Rắc rối quanh 'món quà' Boeing 747 mà Qatar tặng Mỹ

Hiện một chiếc Boeing 747-8 thương mại có giá khoảng 400 triệu USD

“Món quà miễn phí” từ Qatar

“Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ đã chấp nhận chiếc Boeing 747 từ Qatar theo đúng quy định của liên bang. Bộ Quốc phòng sẽ nỗ lực để đảm bảo các biện pháp an ninh phù hợp cùng các yêu cầu về nhiệm vụ chức năng đối với một chiếc máy bay được sử dụng để chở Tổng thống Mỹ” - Phát ngôn viên của Lầu Năm Góc Sean Parnell cho biết.

Khi được hỏi về thông tin liên quan, hôm 21-5 ông Donald Trump nói với các phóng viên rằng, Qatar sẽ cấp cho Không quân Mỹ một chiếc máy bay và “đó là điều tuyệt vời”. Cùng ngày, Bộ trưởng Không quân Troy Meink và Tham mưu trưởng Không quân David Allvin cho biết, Bộ trưởng Hegseth đã chỉ đạo Không quân bắt đầu lập kế hoạch cải tiến máy bay. Phát biểu tại phiên điều trần của Thượng viện, ông Troy Meink nhấn mạnh: “Bất kỳ máy bay dân sự nào cũng sẽ phải trải qua những cải tạo đáng kể. Chúng tôi cam kết thực hiện những gì cần thiết để đảm bảo an ninh cho máy bay”.

Trước đó, truyền thông Mỹ đưa tin Hoàng gia Qatar dự định chuyển cho chính quyền Tổng thống Donald Trump chiếc máy bay Boeing 747-8. Hiện một chiếc Boeing 747-8 thương mại có giá khoảng 400 triệu USD, nhưng nếu đã qua sử dụng thì chỉ còn 1/4 mức giá đó. Đầu tuần này, Thủ tướng Qatar nói với Bloomberg rằng “câu chuyện về máy bay này thực chất là giao dịch giữa Bộ Quốc phòng hai nước, được thực hiện hoàn toàn minh bạch và rất hợp pháp. Đây là một phần của sự hợp tác mà chúng tôi luôn thực hiện cùng nhau trong nhiều thập kỷ”.

Các cuộc thảo luận về việc Qatar chuyển cho chính quyền ông Donald Trump chiếc máy bay làm chuyên cơ Tổng thống lần đầu tiên được tiết lộ công khai vào đầu tháng 5 này. Ông Donald Trump đã nhiều lần quảng cáo máy bay này là phương án thay thế khả thi cho Không lực 1 và trên trang mạng xã hội Truth Social ông mô tả đó là “món quà miễn phí” từ Qatar.

Theo kênh truyền hình CNN, chính quyền Mỹ là bên đặt vấn đề trước với Qatar về việc mua lại chiếc Boeing 747. Sau khi ông Donald Trump nhậm chức vào tháng 1-2025, Không quân Mỹ đã liên lạc với Boeing và được thông báo rằng công ty sẽ không thể giao kịp máy bay thay thế chuyên cơ của Tổng thống trong 2 năm nữa. Đội chuyên cơ Không lực 1 hiện tại gồm 2 chiếc Boeing VC-25A, được đưa vào sử dụng từ năm 1990. Tuy nhiên, theo tiết lộ của một quan chức cấp cao Nhà Trắng, chính quyền của ông Donald Trump muốn thay chuyên cơ sớm hơn. Boeing đã cung cấp cho các quan chức quốc phòng Mỹ danh sách các khách hàng khác trên thế giới có máy bay có thể hoạt động trong thời gian chờ đợi, và Qatar là một trong số đó.

Ông Donald Trump hoan nghênh “món quà” là chiếc máy bay được Qatar bàn giao cho Không quân Mỹ cải tạo thành chuyên cơ Tổng thống

Tranh cãi về tính pháp lý

Đã có những lời chỉ trích từ lưỡng đảng về kế hoạch nói trên. “Tôi nghĩ rằng nước Mỹ có thể mua được máy bay riêng và tự chế tạo Không lực 1 của riêng mình” - cựu Chủ tịch Hạ viện Kevin McCarthy (đảng Cộng hòa) phát biểu. “Chúng tôi muốn chắc chắn rằng Tổng thống Mỹ luôn hành động vì lợi ích, lợi ích duy nhất của Mỹ chứ không phải thay mặt cho một quốc gia nào khác” - dân biểu Dan Goldman của New York nói.

Phản ứng về việc trên, đầu tuần này, ông Chuck Schumer, lãnh đạo phe thiểu số Dân chủ tại Thượng viện, đã đề xuất một dự luật nhằm ngăn ông Donald Trump sử dụng máy bay. Ông Schumer đã trình dự luật An ninh vận tải hàng không của Tổng thống, theo đó cấm Lầu Năm Góc sử dụng tiền của người nộp thuế để cải tạo bất kỳ máy bay nào trước đây do chính phủ nước ngoài sở hữu để sử dụng làm máy bay của Tổng thống.

Các Tổng thống Mỹ trước đây hầu như không được phép giữ lại những món quà từ nước ngoài. Trong lịch sử, vào năm 1839, Tổng thống Martin Van Buren được Quốc vương Morocco tặng 2 con sư tử vốn được nuôi tại Lãnh sự quán Mỹ ở Tangiers. Một năm sau, Quốc vương Oman đã tặng ông Van Buren ngựa, ngọc trai và những thứ có giá trị khác. Nhận được những món quà xa xỉ này, Tổng thống đã làm theo những gì Hiến pháp và Quốc hội yêu cầu. “Tôi cho rằng mình có nhiệm vụ trình bày đề xuất trước Quốc hội để họ có thể xử lý theo cách mà họ cho là phù hợp” - ông Van Buren đã viết thư cho các nhà lập pháp sau khi giải thích rằng ông hiểu những món quà như vậy là vi phạm pháp luật. Theo tờ Washington Post, cuối cùng những con sư tử đã được đưa đến một sở thú và những con ngựa phải bán đi còn số ngọc trai tặng ông Van Buren hiện đang ở Viện Smithsonian.

Nếu ông Donald Trump chấp nhận một chiếc máy bay hạng sang, điều đó có vẻ vi phạm quy định của Hiến pháp về việc Tổng thống nhận quà từ nước ngoài. Hiến pháp Mỹ hiện cấm các quan chức chính phủ nhận quà tặng “từ bất kỳ nhà vua, hoàng tử hoặc quốc gia nước ngoài nào”. Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ Donald có thể cảm thấy không bị ràng buộc bởi quy định này. Kể từ khi nhậm chức, ông Donald Trump đã thách thức Hiến pháp theo nhiều cách. Trong trường hợp này, ông có thể dựa vào quyền miễn trừ bổ sung mà Tòa án Tối cao đã cấp cho các Tổng thống. Ông cũng có vẻ nghĩ rằng, nếu Qatar trao tặng máy bay cho Lầu Năm Góc, Tổng thống sẽ vô can. “Nếu chúng ta có thể nhận được một chiếc Boeing 747 như một khoản đóng góp cho Bộ Quốc phòng để sử dụng trong vài năm trong khi chờ đợi những chiếc máy bay khác, tôi nghĩ đó là một cử chỉ rất đẹp” - ông Donald Trump nói.

Thách thức, rủi ro khác

Tuy nhiên, không ít ý kiến cho rằng, vụ tặng quà này làm phát sinh vấn đề về đạo đức. “Sự pha trộn giữa lợi ích tài chính cá nhân và chức vụ Tổng thống của ông Donald Trump đã tạo ra một số vấn đề. Các Tổng thống trước đây đã từ bỏ những lợi ích đó hoặc đưa chúng vào một quỹ tín thác vì điều đó tạo ra lo ngại Tổng thống sẽ hành động vì lợi ích cá nhân hơn là lợi ích công cộng”, bà Jessica Tillipman, Giáo sư tại Trường Luật Đại học George Washington so sánh.

Garrett Graf - nhà nghiên cứu về các đời Tổng thống Mỹ và tác giả của bản tin “Kịch bản Ngày tận thế” cho rằng, ngoài những câu hỏi về mặt đạo đức và pháp lý, thật khó tin Cơ quan Mật vụ Hoa Kỳ sẽ tin tưởng một chiếc máy bay được một chính phủ nước ngoài sử dụng. “Ý tưởng đưa một chiếc máy bay đã từng 10 năm nằm dưới sự kiểm soát của một nước khác vào trung tâm các vòng bảo vệ của Mỹ là khó chấp nhận, xét về cả góc độ phản gián và góc độ an ninh vật lý. Để giảm thiểu rủi ro như nó đã bị cài thiết bị nghe lén, an ninh mạng hoặc phá hoại, máy bay phải được tháo dỡ tới từng chiếc đinh tán để kiểm tra. Nhưng kể cả như vậy, tôi sẽ không đưa một Tổng thống Mỹ lên máy bay đó” - ông viết.

Việc nâng cấp chuyên cơ Không lực 1 đòi hỏi công sức và tiền bạc không nhỏ. Nhiều chuyên gia dự đoán, việc cải tạo có thể mất 2 năm và tốn kém gấp nhiều lần giá trị của chính chiếc máy bay. Các cơ quan tình báo và an ninh Mỹ được giao nhiệm vụ đại tu sẽ phải tháo rời máy bay và lắp ráp lại bằng các thiết bị chuyên dụng. Trong một so sánh, để chế tạo 2 chiếc Boeing 747 theo thông số kỹ thuật về an ninh đáp ứng yêu cầu của Chính phủ Mỹ, Boeing đã vượt chi hàng tỷ USD và chậm tiến độ nhiều năm. Một lý do cho sự chậm trễ này là giấy phép an ninh cần thiết để làm việc trên các máy bay này. Dự án được khởi động vào năm 2018 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Donald Trump và có thể chưa được bàn giao kể cả khi ông hoàn thành nhiệm kỳ thứ hai, dù Boeing đang cố gắng đẩy nhanh tiến độ.

Tóm lại, dù kế hoạch chấp nhận “món quà” là chiếc máy bay từ Qatar đặt ra nhiều thách thức về mặt đạo đức, pháp lý và an ninh nhưng khó lý giải tại sao ông Donald Trump, người đã phát động một cuộc chiến thương mại trên toàn thế giới dựa trên mối quan tâm về an ninh quốc gia “Nước Mỹ trên hết” - lại không thấy vấn đề gì.

Yến Chi