Quy hoạch, nâng tầm giáo dục đại học

Theo Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học (ĐH) và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (viết tắt là quy hoạch) vừa được Phó Thủ tướng Lê Thành Long ký quyết định phê duyệt, đến năm 2030, quy mô giáo dục ĐH đạt trên 3 triệu người học, đạt 260 sinh viên và 23 học viên sau ĐH trên 1 vạn dân.

Hai ĐHQG vào nhóm hàng đầu châu Á

Tỉ lệ học ĐH trên số người trong độ tuổi 18 - 22 đạt 33%, trong đó không tỉnh, thành nào có tỉ lệ thấp hơn 15%. Đến năm 2050, tỉ lệ sinh viên ĐH trên số người trong độ tuổi 18 - 22 đạt từ 45%-50%.

Đối với mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH và sư phạm, các cơ sở ĐH công lập chiếm khoảng 70% tổng quy mô đào tạo toàn quốc. Các cơ sở giáo dục ĐH tư thục và tư thục không vì lợi nhuận chiếm khoảng 30%. Khoảng 50 - 60 cơ sở giáo dục ĐH đào tạo tới trình độ tiến sĩ, trong đó 50% phát triển theo định hướng nghiên cứu.

Quy hoạch cũng đề ra định hướng phát triển các ĐHQG và ĐH vùng đạt chất lượng, uy tín ngang tầm khu vực và thế giới; giữ vai trò hạt nhân, nòng cốt của mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH toàn quốc và tại các vùng kinh tế - xã hội. Phát triển ĐHQG Hà Nội và ĐHQG TP HCM thuộc nhóm cơ sở ĐH hàng đầu châu Á; phát triển ĐH Huế, ĐH Đà Nẵng thành ĐHQG.

Bên cạnh đó, hình thành các trung tâm giáo dục ĐH lớn, đào tạo chất lượng cao, trình độ cao gắn với nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo tại 4 vùng đô thị Hà Nội, Đà Nẵng, TP HCM và Cần Thơ. Cơ cấu trình độ đào tạo phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế tri thức và công nghiệp hiện đại. Tỉ trọng quy mô đào tạo thạc sĩ (và trình độ tương đương) đạt 7,2%, đào tạo tiến sĩ đạt 0,8%, đào tạo cao đẳng sư phạm đạt 1%; tỉ trọng quy mô đào tạo các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán (STEM) đạt 35%.

Mở rộng mạng lưới trường đại học tư thục

Theo ông Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH - Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), về phương án sắp xếp, phát triển các cơ sở giáo dục ĐH, quy hoạch đặt mục tiêu củng cố và tăng cường năng lực đối với các cơ sở giáo dục ĐH hiện có.

ĐH Bách khoa Hà Nội được định hướng là trường trọng điểm STEM. Trong ảnh: Sinh viên ĐH Bách khoa Hà Nội trong giờ thực hành thí nghiệm. Ảnh: KIM CHI

Ngoài ra, sắp xếp, thu gọn số đầu mối cơ sở giáo dục ĐH công lập; sắp xếp, củng cố hoạt động các phân hiệu của cơ sở giáo dục ĐH. Trong đó, sắp xếp, phát triển các cơ sở giáo dục ĐH trực thuộc bộ, ngành, cơ quan trung ương (trừ Bộ GD-ĐT) và các cơ sở giáo dục ĐH trực thuộc UBND cấp tỉnh. Khuyến khích thành lập, mở rộng mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH tư thục, phân hiệu của cơ sở giáo dục ĐH tư thục, phân hiệu của cơ sở giáo dục ĐH nước ngoài có uy tín - nhất là các cơ sở giáo dục ĐH chuyên đào tạo các ngành khoa học, kỹ thuật và công nghệ. Chấm dứt hoạt động trước năm 2028 và giải thể trước năm 2030 đối với cơ sở giáo dục ĐH, phân hiệu cơ sở giáo dục ĐH không đạt chuẩn hoặc không hoàn thành xác lập vị trí pháp lý theo quy định của pháp luật.

Quy hoạch đặt mục tiêu phát triển mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH sư phạm đạt quy mô từ 180.000 đến 200.000 người học. Trong đó, khoảng 85% có trình độ ĐH và 15% trình độ cao đẳng, phân bố quy mô tại các vùng. Dự kiến có từ 48 - 50 cơ sở giáo dục ĐH sư phạm.

Đầu tư trọng điểm

Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Hoàng Minh Sơn cho rằng việc sắp xếp lại hệ thống trường ĐH mang lại lợi ích quan trọng là nâng cao chất lượng đào tạo. Khi các trường được sắp xếp hợp lý, bảo đảm đạt chuẩn về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chương trình đào tạo, sinh viên sẽ có môi trường học tập tốt hơn, cơ hội tiếp cận giáo dục ĐH chất lượng với chi phí hợp lý cũng sẽ được mở rộng.

Trước những băn khoăn về quy mô 3 triệu người học ĐH vào năm 2030, liệu sinh viên có tìm được việc làm sau khi tốt nghiệp, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng con số này được xây dựng dựa trên nhiều dự báo về nhu cầu nhân lực, thống kê độ tuổi, tham khảo quốc tế, đối sách phát triển kinh tế.

"Kinh tế phát triển, người học ĐH sẽ phải tăng. Hiện nay, tổng số người trong độ tuổi lao động (56 triệu) có bằng cấp xấp xỉ 27% - rất thấp. Chúng ta cần nâng cao trình độ để người lao động có thêm cơ hội việc làm, nâng cao năng suất lao động. Yêu cầu phát triển kinh tế tăng trưởng 2 con số trong thời gian tới là một yếu tố cho thấy nhu cầu và khả năng hấp thụ lực lượng lớn lao động có trình độ ĐH" - ông phân tích.

Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh mục đích của quy hoạch không chỉ sắp xếp lại, mà quan trọng hơn là đầu tư trọng tâm, trọng điểm để phát triển. "Quan điểm đầu tư trọng điểm luôn được nhắc đến để đầu tư có hiệu quả, ưu tiên cho các trường có lĩnh vực mà chúng ta cần. Các trường cũng phải vận hành theo cơ chế thị trường" - ông nói.

Thứ trưởng Bộ GD-ĐT cũng nhấn mạnh việc quy hoạch không đóng lại cơ hội của các trường ĐH. Ngược lại, đây là tác động tích cực để các trường đổi mới, đầu tư và đến năm 2030 không còn trường nào không đạt chuẩn. "Các ĐHQG, ĐH vùng, ĐH trọng điểm sẽ được đầu tư phát triển. Nếu các trường đầu tư không đạt, hoạt động kém hiệu quả thì sẽ phải giải thể, sáp nhập" - ông Hoàng Minh Sơn nêu rõ.

Nâng cao vị thế

Liên quan thứ hạng các trường ĐH Việt Nam, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng quy hoạch không đặt nặng vấn đề xếp hạng quốc tế mà tập trung vào chất lượng đào tạo và nghiên cứu.

Tuy nhiên, khi đầu tư trọng điểm vào những trường có tiềm năng phát triển cao, đặc biệt trong các ngành khoa học - công nghệ, sẽ giúp các trường nâng cao vị thế trong khu vực và thế giới.

Các trường trọng điểm sẽ được lựa chọn để đầu tư dựa theo năng lực thực tế và nhu cầu phát triển của quốc gia. Chẳng hạn, với định hướng phát triển công nghệ cao, cần có các ĐH mạnh về trí tuệ nhân tạo, chất bán dẫn, dữ liệu lớn, sinh học... Những trường đáp ứng được yêu cầu này sẽ trở thành trung tâm đào tạo, nghiên cứu, từ đó có cơ hội cải thiện thứ hạng quốc tế.

PGS TÔ BÁ TRƯỢNG, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hợp tác phát triển giáo dục - Liên hiệp Các hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam:

Xây dựng cơ chế đánh giá

Để đạt được các mục tiêu mà quy hoạch đặt ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, trường ĐH và chuyên gia. Trong đó, cần tăng cường hạ tầng giáo dục hiện đại, ưu tiên chuyển đổi số, phân bổ nguồn lực hợp lý giữa các vùng miền, đặc biệt là ở khu vực khó khăn và thu hút sự tham gia của doanh nghiệp.

Mặt khác, cần nâng cao chất lượng giảng viên và xây dựng cơ chế đánh giá, điều chỉnh linh hoạt để bảo đảm quy hoạch được thực hiện hiệu quả, góp phần phát triển hệ thống giáo dục hiện đại, đáp ứng nhu cầu của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số.

PGS-TS PHẠM VIẾT VƯỢNG, nguyên giảng viên Trường ĐH Sư phạm Hà Nội:

Nâng chất đào tạo giáo viên

Quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống các trường ĐH sư phạm là chủ trương đúng đắn. Khi các trường ĐH sư phạm trở thành một thể thống nhất thì đào tạo sẽ có chất lượng và hiệu quả, đáp ứng nhu cầu về giáo viên cho cả nước.

Ngoài ra, việc sắp xếp lại các trường ĐH sư phạm sẽ tạo thuận lợi cho công tác tuyển sinh và tuyển dụng giáo viên ở các địa phương.

GS HOÀNG VĂN CƯỜNG, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân:

YẾN ANH - CHANG NGUYỄN