Quần đảo Cook: 'Thiên đường' cho đội tàu chở dầu bí mật của Nga và Iran
Khoảng 20 tàu chở dầu đăng ký tại quốc đảo nhỏ bé này bị cáo buộc vận chuyển lậu dầu Nga và Iran trong giai đoạn 2024–2025, tận dụng những kẽ hở trong giám sát.
Quần đảo Cook là một trong những quốc gia hàng đầu có cờ được sử dụng bởi các tàu chở dầu "ngầm'" vận chuyển dầu thô của Nga, theo bản tóm tắt của Nghị viện châu Âu. (Ảnh: Marty Melville/AFP0)
Phân tích dữ liệu trừng phạt cho thấy hàng chục tàu chở dầu bị nghi vận chuyển dầu thô trái phép cho Nga và Iran đã lợi dụng một văn phòng nhỏ ven biển ở Nam Thái Bình Dương để che giấu hoạt động. Ngay bên cạnh một tiệm pizza tại vùng hẻo lánh của Quần đảo Cook là trụ sở khiêm tốn của một trong những cơ quan đăng ký tàu biển phát triển nhanh nhất thế giới.
Chủ tàu nước ngoài chẳng cần đặt chân đến quốc đảo này. Chỉ cần trả phí cho Maritime Cook Islands, họ có thể treo lá cờ ngôi sao đặc trưng của Cook.
Theo dữ liệu trừng phạt của Mỹ, 20 tàu mang cờ Cook bị nghi tuồn nhiên liệu Nga và Iran trong giai đoạn 2024-2025. Thêm 14 tàu khác treo cờ Cook cũng bị Anh liệt vào danh sách trừng phạt riêng trong cùng thời kỳ.
New Zealand, đối tác ngoại giao thân cận nhất của Cook, bày tỏ “lo ngại và phẫn nộ” khi thấy các nỗ lực trừng phạt bị vô hiệu hóa.
“New Zealand tiếp tục quan ngại sâu sắc về cách Quần đảo Cook quản lý sổ đăng ký tàu, điều mà chúng tôi đã nhiều lần nêu với chính quyền Cook trong nhiều năm qua”, người phát ngôn của Ngoại trưởng Winston Peters cho biết. “Đây là một sự chệch hướng hoàn toàn không thể chấp nhận và không thể duy trì trong chính sách đối ngoại”, người này nói.
Quần đảo Cook tự trị nhưng duy trì “liên kết tự do” với New Zealand. Wellington vẫn phụ trách một số lĩnh vực như quốc phòng và đối ngoại.
Maritime Cook Islands, cơ quan quản lý sổ đăng ký tàu biển, bác bỏ cáo buộc buông lỏng kiểm tra, hoặc dung túng tàu vi phạm, khẳng định những tàu bị trừng phạt đều đã bị xóa khỏi sổ.
Các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm hạn chế Iran và Nga thu lợi từ doanh thu dầu mỏ, từ đó siết nguồn tài chính cho chương trình hạt nhân của Tehran và xung đột Nga - Ukraine. “Có một số quốc gia ký vào các biện pháp trừng phạt Nga và tuyệt đối không cho phép các tàu này treo cờ của họ”, Anton Moiseienko, chuyên gia về trừng phạt và tội phạm tài chính tại Đại học Quốc gia Úc, nhận định. “Nhưng cũng có những nước dễ dãi hơn. Đó là lúc Quần đảo Cook xuất hiện”, ông nói thêm.
Một công ty vận tải biển có trụ sở ở UAE bị cáo buộc đã tuồn “hàng triệu USD” nhiên liệu cho quân đội Iran ở vùng Vịnh hồi tháng 4. Theo dữ liệu trừng phạt của Mỹ, công ty này sở hữu các tàu treo cờ Barbados, Gambia, Panama và Quần đảo Cook.
Những con tàu như vậy bị cho là một phần của mạng lưới buôn lậu trên biển, còn gọi là “hạm đội bí mật”, hoạt động bằng cách ngụy trang thành tàu chở hàng hợp pháp để né trừng phạt.
Họ che giấu dấu vết bằng cách đăng ký tại những nơi như Quần đảo Cook, nơi quy định giám sát rất lỏng lẻo. Nhiều khi ngay cả cơ quan đăng ký cũng không nắm được con tàu thực sự được dùng vào mục đích gì.
Năm ngoái, Tạp chí vận tải biển Lloyd’s List xếp Maritime Cook Islands vào nhóm “sổ đăng ký phát triển nhanh nhất” thế giới. “Có khá nhiều tàu treo cờ Quần đảo Cook được xác định là thuộc hạm đội bí mật”, ông Moiseienko cho biết. “Với các quốc gia cấp cờ như Quần đảo Cook, Liberia và một số nước khác, gần như không có cơ chế quốc tế nào buộc họ phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ”, ông lưu ý.
Vài tháng sau đó, sổ đăng ký này lại gây chú ý khi một tàu chở dầu tên Eagle S làm hư hại 5 tuyến cáp ngầm dưới biển Baltic. Các điều tra viên Phần Lan nghi con tàu treo cờ Quần đảo Cook - bị cho là thuộc hạm đội bí mật của Nga - có thể đã phá hoại các tuyến cáp bằng cách kéo neo cào xuống đáy biển.
Việc đăng ký tàu cũng là nguồn thu quan trọng cho nhiều quốc đảo Thái Bình Dương có ngân sách eo hẹp. Nhưng các sổ đăng ký này, thường được vận hành như doanh nghiệp tư nhân, liên tục vướng rắc rối.
Mạng lưới buôn lậu của Triều Tiên từ lâu đã lợi dụng các sổ đăng ký tàu của những quốc đảo Nam Thái Bình Dương như Palau, Niue và Tuvalu. Nhiều nơi, trong đó có Quần đảo Cook, không công khai mức phí đăng ký.
Tuy nhiên, một ước tính từ Palau cho thấy một tàu chở dầu 30.000 tấn có thể phải trả khoảng 10.000 USD phí đăng ký.
Các sổ đăng ký tàu cho phép tàu nước ngoài treo cờ của họ thường được gọi là “cờ tiện nghi”.
“Nhiều tàu trong hạm đội bí mật sử dụng cờ tiện nghi từ những quốc gia ít có khả năng, hoặc không thực thi các lệnh trừng phạt của phương Tây”, theo một báo cáo của Nghị viện châu Âu năm 2024.
Quần đảo Cook được xếp vào nhóm “quốc gia có cờ được hạm đội bí mật sử dụng nhiều nhất để vận chuyển dầu thô Nga”, theo cùng báo cáo.
Viện Dịch vụ Liên hợp Hoàng gia (Anh) cho biết Iran và Triều Tiên đã lợi dụng các sổ đăng ký tàu nhỏ nhiều năm nay. Tuy nhiên, hoạt động của hạm đội bí mật “mở rộng đáng kể” sau khi Nga bị trừng phạt nặng vì tấn công Ukraine, theo viện này vào tháng 9.
Maritime Cook Islands vận hành sổ đăng ký tàu như một công ty tư nhân “theo ủy quyền” từ chính phủ và chịu giám sát của cơ quan quản lý giao thông của quốc đảo.
Theo tài liệu ngân sách của Quần đảo Cook, nguồn thu từ phí đăng ký tàu đã tăng hơn 400% trong 5 năm qua, và dự kiến đạt 175.000 USD trong năm tài chính vừa qua.
Maritime Cook Islands khẳng định tất cả các tàu bị cáo buộc né trừng phạt đều nhanh chóng bị xóa khỏi sổ đăng ký. Đôi khi, các tàu nghi vấn còn bị xóa trước khi bị nêu tên trong các lệnh trừng phạt. “Sổ đăng ký Quần đảo Cook chưa bao giờ chứa tàu bị trừng phạt. Mọi tàu bị trừng phạt đều bị xóa”, công ty nhấn mạnh.
Họ cũng phủ nhận việc không thực hiện kiểm tra thích hợp trước khi đăng ký các tàu đáng nghi. Sổ đăng ký Quần đảo Cook có các nền tảng để giám sát và phát hiện hiệu quả các hoạt động bất hợp pháp.
