các cam kết quốc tế.

Thúc đẩy công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường

Việc thúc đẩy công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam kỳ vọng sẽ góp phần hạn chế các biện pháp PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Ông chia sẻ gì về công tác này trong năm 2025?

Ông Trịnh Anh Tuấn: Việc thúc đẩy một quốc gia công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường về bản chất không tước đi quyền của các nhà sản xuất trong nước tại quốc gia nhập khẩu quyền yêu cầu cơ quan điều tra khởi xướng điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Tuy nhiên, việc thúc đẩy một quốc gia công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường sẽ giúp các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam được đối xử một cách bình đẳng hơn trong các vụ điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp khi biên độ phá giá/trợ cấp được tính toán dựa trên chính chi phí sản xuất của doanh nghiệp thay vì sử dụng chi phí sản xuất của một quốc gia khác làm “giá trị thay thế”. Điều này có thể khiến mức thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp thấp hơn và phản ánh sát hơn tình hình sản xuất, kinh doanh thực tế của doanh nghiệp Việt Nam.

Theo đó, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục tăng cường nghiên cứu, tham mưu, đề xuất các phương án và cách thức hợp tác để thúc đẩy các quốc gia xem xét công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường. Cụ thể, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đang xây dựng kế hoạch nghiên cứu việc thúc đẩy một số nước công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường trong các vụ việc phòng vệ thương mại giai đoạn 2024-2030, trong đó tập trung vào các nước có nội luật quy định về vấn đề kinh tế thị trường hoặc các biến thể của kinh tế thị trường, đồng thời cũng là các đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam.

Xin cảm ơn ông!

Hoa Quỳnh (thực hiện)