Phụ nữ Ai Cập cổ đại xăm hình để bảo vệ bản thân trong quá trình sinh con

Hình xăm ở xương hông trái xác ướp phụ nữ chôn ở Deir el-Medina - Ảnh: Anne Austin

Hình xăm ở lưng dưới dường như là mốt trong đầu thế kỷ 21, phổ biến bởi những người nổi tiếng mặc quần jean ống thấp. Tuy nhiên, bằng chứng khảo cổ học mới từ xác ướp Ai Cập cho thấy tục lệ này thực sự đã tồn tại hơn ba thiên niên kỷ.

Tại di chỉ Deir el-Medina thuộc thời kỳ Tân Vương quốc (năm 1550 - 1070 trước Công nguyên), các nhà nghiên cứu Anne Austin và Marie-Lys Arnette đã phát hiện những hình xăm trên xác ướp và những bức tượng nhỏ. Những phát hiện từ địa điểm này có khả năng liên quan tới vị thần Ai Cập cổ đại Bes, vị thần bảo trợ phụ nữ và trẻ em. Họ đã công bố phát hiện trên tạp chí Egyptian Archaeology vào tháng trước.

Deir el-Medina nằm trên bờ phía tây của sông Nile, đối diện với địa điểm khảo cổ của Luxor. Bắt đầu từ năm 1922, cùng thời điểm lăng mộ vua Tutankhamun được tìm thấy, địa điểm này đã được một nhóm chuyên gia người Pháp khai quật. Được biết đến trong thời kỳ Tân Vương quốc với tên gọi Set-Ma'at, đây là một khu phố lớn với những con phố hình bàn cờ và nhà ở cho những công nhân chịu trách nhiệm xây dựng lăng mộ cho các nhà cai trị Ai Cập.

Trong khi những người đàn ông rời khỏi nhà nhiều ngày để làm việc tại các lăng mộ, phụ nữ và trẻ em sống ở làng Deir el-Medina. Một đặc điểm quan trọng của địa điểm này là Great Pit, một bãi rác cổ chứa đầy phiếu lương, biên lai và chữ viết trên giấy cói… Chúng đã giúp các nhà khảo cổ học hiểu rõ hơn về cuộc sống của người dân trong thời kỳ này. Nhưng không có gì trong Great Pit đề cập đến việc xăm mình, vì vậy việc phát hiện ra ít nhất 6 phụ nữ có hình xăm tại Deir el-Medina đã gây bất ngờ.

Anne Austin, nhà khảo cổ sinh học tại Đại học Missouri-St. Louis, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: “Có thể rất khó tìm ra bằng chứng về hình xăm vì bạn cần phải tìm vùng da được bảo quản nguyên vẹn và lộ ra ngoài. Do chúng tôi không bao giờ tháo vải quấn xác ướp, cơ hội duy nhất để phát hiện hình xăm là khi thợ trộm mộ để lớp da lộ ra”.

Hình xăm trên thân dưới và chân của một xác ướp phụ nữ Ai Cập - Ảnh: Anne Austin

Bằng chứng mới mà Austin phát hiện đến từ hai ngôi mộ mà cô và cộng sự đã kiểm tra vào năm 2019. Hài cốt người từ một ngôi mộ bao gồm xương hông bên trái của một phụ nữ trung niên. Trên lớp da được bảo quản, các họa tiết màu đen sẫm có thể nhìn thấy, tạo ra một hình ảnh chạy dọc theo lưng dưới của người phụ nữ nếu đối xứng. Ngay bên trái của hình xăm nằm ngang là hình thần Bes và một chiếc bát, gắn liền với lễ tẩy uế vài tuần sau sinh.

Hình xăm thứ hai đến từ một phụ nữ trung niên được phát hiện trong một ngôi mộ gần đó. Trong trường hợp này, hình ảnh bằng tia hồng ngoại cho thấy một hình xăm khó nhìn thấy bằng mắt thường. Một bản vẽ tái tạo của hình xăm thể hiện hình mắt thần Horus và hình ảnh thần Bes đội một chiếc vương miện bằng lông vũ. Cả hai đều gợi ý rằng hình xăm này có liên quan đến sự bảo vệ và chữa lành. Họa tiết hình zigzag có thể biểu thị đầm lầy, liên quan tới dòng nước mát dùng để làm dịu cơn đau từ kỳ kinh nguyệt hoặc sinh nở, theo Austin.

Ngoài ra, ba bức tượng nhỏ bằng đất sét mô tả cơ thể phụ nữ được tìm thấy ở Deir el-Medina nhiều thập kỷ trước đã được khảo sát lại bởi Marie-Lys Arnette, nhà Ai Cập học tại Đại học Johns Hopkins ở Baltimore. Ông cho biết chúng cũng mang hình xăm trên lưng dưới và đùi trên, bao gồm hình thần Bes.

Một hình xăm tái tạo ở lưng dưới của phụ nữ Ai Cập - Ảnh: Anne Austin

Các nhà nghiên cứu kết luận trong bài báo của họ rằng “khi được đặt trong bối cảnh với các đồ tạo tác và văn tự của thời Tân Vương quốc, những hình xăm và biểu tượng này gắn liền với phụ nữ tham gia nghi thức hậu sản, giúp bảo vệ người mẹ và em bé.

Sonia Zakrzewski, nhà khảo cổ sinh học tại Đại học Southampton ở Anh, nói rằng “những hình xăm mới được mô tả cực kỳ phức tạp so với hình xăm của người Ai Cập trước đây” và “hình ảnh mang thai ở phụ nữ là cực kỳ hiếm trong nghệ thuật Ai Cập”. Zakrzewski cho rằng “những hình xăm này in dấu các biểu tượng bảo vệ - bao gồm cả các vị thần - trên cơ thể họ, gần giống như người đó có bùa hộ mệnh ma thuật của riêng mình”.

Theo Austin, việc xăm mình ở Deir el-Medina thậm chí còn phổ biến hơn nhiều so với dự đoán, mặc dù vẫn chưa biết mức độ lan rộng của nó ở những nơi khác ở Ai Cập trong thời kỳ đó.

“Tôi hy vọng nhiều học giả sẽ tìm thấy bằng chứng về việc xăm mình để chúng ta có thể biết những gì đang diễn ra ở ngôi làng này là duy nhất, hay là một phần của truyền thống rộng lớn hơn ở Ai Cập cổ đại mà ta chưa khám phá ra”, cô nói.

Long Hải