Quyết tâm đẩy lùi cuộc khủng hoảng nhân khẩu học, Trung Quốc chơi 'ván cược' lớn

Khuyến khích và thúc đẩy tỷ lệ sinh đang trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của chính phủ Trung Quốc. (Nguồn: SCMP)

Khi Tang Tang, một bà mẹ đến từ thành phố nhỏ Thiên Môn, miền Trung Trung Quốc, sinh con thứ hai vào tháng 12/2024, gia đình cô đã vỡ òa sung sướng khi nhận được một khoản tiền mặt lớn từ chính quyền.

Theo đó, vài tháng sau khi xuất viện, chính quyền địa phương đã trao cho cô khoản tiền thưởng lên tới 6.500 NDT (khoảng 857 USD) theo chương trình trợ cấp sinh nở mới, chính thức được công bố vào năm ngoái. Ngoài ra, cô Tang cũng sẽ nhận được khoản trợ cấp 800 NDT mỗi tháng, tính từ thời điểm đứa trẻ chào đời cho tới khi tròn 3 tuổi.

Đối với một gia đình ở Thiên Môn - nơi mức thu nhập bình quân thấp hơn nhiều so với các thành phố lớn như Thượng Hải, khoản tiền hỗ trợ sinh nở được ví như "niềm vui bất ngờ".

Với chính sách hỗ trợ bằng tiền cho các gia đình sinh thêm con, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đặt kỳ vọng sẽ khuyến khích nhiều gia đình hưởng ứng, nỗ lực ngăn chặn cuộc khủng hoảng nhân khẩu học đang rình rập.

Nỗi lo khủng hoảng nhân khẩu học

Dân số của quốc gia Đông Bắc Á đã giảm trong ba năm liên tiếp, chủ yếu là do tỷ lệ sinh của cả nước giảm mạnh. Theo Liên hợp quốc, nếu xu hướng hiện tại tiếp tục, dân số Trung Quốc có thể giảm từ hơn 1,4 tỷ xuống còn dưới 800 triệu vào cuối thế kỷ 21.

Sự suy giảm dân số đe dọa trực tiếp và gây sức ép đáng kể lên nền kinh tế đất nước khi dân số trong độ tuổi lao động ngày càng ít đi và chi phí y tế, lương hưu, chăm sóc xã hội của chính phủ tăng vọt do số lượng người về hưu tăng mạnh.

Tỷ lệ sinh của Trung Quốc đã giảm mạnh trong vài thập kỷ qua, nguyên nhân đến từ nhiều yếu tố như mức sống tăng cao, các giá trị xã hội thay đổi, chi phí chăm sóc con trẻ đắt đỏ, cùng chính sách một con được áp dụng nghiêm ngặt.

Dù Bắc Kinh đã chính thức bãi bỏ chính sách một con vào năm 2016 và bắt đầu tích cực khuyến khích các gia đình sinh ba con, nhưng tỷ lệ sinh của quốc gia này vẫn không ngừng lao dốc. Tại Thượng Hải, một trong những đô thị giàu có bậc nhất Trung Quốc, tỷ lệ này đã giảm xuống mức thấp nhất là 0,6 vào năm 2023.

Năm 2023 cũng là năm dân số Trung Quốc bắt đầu giảm lần đầu tiên sau 6 thập kỷ - một xu hướng được cảnh báo gây tác động đáng lo ngại đến triển vọng kinh tế dài hạn của đất nước.

Khuyến khích và thúc đẩy tỷ lệ sinh đang trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của chính phủ Trung Quốc – và trợ cấp sau sinh đã nhanh chóng trở thành một trong những công cụ chính sách chủ yếu được các nhà chức trách nước này sử dụng nhằm đạt mục tiêu mong muốn.

Một loạt các địa phương – bao gồm cả thành phố Thiên Môn – đã tuyên bố các chương trình trợ cấp sau sinh. Sắp tới, những chính sách này sẽ dần trở nên phổ biến khi chính quyền trung ương hướng tới các ưu đãi tài chính rộng rãi hỗ trợ các bậc phụ huynh nuôi dạy con trẻ.

Đầu tháng Ba, Thủ tướng Lý Cường đã đề xuất chương trình trợ cấp chăm sóc trẻ em toàn quốc trong báo cáo công tác của chính phủ trước Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc.

Ủy ban Y tế quốc gia cũng xác nhận đang soạn thảo các kế hoạch chi tiết cho chương trình này, cũng như tiến hành các nghiên cứu sâu hơn về các biện pháp tiềm năng, nhằm khuyến khích và hỗ trợ gia tăng tỷ suất sinh.

Tuy nhiên, ngay cả trước khi quy mô và phạm vi của chương trình được công bố, tính hiệu quả của chính sách này vẫn gây nhiều tranh cãi, thu hút sự quan tâm của dư luận Trung Quốc. Nhiều người hồ nghi liệu các ưu đãi tài chính có thực sự ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh hay không? Và nếu có, quy mô của gói hỗ trợ cần phải lớn đến mức nào để tạo ra sự khác biệt thực sự?

Kỳ vọng từ mô hình Thiên Môn

Theo các chuyên gia xã hội học, có một số lý do để hy vọng. Mặc dù các kết quả nghiên cứu còn chưa thống nhất, hầu hết các nghiên cứu – cả trong nước và quốc tế – đều cho thấy, hỗ trợ tài chính trực tiếp có thể thúc đẩy tỷ lệ sinh ở một mức độ nào đó.

Thành phố Thiên Môn đã trở thành "lá cờ đầu tiêu biểu" trong việc thực thi các chính sách khuyến khích sinh nở khi ghi nhận mức tăng 17% về số ca sinh trong năm 2024 - năm đầu tiên đô thị này áp dụng mức trợ cấp cho các gia đình sinh con thứ hai hoặc thứ ba. Từ một thành phố nhỏ, ít người biết tới, đô thị thuộc tỉnh Hồ Bắc Trung Quốc đã trở nên nổi tiếng nhờ vào những thành tựu đạt được trong quá trình thực thi chính sách dân số.

Mức tăng mà Thiên Môn đạt được lớn hơn nhiều so với mức tăng khiêm tốn 5,5% được ghi nhận trên toàn quốc vào năm ngoái, làm dấy lên hy vọng rằng - các đô thị trên khắp Trung Quốc có thể nhân rộng mô hình của thành phố này.

Một nghiên cứu của nhà nhân khẩu học Huang Wenzheng - Viện trưởng Viện nghiên cứu dân số YuWa - một tổ chức tư nhân chuyên phân tích chính sách công và nhân khẩu học có trụ sở tại Bắc Kinh cho thấy, các chính sách của Thiên Môn thực sự có thể được nhân rộng trên toàn quốc. Ông phát hiện rằng, khoản trợ cấp sinh sản tương đương 0,87% GDP của Thiên Môn đã góp phần tăng 0,1 điểm phần trăm tỷ lệ sinh.

Trung Quốc sẽ cần dành một khoản đầu tư lớn hơn nhiều – từ 30 đến 50 lần con số hiện tại – nếu muốn kéo tỷ lệ sinh từ mức thấp 1,0 lên mức thay thế 2,1. (Nguồn: Shutterstock)

Kết quả này phù hợp với xu hướng toàn cầu - nếu 1% GDP được đầu tư vào các biện pháp khuyến khích sinh nở thì tỷ lệ sinh trung bình thường tăng 0,1 điểm phần trăm, theo ông Huang Wenzheng. Dù vậy, chuyên gia này cũng cảnh báo, ngay cả khi các khoản trợ cấp theo mô hình Thiên Môn được triển khai trên khắp đất nước, thì vẫn chưa đủ để thực sự thay đổi quỹ đạo nhân khẩu học của quốc gia tỷ dân.

Song Xuetao, chuyên gia kinh tế trưởng tại Sinolink Securities ước tính, nếu áp dụng chính sách trợ cấp của Thiên Môn trên quy mô quốc gia, tổng chi phí sẽ lên tới 150 tỷ NDT (khoảng 20,7 tỷ USD).

Với tính toán của ông Huang Wenzheng, Trung Quốc sẽ cần dành một khoản đầu tư lớn hơn nhiều – từ 30 đến 50 lần con số hiện tại – nếu muốn kéo tỷ lệ sinh từ mức thấp 1,0 lên mức thay thế 2,1. Điều này chắc chắn khiến giới hoạch định chính sách phải đau đầu về bài toán ngân sách.

Một cuộc khảo sát trực tuyến gần đây đối với hơn 144.000 phụ huynh có con nhỏ do một nhóm nghiên cứu ở miền Đông Trung Quốc thực hiện, cho thấy, chỉ có khoảng 15% người được hỏi mong muốn và có kế hoạch sinh thêm con. Tỷ lệ này đã được cải thiện, tăng thêm 8,5% khi người dân được thông báo về mức trợ cấp 1.000 NDT theo kế hoạch của chính phủ Trung Quốc.

Cần nhiều chính sách đồng loạt

Trong khi đó, hiệu quả của các biện pháp khuyến khích sinh nở cũng khác biệt ở nhiều quốc gia. Tại Hàn Quốc, Bộ Y tế và Phúc lợi nước này đã công bố mức trợ cấp tăng mạnh vào tháng 1/2024, theo đó phụ huynh có con dưới một tuổi sẽ nhận được 1 triệu Won (682 USD) mỗi tháng và những người có con từ một đến hai tuổi sẽ nhận được 500.000 Won.

Một năm sau, dữ liệu của chính phủ cho thấy, tỷ lệ sinh của Hàn Quốc đã tăng 3,1% trong năm 2024 - mức tăng đầu tiên mà quốc gia này ghi nhận trong 9 năm.

Kinh nghiệm của Nhật Bản cũng cho thấy, các biện pháp hỗ trợ khác, ngoài về mặt tài chính, cũng rất quan trọng, thậm chí còn quan trọng hơn. Theo báo cáo của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) công bố tháng 5/2024, việc mở rộng các cơ sở chăm sóc trẻ em tại Nhật Bản kể từ năm 2005 đã giúp tỷ lệ sinh tại xứ sở mặt trời mọc tăng tổng thể 0,1%.

Sissi Xi, một bà mẹ hai con sống gần biên giới Pháp-Đức, cũng đồng tình với quan điểm này. Cô chia sẻ, chính tình trạng thiếu hụt các cơ sở trông giữ trẻ là một trong những yếu tố đẩy tỷ lệ sinh tại các quốc gia châu Âu suy giảm.

Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc dường như cũng nhận thức được vấn đề này.

Ngoài trợ cấp về tài chính, Bắc Kinh cũng đang tập trung vào những nỗ lực rộng rãi hơn để tạo ra một môi trường thân thiện với gia đình, thúc đẩy các chính sách như mở rộng dịch vụ chăm sóc trẻ em giá cả phải chăng, cũng như mở thêm nhiều trường mẫu giáo, nhà trẻ công.

Tuần trước, tỉnh Chiết Giang ở miền Đông Trung Quốc cho biết, sẽ khuyến khích các quan chức địa phương phát phiếu quà tặng kết hôn và giảm giá chăm sóc trẻ em, cùng trợ cấp sinh sản. Cùng lúc, chính quyền cũng cam kết ngăn chặn tình trạng làm thêm giờ quá mức để thúc đẩy tiêu dùng. Một số công ty công nghệ lớn, như DJI, cũng tuyên bố giảm giờ làm.

Nhưng đối với Tang, người mẹ ở Thiên Môn, các khoản trợ cấp bằng tiền mặt vẫn là điều duy nhất thực sự quan trọng. "Tôi có thể nuôi con theo cách tiết kiệm, nên khoản trợ cấp này thực sự có ý nghĩa", Tang nói.

(theo SCMP)

Ngô Bình