Quy định mới về quản lý, sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài

Nghị định quy định cụ thể việc quản lý, sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi do chính phủ các nước, tổ chức quốc tế, tổ chức liên chính phủ hoặc liên quốc gia, cũng như các tổ chức được chính phủ nước ngoài ủy quyền cung cấp cho Nhà nước hoặc Chính phủ Việt Nam.

Các phương thức cung cấp vốn bao gồm: chương trình; dự án; phi dự án; và hỗ trợ ngân sách. Trong đó, vốn ODA không hoàn lại được ưu tiên cho các dự án phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, tăng cường năng lực, ứng phó biến đổi khí hậu, phòng chống dịch bệnh, nghiên cứu khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, an sinh xã hội, cũng như chuẩn bị đầu tư hoặc đồng tài trợ cho các dự án vay ưu đãi.

Tuyến metro số 1 TP.HCM sử dụng vốn ODA

Vốn vay ODA tập trung vào các lĩnh vực y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển hạ tầng kinh tế thiết yếu không có khả năng thu hồi vốn trực tiếp. Vốn vay ưu đãi được ưu tiên cho các dự án vay về để cho vay lại hoặc các dự án hạ tầng thuộc nhiệm vụ chi ngân sách nhà nước. Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ có thể quyết định các trường hợp đặc biệt, nhất là đối với các dự án trọng điểm, mang tính chuyển đổi tình thế.

Nghị định nhấn mạnh vốn ODA và vốn vay ưu đãi chỉ sử dụng cho chi đầu tư phát triển, không dùng cho chi thường xuyên. Các khoản chi không được sử dụng vốn vay nước ngoài gồm: đào tạo, tham quan khảo sát, nộp thuế và phí, lãi suất tiền vay, chi phí kiểm toán, mua ô tô (trừ ô tô chuyên dụng), vật tư thiết bị dự phòng sau khi dự án hoàn thành (trừ trường hợp đặc biệt).

Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước trên nguyên tắc hiệu quả và an toàn tài chính, phân cấp gắn với trách nhiệm và năng lực của bộ, ngành, địa phương. Tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình được đặt lên hàng đầu, đặc biệt trong các khâu vận động, quản lý và sử dụng vốn. Các thông tin về chính sách, điều kiện vay, lĩnh vực ưu tiên của nhà tài trợ sẽ được công bố trên Cổng thông tin điện tử của Chính phủ và Bộ Tài chính.

Đối với chương trình, dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi, quy trình gồm các bước: lập, thẩm định và quyết định chủ trương đầu tư; thông báo cho nhà tài trợ; lập, thẩm định và quyết định dự án; ký kết điều ước quốc tế hoặc thỏa thuận vốn; quản lý tài chính và thực hiện; hoàn thành, chuyển giao kết quả.

Đối với các dự án hỗ trợ kỹ thuật, phi dự án ODA không hoàn lại, quy trình bao gồm lập và phê duyệt văn kiện dự án, thông báo cho nhà tài trợ, ký kết thỏa thuận, triển khai thực hiện và chuyển giao.

Đối với chương trình, dự án khu vực, các bước thực hiện tương tự, trong đó cần phê duyệt chủ trương tham gia và lập văn kiện phần dành cho Việt Nam.

Với hỗ trợ ngân sách, cần lập hồ sơ khoản hỗ trợ, quyết định chủ trương tiếp nhận, ký kết điều ước hoặc thỏa thuận vay, quản lý thực hiện, sau đó hoàn thành và chuyển giao.

Nghị định cũng quy định rõ việc áp dụng cơ chế hòa trộn vốn và quy trình riêng cho các dự án đầu tư sử dụng ODA không hoàn lại.

Đáng chú ý, Nghị định 242/2025 mở rộng cơ hội tiếp cận vốn ODA và vốn vay ưu đãi cho khu vực tư nhân. Doanh nghiệp có thể tiếp cận nguồn vốn này thông qua phần vốn chuẩn bị dự án, hỗ trợ đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, hoặc vốn nhà nước tham gia dự án PPP; tham gia thực hiện các chương trình, dự án hỗ trợ khu vực tư nhân của cơ quan chủ quản; thực hiện nhiệm vụ, dự án đầu tư công theo phân công của cơ quan có thẩm quyền.

Đây được xem là bước đi quan trọng để khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia sâu hơn vào quá trình triển khai các dự án hạ tầng, dịch vụ công, đồng thời giảm áp lực ngân sách nhà nước.

Nghị định khẳng định việc phòng, chống tham nhũng, lãng phí, thất thoát là nguyên tắc xuyên suốt trong quản lý vốn ODA và vốn vay ưu đãi. Các hành vi vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm theo pháp luật. Đồng thời, việc xác định các khoản chi đầu tư phát triển sẽ tuân thủ quy định của Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Xây dựng và các văn bản liên quan.

Việc ban hành Nghị định số 242/2025/NĐ-CP không chỉ thay thế các nghị định cũ (114/2021/NĐ-CP và 20/2023/NĐ-CP) mà còn góp phần hoàn thiện khung pháp lý, bảo đảm sự đồng bộ, minh bạch và hiệu quả trong thu hút, quản lý, sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi.

Kim Ngân