Rác thải nhựa từ thương mại điện tử có thể đạt 800.000 tấn vào 2030

Việt Nam thuộc Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử (TMĐT) nhanh nhất thế giới. Các sàn giao dịch trực tuyến đã mang lại tiện ích đáng kể cho người tiêu dùng, đồng thời làm thay đổi sâu sắc ngành bán lẻ.

Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng kéo theo vấn đề nghiêm trọng - rác thải nhựa từ các giao dịch thương mại điện tử, gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và tạo ra nhiều thách thức trong công tác xử lý rác thải.

Lượng bao bì nhựa phát sinh chiếm khoảng 50% tổng lượng rác thải từ TMĐT.

"Cơn ác mộng" rác thải nhựa

Mặc dù người tiêu dùng rất chú trọng đến việc mua sắm online vì sự tiện lợi, nhưng họ lại ít chú ý đến việc bao bì từ các sản phẩm mình mua sẽ đi đâu. Điều này dẫn đến việc hàng ngàn tấn bao bì nhựa từ TMĐT đang thải ra môi trường mỗi ngày mà không được tái chế đúng cách.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tỷ lệ sử dụng nhựa dùng một lần trong thương mại điện tử hàng năm tại Việt Nam tăng từ 44% năm 2020 lên 68% vào 2025. Trong đó, phổ biến nhất là túi nilon, bao bì xốp chống sốc và chai nhựa.

Chị Nguyễn Thị Phượng (35 tuổi, ngụ phường Bình Thạnh, TP.HCM) thường xuyên mua hàng trên các sàn TMĐT. Từ những đồ gia dụng, thực phẩm đến mỹ phẩm, quần áo… chị đều đặt mua trên Shopee hoặc TikTok Shop.

Theo chị, mua online vừa nhanh vừa rẻ lại giao hàng nhanh, nhất là các ngày trùng tháng như hôm qua 12/12 thì mua được giảm giá nhiều. Với người mua hàng, họ chỉ quan tâm đến giá cả và chất lượng sản phẩm chứ ít khi để ý đến lượng rác thải ra sau khi nhận món hàng.

“Bây giờ để khách hàng ưng ý, đánh giá nhiều sao, các shop thường đóng gói rất cẩn thận, đa phần các món hàng đều được bao bọc xung quanh bởi xốp hơi bong bóng, mút xốp rồi bỏ vào thùng carton dán băng keo. Thường khi mình lấy hàng xong thì mình cũng bỏ hết các bao bì đóng gói chứ giữ lại có làm gì đâu”, chị Phượng cho biết.

Còn theo các shipper, các gói hàng luôn được bao bọc kỹ càng và phần lớn đều sử dụng túi nylon hoặc đồ nhựa dùng một lần.

Anh Nam, một nhân viên giao hàng của Grab Food, chia sẻ: “Để chuẩn bị cho một đơn bún chả cá đặt online, cửa hàng sẽ có 1 túi nylon đựng bún, 1 túi nylon đựng chả cá, 1 túi nước dùng, 1 túi nylon đựng rau sống, 1 hộp nhựa nhỏ đựng nước chấm, 1 bát nhựa và đôi đũa dùng một lần. Tất cả sẽ được để trong một túi nylon lớn”.

Rác thải nhựa gia tăng đáng kể từ dịch vụ đặt đồ ăn trực tuyến.

Một nghiên cứu của Đại học California cho thấy, rác thải bao bì nhựa từ TMĐT chiếm khoảng 12% tổng lượng rác thải bao bì toàn cầu. Đây là con số đáng báo động, đặc biệt khi TMĐT đang tăng trưởng mạnh mẽ tại các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Theo Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (VECOM), với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 25% đối với thương mại hàng hóa B2C tại Việt Nam, tổng lượng rác thải bao bì nhựa trong năm 2025 là khoảng 260.000 tấn. Đến năm 2030, con số sẽ tăng lên 800.000 tấn.

Những bao bì nhựa này, dù được sử dụng rộng rãi vì tính tiện lợi và chi phí thấp, lại là nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường, vì chúng khó phân hủy và có thể tồn tại hàng trăm năm trong tự nhiên.

Điều này cho thấy tác động lớn của TMĐT đối với môi trường, đặc biệt là khi nhu cầu mua sắm qua các nền tảng trực tuyến không ngừng gia tăng.

Hướng đến thương mại điện tử xanh

Theo ông Vương Quang Huy, Phó Chánh Văn phòng Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam, một trong những rào cản lớn đối với việc áp dụng bao bì thân thiện với môi trường trong TMĐT là chi phí cao. Việc thay thế nguyên liệu đóng gói truyền thống bằng các bao bì xanh, dù cần thiết để bảo vệ môi trường, nhưng lại có giá thành cao, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của doanh nghiệp.

"Ngoài ra, việc thu hồi và tái sử dụng bao bì cũng gặp khó khăn do thói quen của người tiêu dùng. Khách hàng thường chỉ mở bao bì rồi vứt bỏ và việc trả lại bao bì cho người bán không phải là nghĩa vụ bắt buộc mà chỉ là một sự lựa chọn ít ai làm", ông Huy cho biết.

Rác thải từ TMĐT phần lớn đều không được thu gom, tái chế mà bỏ chung với rác thải sinh hoạt.

Đại diện VECOM cũng khẳng định, nhiều nhà bán hàng vẫn duy trì quy trình đóng gói dư thừa, sử dụng quá nhiều vật liệu như bao bì và túi xốp để đảm bảo hàng hóa đến tay khách hàng một cách nguyên vẹn. Điều này dẫn đến lãng phí và gia tăng lượng rác thải nhựa.

Mặc dù các sàn TMĐT đã đưa ra hướng dẫn và quy chuẩn về đóng gói cho người bán, nhưng việc thiếu chế tài cụ thể để xử lý các trường hợp đóng gói vượt mức quy chuẩn vẫn là một vấn đề cần giải quyết.

Để giải quyết vấn đề này, Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam đã phối hợp với Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF) xây dựng bộ tiêu chí về thương mại điện tử xanh, nhằm khuyến khích các doanh nghiệp giảm thiểu sử dụng bao bì nhựa và chuyển sang sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường.

Các mô hình thay thế bao bì bằng vật liệu hữu cơ như xơ dừa, xơ dứa hay các sản phẩm tái chế từ nông sản cũng đang được nghiên cứu và triển khai.

Thương mại điện tử ngày càng phát triển tại Việt Nam.

Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Tuần hoàn (ICED), một giải pháp khả thi là "chuỗi cung ứng đảo chiều" (reverse logistics). Mô hình này cho phép khách hàng chỉ lấy sản phẩm chính và có thể trả lại bao bì cho nhà vận chuyển, để nhà vận chuyển trả lại bao bì này cho nhà cung cấp hoặc một bên trung gian để tái sử dụng.

Nếu quá trình đóng gói được thực hiện hợp lý, khách hàng hoàn toàn có thể trả lại bao bì mà không làm ảnh hưởng đến trải nghiệm mua sắm.

"Chúng ta cần xây dựng các chính sách tổng thể, từ việc giảm thiểu bao bì nhựa của nhà cung cấp đến việc khuyến khích người tiêu dùng trả lại bao bì cho nhà vận chuyển để tái sử dụng. Điều này sẽ giúp giảm thiểu lượng rác thải nhựa và tạo ra một chuỗi cung ứng tuần hoàn bền vững”, ông Quân khẳng định.

Để giải quyết vấn đề rác thải nhựa từ TMĐT, một trong những giải pháp tiềm năng là việc xây dựng các quy định về bao bì xanh. Các sàn TMĐT có thể áp dụng các tiêu chí nghiêm ngặt về việc đóng gói, từ việc giảm thiểu vật liệu nhựa cho đến yêu cầu sử dụng các vật liệu tái chế hoặc thân thiện với môi trường.

Ông Vương Quang Huy, chia sẻ: "Dù xu hướng chuyển sang sử dụng bao bì thân thiện với môi trường đang gia tăng, nhưng chi phí sản xuất cao vẫn là một trở ngại lớn đối với các doanh nghiệp. Chính vì vậy, cần có những chính sách hỗ trợ, đặc biệt là khuyến khích người tiêu dùng tham gia vào quá trình thu hồi và tái sử dụng bao bì".

Bên cạnh đó, cần thiết phải tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ về tác hại của rác thải nhựa và những biện pháp giảm thiểu. Các chương trình khuyến khích người tiêu dùng phân loại và thu hồi bao bì cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

NGUYỄN LIẾN