Playbook mua sắm xanh cho SMEs: Từ chi phí sang lợi ích

Các tập đoàn đa quốc gia đã bắt đầu đưa tiêu chí xanh vào hợp đồng, buộc nhà cung cấp – trong đó có nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) - phải thay đổi nếu muốn tồn tại trong chuỗi.

Tuy vậy, với SMEs, mua sắm xanh thường gợi lên lo ngại chi phí tăng thêm. Nhưng thực tế, nếu tiếp cận đúng cách, đây lại là đòn bẩy giúp giảm rủi ro, nâng hiệu quả vận hành và mở rộng cơ hội thị trường. Vậy vì sao SMEs cần quan tâm đến mua sắm xanh, và đâu là “playbook” để họ bắt đầu?

Với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, mua sắm xanh thường gợi lên lo ngại chi phí tăng thêm. Ảnh: TL

Những ngộ nhận phổ biến về mua sắm xanh của SMEs

Khi nhắc đến “mua sắm xanh”, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gắn ngay với hình ảnh chi phí đội lên, thủ tục phức tạp và chỉ phù hợp với các tập đoàn lớn. Đây là ba ngộ nhận khá phổ biến.

“Mua xanh = tăng chi phí”: SMEs thường so sánh giá mua ban đầu mà bỏ qua lợi ích vòng đời sản phẩm. Thực tế, các lựa chọn xanh như thiết bị tiết kiệm năng lượng hay vật liệu tái chế thường giúp giảm chi phí vận hành, kéo dài tuổi thọ sản phẩm và hạn chế rủi ro pháp lý.

“Chỉ dành cho doanh nghiệp lớn”: Nhiều chủ doanh nghiệp nghĩ rằng quy mô nhỏ thì chưa cần quan tâm. Nhưng chính SMEs lại chịu tác động trực tiếp từ các tập đoàn lớn – những “khách hàng” ngày càng đưa tiêu chí xanh vào hợp đồng. Nếu không đáp ứng, SMEs có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

“Thiếu nhà cung cấp phù hợp”: Không ít SMEs cho rằng thị trường chưa có nguồn cung xanh, hoặc nếu có thì giá quá cao. Thực tế, những năm gần đây đã xuất hiện nhiều giải pháp nội địa về bao bì, vật liệu, năng lượng tái tạo quy mô nhỏ. Đồng thời, công nghệ số cũng hỗ trợ doanh nghiệp theo dõi, tối ưu hóa việc tiêu dùng năng lượng, nước, giấy tờ – giúp việc “xanh hóa” trở nên khả thi hơn.

Những nút thắt khiến SMEs khó bước vào “mua sắm xanh”

Nếu ngộ nhận khiến SMEs chần chừ thì thực tế lại có nhiều nút thắt cản trở họ triển khai. Trước hết là thiếu thông tin và nhân sự chuyên trách. Nhiều doanh nghiệp nhỏ gần như chưa có bộ phận ESG, việc tìm hiểu tiêu chuẩn xanh thường kiêm nhiệm và thiếu hệ thống. Điều này khiến họ lúng túng khi đối tác đưa ra yêu cầu cụ thể.

Thứ hai, thị trường sản phẩm xanh vẫn còn manh mún. Các lựa chọn về nguyên liệu, thiết bị, giải pháp thân thiện môi trường chưa thật sự phong phú, giá ban đầu thường cao hơn sản phẩm thông thường. SMEs, vốn hạn chế về vốn, dễ e ngại trước “chi phí ban đầu” mà bỏ qua lợi ích vận hành lâu dài.

Cuối cùng là khó khăn trong việc liên kết để tăng sức mua. Do đi đơn lẻ, mỗi doanh nghiệp nhỏ chỉ đặt được đơn hàng nhỏ lẻ, không có lợi thế thương lượng giá. Điều này làm chi phí càng đội lên, củng cố cảm giác “mua sắm xanh là xa xỉ”.

Những nút thắt này cho thấy SMEs không thiếu động lực, mà thiếu một lộ trình khả thi để bắt đầu. Đây chính là lúc cần đến một playbook mua sắm xanh – bộ hướng dẫn thực chiến để từng bước tháo gỡ khó khăn.

Playbook mua sắm xanh – các bước thực chiến

Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn “xanh = tốn kém”, SMEs cần một lộ trình cụ thể, bắt đầu từ những bước nhỏ và khả thi.

Bắt đầu từ thay đổi nhỏ: thay bao bì nhựa khó phân hủy bằng vật liệu tái chế, thay bóng đèn truyền thống bằng LED tiết kiệm điện, hay cắt giảm văn phòng phẩm dùng một lần. Những thay đổi này ít tốn kém nhưng tạo hiệu ứng rõ rệt cả về chi phí lẫn hình ảnh.

Đánh giá chi phí vòng đời (LCC): nhiều SMEs mới chỉ nhìn vào giá mua ban đầu, trong khi tổng chi phí vòng đời (vận hành, bảo trì, xử lý chất thải) mới quyết định hiệu quả. Chẳng hạn, máy móc tiết kiệm điện có giá cao hơn 10–15% nhưng chỉ sau 1–2 năm đã hoàn vốn nhờ giảm chi phí vận hành.

Ưu tiên nguồn cung nội địa: tìm nhà cung cấp trong nước vừa giảm phát thải logistics, vừa ổn định nguồn hàng. Ở Việt Nam đã có ngày càng nhiều doanh nghiệp cung ứng vật liệu tái chế, năng lượng tái tạo, dịch vụ bền vững với chi phí cạnh tranh.

Hợp tác và gom đơn hàng: SMEs khó có sức mua lớn nếu đi riêng lẻ. Việc liên minh theo ngành hoặc địa phương để gom đơn hàng mua sắm xanh sẽ giúp giảm giá đáng kể, đồng thời tạo áp lực thị trường để nhà cung cấp đầu tư mạnh hơn vào sản phẩm bền vững.

Ứng dụng công nghệ số: từ phần mềm quản lý tiêu thụ điện, nước đến nền tảng theo dõi phát thải carbon. Dữ liệu minh bạch không chỉ giúp tối ưu chi phí mà còn là điểm cộng khi làm việc với các đối tác quốc tế vốn ngày càng yêu cầu báo cáo ESG.

Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn “xanh = tốn kém”, SMEs cần một lộ trình cụ thể. Ảnh: TL

Khi Playbook biến “chi phí” thành “lợi ích”

Lo ngại lớn nhất của SMEs khi nói đến “mua sắm xanh” là chi phí ban đầu. Nhưng trên thực tế, những khoản đầu tư này thường mang lại lợi ích vượt xa con số bỏ ra. Một doanh nghiệp may mặc tại Đồng Nai từng đối diện sức ép từ khách hàng châu Âu yêu cầu loại bỏ bao bì nhựa dùng một lần. Ban đầu, họ e ngại chi phí đội lên. Cụ thể, sau khi chuyển sang bao bì tái chế và thay hệ thống chiếu sáng tiết kiệm năng lượng, tổng chi phí tăng khoảng 12%.

Tuy nhiên, chỉ trong vòng 18 tháng, khoản đầu tư hoàn vốn nhờ tiết kiệm điện, giảm chi phí xử lý rác thải và đặc biệt là duy trì được đơn hàng xuất khẩu sang thị trường khó tính.
Trường hợp này không phải ngoại lệ. Nhiều nghiên cứu cho thấy ROI của mua sắm xanh thường dương trong 1–3 năm. Lợi ích không chỉ nằm ở tiết kiệm vận hành mà còn ở việc giảm rủi ro pháp lý, cải thiện thương hiệu, tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi và mở ra cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nói cách khác, thay vì là “chi phí tuân thủ”, mua sắm xanh cần được nhìn nhận như một khoản đầu tư chiến lược, nơi lợi ích dài hạn vượt xa chi phí ngắn hạn.

Mua sắm xanh không chỉ là một lựa chọn đẹp đẽ về mặt hình ảnh mà đang trở thành chiến lược sống còn nếu SMEs muốn đứng vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Thay vì coi đây là gánh nặng chi phí hay một hoạt động CSR mang tính hình thức, doanh nghiệp cần tích hợp “playbook xanh” vào quản trị và vận hành như một phần của chiến lược phát triển dài hạn.

Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm rủi ro và tiết kiệm chi phí, mà còn mở ra cơ hội tham gia những thị trường, hợp đồng và nguồn vốn đang ngày càng ưu tiên yếu tố bền vững.

(*) Chuyên gia Tài chính & Vận hành, Phát triển và ESG; Nguyên Quản lý Tài chính và Vận hành cao cấp tại Tổ chức Winrock International

Phạm Thu Trang (*)