Quản lý chất thải rắn sinh hoạt: Cần giải pháp đồng bộ, trách nhiệm rõ ràng

Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Lê Thanh Kim và các đại biểu, chuyên gia tham dự Tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Nhận diện những bất cập trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt

Các đại biểu đánh giá cao tính kịp thời của Tọa đàm do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, coi đây là hoạt động thiết thực trước khi Quốc hội thảo luận về kết quả giám sát tại kỳ họp.

Quản lý chất thải rắn sinh hoạt được nhận định là vấn đề có tác động trực tiếp đến phát triển bền vững, ảnh hưởng tới vị thế quốc gia và việc thực hiện các cam kết quốc tế.

Tọa đàm không chỉ làm rõ những tồn tại, bất cập trong quản lý chất thải mà còn gợi mở giải pháp căn cơ, góp phần nâng cao chất lượng truyền thông nghị trường, giúp đại biểu Quốc hội có thêm thông tin đa chiều, toàn diện để thảo luận, quyết định chính sách hiệu quả, khả thi.

Toàn cảnh Tọa đàm “Các giải pháp tổng thể quản lý chất thải rắn sinh hoạt”. Ảnh: Duy Thông

Qua thực tiễn giám sát, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương nhận định hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành còn tồn tại một số bất cập, hạn chế.

Hệ thống văn bản hướng dẫn, quy định chi tiết về bảo vệ môi trường hầu hết được ban hành theo trình tự thủ tục rút gọn, dẫn đến hạn chế quyền tiếp cận của người dân cũng như tiếp cận trong việc truyền thông chính sách.

Thông tư 36/2024/TT-BTNMT về định mức kinh tế - kỹ thuật hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đến ngày 20/12/2024 mới được ban hành, kéo theo sự chậm trễ của các địa phương.

Cùng với đó, hiện việc phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương cũng còn nhiều vướng mắc. Như Nghị định 08/2022/NĐ-CP mới ban hành đã phải sửa đổi, gây khó khăn cho các tổ chức cá nhân khi áp dụng pháp luật.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

“Mặc dù đã ban hành quy định nhưng các địa phương vẫn rất lúng túng trong việc áp dụng đơn giá, định mức kinh tế kỹ thuật về rác thải xử lý sau sinh hoạt, đổi mới sắp xếp chính quyền địa phương 2 cấp,… cũng là thách thức rất lớn trong việc phải bổ sung sửa đổi các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường”, bà Nguyễn Thị Mai Phương nhấn mạnh.

Đồng tình với ý kiến của đại biểu Mai Phương, PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng các cử tri hiện nay rất quan ngại với vấn đề ô nhiễm môi trường, đặc biệt là vấn đề xử lý, quản lý chất thải rắn sinh hoạt và các biện pháp tổng thể.

“Hiện nay nhận thức của nhiều người làm về môi trường vẫn chưa đánh giá rõ cơ chế trách nhiệm mở rộng của các nhà sản xuất với bao bì sản phẩm, đây là một trong những nguyên nhân mà tôi cho rằng cũng cần phải xem xét để lấp khoảng trống trong một chiến lược, đề án nhiều mục tiêu”, Đại biểu Sơn đề xuất.

Khi công tác phối hợp liên ngành không được đảm bảo, quá trình xử lý rác thải sinh hoạt sẽ cực kỳ khó khăn và phức tạp. Vì vậy, theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn mối liên hệ này phải được thể chế hóa trong luật, xác định rõ trách nhiệm của các cơ quan, qua đó đáp ứng đúng mục tiêu.

Ở góc độ thực thi, TS. Dương Thị Thanh Xuyến, Phó Trưởng Phòng Phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường, (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, tính đến nay, trên phạm vi cả nước đã có 1.550 cơ sở thực hiện dịch vụ về xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

Tuy nhiên đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ để phục vụ công tác thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt sau phân loại đang là thách thức lớn nhất của các địa phương hiện nay.

Phó Trưởng Phòng, Phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, TS. Dương Thị Thanh Xuyến phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

“Công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại còn hạn chế, vì vậy các địa phương cần tiếp tục cố gắng, nỗ lực hơn trong đầu tư hạ tầng, kỹ thuật đồng bộ. Hiện nay công tác này vẫn chưa được thực hiện ở các vùng núi, vùng sâu, vùng xa, những nơi mà phương tiện vận chuyển đi đến khó khăn”, TS. Dương Thị Thanh Xuyến nhận định.

Đề cập việc phân loại rác tại nguồn, PGS.TS Bùi Thị An, ĐBQH Khóa XIII, nguyên Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng nêu rõ: dù đã có hệ thống luật, thông tư, hướng dẫn, nhưng đến nay nhiều địa phương vẫn chưa thực hiện hiệu quả.

PGS.TS Bùi Thị An, ĐBQH Khóa XIII, nguyên Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Vướng mắc trong quy hoạch và phân loại rác tạo thành “vòng luẩn quẩn”, kìm hãm phát triển kinh tế tuần hoàn. Bà nhấn mạnh cần cụ thể hóa khung pháp lý, đồng bộ từ thực thi đến chế tài, bảo đảm hậu kiểm nghiêm minh, thưởng phạt rõ ràng. Đây là vấn đề Quốc hội cần tiếp tục thảo luận để tìm giải pháp đột phá, khả thi, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

Đồng tình với PGS.TS Bùi Thị An, Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn chỉ rõ, tuyên truyền phân loại rác tại nguồn còn thiếu đồng bộ, chưa tạo thành thói quen xã hội.

Ông nêu thực tế nhiều hộ dân sẵn sàng phân loại nhưng rác thu gom lại bị trộn chung, làm giảm hiệu quả, gây hoài nghi, thậm chí mất niềm tin vào chính sách. Ông đề nghị phải áp dụng mô hình thu phí theo khối lượng, quy định rõ chế tài xử phạt để người dân thấy lợi ích trực tiếp.

GS.TS. Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam nhấn mạnh yêu cầu giảm tỷ lệ chôn lấp, quy hoạch bãi chôn lấp khoa học vì quỹ đất ở đô thị và nhiều tỉnh miền núi đã cạn. Đây là nhiệm vụ chiến lược cần được đưa vào quy hoạch tổng thể, bảo đảm phát triển bền vững.

Quản lý chất thải rắn sinh hoạt: Cần những giải pháp tổng thể

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương nhấn mạnh, Luật về quản lý chất thải rắn sinh hoạt phải xác định rõ trách nhiệm các bên, bảo đảm đồng bộ từ quy định đến hướng dẫn thi hành.

Bà đề nghị tránh tình trạng chậm ban hành văn bản dưới luật khiến chính sách không đi vào cuộc sống; đồng thời, cần quy hoạch tổng thể, bổ sung phương pháp quy hoạch theo tinh thần phân cấp, phân quyền, giao trách nhiệm cụ thể cho chính quyền địa phương nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, xử lý rác thải, nhất là phân loại tại nguồn.

Về phía thành viên đoàn Giám sát, PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề xuất Chính phủ nghiên cứu kỹ, đa dạng hóa nguồn lực để phát triển công nghiệp tái chế, đáp ứng yêu cầu kinh tế tuần hoàn bền vững.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Ông nhấn mạnh cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị chất thải, xây dựng và vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia về môi trường, chuẩn hóa công cụ quản lý.

Đoàn giám sát của Quốc hội sẽ trình Quốc hội nhiều kiến nghị quan trọng tại Kỳ họp thứ 10, làm căn cứ yêu cầu Chính phủ triển khai, đặc biệt trong việc sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường.

Đề xuất giải pháp khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực xử lý chất thải, theo GS.TS Nguyễn Hữu Dũng cần có những đột phá trong việc đầu tư cho các sáng tạo công nghệ về phân loại, thu và xử lý rác.

“Hiện nay, các phương tiện vận chuyển đã cũ nhiều năm nay nhưng nếu chúng ta đột phá để cho các doanh nghiệp có thể sáng tạo hoặc cải tạo lại những thiết bị vận chuyển rác để không gây ô nhiễm môi trường thì theo tôi cần có sự hỗ trợ về đơn giá, định mức để phát triển công nghệ”, Tiến sĩ Dũng nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Khẳng định vai trò then chốt của cộng đồng, Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn cho rằng giải pháp căn cơ là thay đổi hành vi xã hội thông qua truyền thông thường xuyên, sáng tạo, dễ tiếp cận; đưa phân loại rác vào trường học và đời sống cộng đồng để hình thành thói quen lâu dài. Truyền thông cần gắn với cơ chế khuyến khích – khen thưởng, giảm phí cho gia đình thực hiện tốt và chế tài nghiêm với trường hợp vi phạm.

PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh phải minh bạch hóa giá dịch vụ môi trường, quy rõ trách nhiệm người đứng đầu địa phương, ngành; thậm chí xem đây là tiêu chí đánh giá, bổ nhiệm cán bộ. Triển khai đồng bộ, thực chất sẽ nâng cao hiệu quả, bảo đảm hoàn thành mục tiêu quản lý chất thải.

Bài: Chi Nguyễn, Ảnh: Duy Thông