Quỹ đạo mới của M&A: Nhà đầu tư chỉ xuống tiền khi hiểu rõ giá trị

Những thương vụ gần đây, tiêu biểu là Kokuyo sẽ thâu tóm Thiên Long, đang cho thấy M&A đã chuyển sang thời kỳ "giá trị thật", nơi chỉ những người thực sự hiểu ngành, hiểu tài sản và hiểu chính mình mới có thể tham cuộc.

Tập đoàn Kokuyo (Nhật Bản) công bố kế hoạch chi 27,6 tỉ yen mua lại Thien Long. Xưởng sản xuất của Tập đoàn Thiên Long tại TPHCM. Ảnh: TL

Giao dịch ít đi, giá trị thực lên tiếng

Bức tranh M&A cuối năm 2025 mang một độ nén đáng chú ý: 2,3 tỉ đô la Mỹ trong 10 tháng với 218 thương vụ, thấp hơn thời điểm đỉnh nhưng không phải dấu hiệu suy yếu.

Ông Michael Dwyer, Trưởng bộ phận Tư vấn Thương vụ KPMG Việt Nam, nhận định tại Diễn đàn M&A Việt Nam 2025 do Báo Tài chính - Đầu tư tổ chức chiều 9-12, rằng thị trường đang "quay về các giá trị cốt lõi nhất của đầu tư", với trọng tâm là tài sản có dòng tiền thật, nền tảng vững và triển vọng dài hạn. Con số quan trọng nhất không nằm ở quy mô thị trường, mà ở chất lượng của vốn và sự thận trọng của nhà đầu tư.

Minh chứng rõ nét là thương vụ tập đoàn Nhật Bản Kokuyo với kế hoạch mua Thiên Long với giá gần 4.700 tỉ đồng. Không phải thương vụ lớn nhất, nhưng phản ánh khẩu vị mới của dòng vốn ngoại: ưu tiên doanh nghiệp có thị phần rõ, vận hành ổn định và dư địa mở rộng khu vực.

Trong lộ trình trở thành "ông hoàng văn phòng phẩm Đông Nam Á" vào năm 2030, Kokuyo xem Thiên Long là mảnh ghép chiến lược. Đây là tín hiệu cho thấy M&A Việt Nam bước vào thời kỳ mà "tài sản tốt" không phải "tài sản rẻ" giữ vị trí trung tâm.

Ông Tamotsu Majima, Giám đốc cấp cao RECOF Corporation, nhà tư vấn M&A cho nhà đầu tư Nhật, cho rằng chiến lược đi dài hơi là đặc trưng của dòng vốn Nhật. Họ nghiên cứu thị trường trong thời gian dài, đánh giá rủi ro - lợi nhuận kỹ lưỡng và chỉ quyết định khi tìm được doanh nghiệp có thể đồng hành lâu dài.

"Kokuyo là hình mẫu tiêu biểu cho chiến lược mở rộng toàn cầu của doanh nghiệp Nhật", ông Majima nói, đồng thời nhấn mạnh dư địa hợp tác Việt - Nhật vẫn rất lớn khi Việt Nam mới có 2.000 doanh nghiệp Nhật hiện diện, thấp hơn nhiều so với Thái Lan.

Dù quy mô thương vụ trung bình giảm còn 29,4 triệu đô la Mỹ, thị trường phân hóa mạnh: nhà đầu tư Việt vẫn chiếm hơn 30% giá trị nhưng Singapore, Nhật, Mỹ và Hàn Quốc đang thu hẹp khoảng cách nhanh.

Mỗi dòng vốn thể hiện khẩu vị rõ: Singapore và Mỹ tìm bất động sản, y tế và tài sản có dòng tiền; Nhật và Hàn ưu tiên công nghiệp, vật liệu. Các thương vụ tiêu biểu như Birch - Phương Đông, Hyosung tái cấu trúc, AEON mua PTF hay Ares đầu tư vào Medlatec..., cho thấy thị trường đang nghiêng về các "tay chơi hiểu ngành".

Trong bối cảnh định giá đã điều chỉnh về mức thực, lợi thế nghiêng dần về bên mua, những người có vốn thật và mục tiêu rõ ràng. KPMG dự báo 2026 là thời điểm M&A "chốt đáy và bật lại", khi nhiều thương vụ bị hoãn từ giai đoạn 2022-2024 đủ điều kiện tái khởi động. Một chu kỳ mới đang mở ra: cạnh tranh săn tài sản tốt sẽ gay gắt hơn, và doanh nghiệp Việt nếu thiếu chuẩn bị dễ bị định giá thấp hoặc rơi vào vòng tái cấu trúc.

Ở góc nhìn bất động sản, bà Nguyễn Thị Vân Khanh, Tổng giám đốc Gamuda Land Việt Nam, cho biết tập đoàn đang đẩy mạnh mở rộng đầu tư khi nhận thấy thị trường tăng trưởng bền vững nhờ GDP tăng ổn định, dân số trẻ và nhu cầu nhà ở lớn.

Theo bà, đối với doanh nghiệp FDI, quyết định mua dự án không chỉ dựa vào giá mà còn phụ thuộc thời gian, phân tích tài chính, dòng tiền, tiến độ, tính khả thi và rủi ro pháp lý. "Giá luôn được cân nhắc, nhưng vị trí, năng lực, uy tín đối tác và cấu trúc giao dịch mới quyết định phù hợp hay không", bà nói.

Các diễn giả trao đổi tại Diễn đàn M&A Việt Nam 2025. Ảnh: LT

Sự phân lớp thị trường cũng theo đó mà sâu hơn. Doanh nghiệp minh bạch, quản trị tốt và dòng tiền ổn định tiếp tục được săn đón; ngược lại, doanh nghiệp yếu phải chấp nhận điều khoản chặt hơn và định giá thấp hơn. Theo bà Bình Lê Vandekerckove, Tổng giám đốc Công ty Tư vấn thương vụ ASART, "Không nhiều nhà đầu tư thích M&A giải cứu". Doanh nghiệp không nên đợi đến 6 tháng trước mất thanh khoản mới tìm tư vấn, thời điểm mà "gần như không còn cơ hội tạo giá trị".

Các cải cách pháp lý cũng tạo lực đẩy đáng kể. Bà Võ Hà Duyên, Chủ tịch Công ty Luật VILAF, đánh giá cao việc phân cấp thủ tục đầu tư về địa phương, rút ngắn thời gian cấp phép trong ngành ưu đãi công nghệ, cải cách thị trường chứng khoán và mở rộng danh sách tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế. Theo bà, Việt Nam đang cạnh tranh bằng "minh bạch và khả năng dự báo", hai yếu tố mà nhà đầu tư tổ chức quan tâm nhất.

Tuy vậy, câu hỏi khó nhất vẫn là thoái vốn. Với nhà đầu tư quốc tế, vấn đề không phải "có đầu tư được hay không", mà là "đi ra như thế nào": đúng hạn, đúng luật và với mức giá chấp nhận được. Khi đường thoát không rõ, định giá trở nên rủi ro, thẩm định kéo dài và không ít thương vụ phải dừng lại dù tài sản chất lượng.

Doanh nghiệp Việt cần chuẩn bị sớm cho M&A

Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp Việt bước vào giai đoạn buộc phải thay đổi tư duy. Nhà đầu tư không mua kế hoạch hay kỳ vọng, mà mua năng lực vận hành và dòng tiền có thể lượng hóa.

Bà Bình Lê Vandekerckove cho biết, nhiều doanh nghiệp vẫn xem M&A là giải pháp "chữa cháy”, chỉ tìm tư vấn khi nợ đến hạn hoặc thanh khoản xuống dưới ngưỡng an toàn. "Từ 6 đến 12 tháng trước khi mất thanh khoản chỉ đủ để cứu rỗi, không đủ để tạo giá trị”, bà nhấn mạnh.

Theo bà, một thương vụ thành công phải bắt đầu bằng chiến lược chứ không phải tiền. Kế hoạch tạo giá trị chỉ hiệu quả khi doanh nghiệp xác định rõ thị trường, vị thế và doanh thu của mình. Nhiều doanh nghiệp mải xoay nợ, quên rằng cải thiện bán hàng, đúng sản phẩm, đúng thị trường, mới là con đường ngắn nhất để nâng giá trị trước khi bước vào đàm phán.

Bất động sản Việt Nam cũng thu hút nhiều nhà đầu tư ngoại. Ảnh: LH

Một băn khoăn lớn khác là chọn IPO hay M&A. Theo bà Bình, quyết định không nằm ở quy mô mà ở mức độ riêng tư mà doanh nghiệp muốn duy trì. IPO đồng nghĩa công khai gần như toàn bộ thông tin và vận hành minh bạch liên tục, trong khi M&A phù hợp hơn với doanh nghiệp muốn giữ sự kiểm soát và bí mật chiến lược. “Nhiều doanh nghiệp lên sàn vì cảm hứng rồi mắc kẹt vì không biết phải làm gì tiếp theo”, bà nói.

Ở góc nhìn tư vấn đầu tư, ông Tamotsu Majima cho rằng doanh nghiệp Việt muốn thu hút vốn Nhật phải chuẩn hóa quy trình, minh bạch dữ liệu và nâng khả năng tích hợp sau M&A, vì nhà đầu tư Nhật thẩm định cực kỳ chi tiết.

Cùng quan điểm, bà Vân Khanh cho biết nhà đầu tư bất động sản quốc tế ưu tiên dự án pháp lý sạch, tiến độ rõ và có dòng tiền ngay, buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc quỹ đất, ưu tiên dự án tạo dòng tiền trước thay vì ôm nhiều tài sản tiềm năng.

"Nếu hướng tới nhà đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp Việt phải chuẩn bị sớm về minh bạch tài chính, chuẩn mực quản trị và bộ dữ liệu hoàn chỉnh để khi bên mua bước vào, quá trình thẩm định diễn ra nhanh và ít chỉnh sửa", ông Phạm Duy Khương, Luật sư điều hành Công ty Luật ASL, khuyến nghị.

Về triển vọng ngành, KPMG dự báo dòng vốn sẽ quay lại các lĩnh vực thiết yếu có nhu cầu thật: y tế, giáo dục, logistics, dịch vụ công nghiệp và tài chính tiêu dùng... Công nghiệp - vật liệu tiếp tục là điểm đến của vốn Nhật và Hàn. Bất động sản vẫn hấp dẫn nhưng theo hướng sàng lọc mạnh ở những dự án sạch, pháp lý rõ và tiến độ minh bạch.

Một số thương vụ lớn trị giá 1-1,5 tỉ đô la đang trong giai đoạn hoàn tất. Theo các chuyên gia, nếu thành công, các thương vụ này sẽ kéo mặt bằng định giá lên và tạo hiệu ứng lan tỏa cho thị trường 2026-2027.

M&A Việt Nam đang bước vào chu kỳ mới: thực chất hơn, cạnh tranh hơn và đòi hỏi kỷ luật cao hơn từ cả người mua lẫn người bán. Doanh nghiệp Việt có cơ hội lớn, nhưng chỉ khi chuẩn bị sớm, thay vì đợi đến lúc cần cứu. Nhà đầu tư ngoại sẵn sàng trả giá cao cho tài sản tốt, nhưng không mua câu chuyện thiếu minh bạch. Và thị trường sẽ thuộc về những người thực sự hiểu ngành, hiểu dòng tiền và hiểu giá trị mà họ muốn tạo ra trong cuộc chơi dài hạn.

Lê Hoàng