Quả sơn tra khó tiêu thụ

Quả sơn tra đến mùa thu hoạch nhưng gia đình bà Phàn Thị Trắng (bản Tù Cù Phìn) không có thị trường tiêu thụ

Gia đình bà Phàn Thị Trắng ở bản Tù Cù Phìn trồng gần 1ha cây sơn tra từ năm 2013. Qua nhiều vụ thu hái nhưng đến giờ gia đình vẫn thường trực nỗi lo đầu ra khi mùa quả chín, bởi không có đơn vị thu mua, bán lẻ thì không kịp. Bà Trắng nói: “Trước đây, gia đình tôi chỉ hái quả về ngâm rượu để người nhà uống. Nay quả sai nhưng không ai mua, đành để rụng. Đã trồng rồi lại không nỡ chặt bỏ, nhưng nhìn từng mùa quả chín rơi đầy gốc mà tiếc”.
Hiện, nhiều hộ trong xã cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự. Gia đình ông Giàng Đại Lành ở bản San Sủa Hồ có hơn 10ha cây sơn tra thực hiện theo dự án trồng rừng phòng hộ từ năm 2013 cũng đang phát triển tốt. Mỗi năm, hàng chục tấn quả thu được nhưng đều không có nơi tiêu thụ. Không có doanh nghiệp đến thu mua, cũng không có cơ sở chế biến, ông chỉ còn cách để quả hỏng trên cây.
Xã Tủa Sín Chải có khoảng 170ha cây sơn tra trồng tại các bản từ năm 2013 theo dự án trồng rừng phòng hộ của Nhà nước. Đây là loại cây phù hợp với điều kiện khí hậu vùng cao, ít sâu bệnh, dễ chăm sóc, cho năng suất ổn định. Mỗi héc-ta có thể thu từ 4 - 5 tấn quả, ít chát hơn so với quả sơn tra trồng tại nhiều địa phương trong tỉnh. Tuy nhiên, chính quyền và người dân vẫn chưa tìm được đầu ra ổn định cho sản phẩm.
Anh Mùa A Đại - Phó Chủ tịch UBND xã cho biết: Trên địa bàn xã chưa có doanh nghiệp hoặc hợp tác xã đứng ra thu mua, ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm sơn tra. Trong khi đó, các gia đình cũng chưa có điều kiện chế biến, bảo quản sau thu hoạch, khiến quả sơn tra dễ hỏng và khó vận chuyển đi xa, nên hiệu quả kinh tế từ cây trồng này gần như bằng không.
Trong khi tại nhiều tỉnh như: Sơn La, Lào Cai, quả sơn tra đã trở thành đặc sản, có thương hiệu nhờ được đầu tư chế biến sâu thành rượu, siro, dấm hoặc sấy khô đóng gói và có thị trường tiêu thụ ổn định. Điều đó cho thấy, nếu có định hướng và đầu tư đúng cách, sơn tra hoàn toàn có thể trở thành cây trồng chủ lực, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân. Tuy nhiên, tại xã, việc phát triển cây sơn tra đến nay vẫn chỉ dừng lại ở tiềm năng. Người dân chủ yếu trồng theo chương trình dự án rừng phòng hộ, chưa có quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, chưa hình thành các mô hình tổ nhóm sản xuất hoặc hợp tác xã. Hoạt động sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết, dẫn đến khó khăn trong việc tiếp cận thị trường. Đặc biệt, thiếu cơ sở chế biến, sản phẩm từ sơn tra tại địa phương chưa được nâng cao giá trị, chưa đủ sức cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại ở các tỉnh khác. Thực tế cho thấy, sơn tra là loại cây có sức sống bền bỉ, thích nghi tốt với khí hậu khắc nghiệt và lạnh giá ở vùng cao như Tủa Sín Chải; có giá trị dược liệu cao. Đây là tiềm năng lớn nếu được đầu tư và khai thác đúng hướng.
Chính quyền xã bày tỏ mong muốn được các cấp, ngành quan tâm, hỗ trợ xây dựng mô hình chuỗi giá trị khép kín, từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ. Song, để làm được điều đó cần sự vào cuộc từ nhiều phía. Trước hết là tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết, hình thành các tổ hợp tác hoặc hợp tác xã, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung đủ lớn để thu hút doanh nghiệp đầu tư. Có chính sách hỗ trợ vốn, chuyển giao kỹ thuật chế biến, bảo quản sau thu hoạch. Đặc biệt, cần quan tâm công tác xây dựng thương hiệu, đăng ký chỉ dẫn địa lý, tem truy xuất nguồn gốc để sản phẩm sơn tra có thể tiếp cận với thị trường rộng hơn. Về phía người dân, phải thay đổi tư duy sản xuất từ tự phát sang áp dụng kỹ thuật chăm sóc và thu hái đảm bảo chất lượng, sẵn sàng liên kết để cùng phát triển và nâng cao sinh kế lâu dài.
Việc phát triển cây sơn tra không chỉ là giải pháp kinh tế cho người dân vùng cao, còn góp phần quan trọng trong bảo vệ rừng, ứng phó với biến đổi khí hậu và xây dựng sinh kế bền vững. Tuy nhiên, nếu vẫn tiếp tục để người dân tự trồng, tự lo đầu ra thì quả sơn tra vẫn sẽ bị bỏ phí. Xã cần một chiến lược bài bản, lâu dài để quả sơn tra thực sự trở thành sản phẩm chủ lực, mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Ánh Hồng - Văn Hới