Rằm tháng Bảy trong tâm thức người Hà Tĩnh

Hà Tĩnh có hàng trăm dòng họ. Từ hàng ngàn, hàng trăm năm, các vị tổ đã đến đây lập nghiệp. Từ những dòng họ phổ biến có số lượng hàng nghìn người như: Nguyễn, Phạm, Trần, Lê, Bùi, Phan… đến những họ có số lượng chỉ vài trăm nhân khẩu, mỗi dòng, mỗi nhánh đều có nhà thờ riêng. Nhiều dòng họ, lễ tế rằm tháng Bảy được xem là lễ trọng.

Rằm tháng Bảy là lễ trọng đối với người dân tại nhiều làng quê Hà Tĩnh. Ảnh: Lễ tế tổ rằm tháng Bảy năm 2025 tại nhà thờ dòng họ Hồ Huy (xã Kim Hoa).

Theo các bậc cao niên, có 3 lý do khiến rằm tháng Bảy trở thành lễ lớn: thứ nhất, đây là tháng Vu Lan báo hiếu, vốn thấm đẫm tinh thần Phật giáo đã lan tỏa từ hàng nghìn năm; thứ hai, tháng Bảy thường là lúc nông dân có thể tề tựu đông đủ; thứ ba, đây là dịp để cầu mùa màng tươi tốt, con cháu đoàn kết.

Tại xã Hồng Lộc, rằm tháng Bảy năm nay rộn ràng khi hàng chục dòng họ đều tổ chức lễ tế tổ. Trong đó, dòng họ Phạm tổ chức đại lễ. Ông Phạm Bá Đại - Trưởng ban lễ nghi họ Phạm Bá cho biết: “Dòng họ chúng tôi có lịch sử hình thành tại xã Hồng Lộc cách đây khoảng 700 năm, từ vị thủy tổ đầu tiên cho đến nay đã trải qua 21 đời. Hiện, dòng họ có gần 1.000 hộ với hàng nghìn nhân khẩu, trong đó có hơn 700 nam đinh, đang sinh sống trên địa bàn và khắp các tỉnh, thành cả nước. Mỗi năm, chúng tôi tổ chức tế tổ 2 lần: rằm tháng Bảy và rằm tháng Giêng nhưng lễ trọng vẫn là rằm tháng Bảy, trong đó cứ 10 năm lại tổ chức đại lễ. Vinh dự và tự hào khi năm nay đúng kỳ đại lễ, nhà thờ họ được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, vì vậy, con cháu muôn phương phấn khởi tìm về”.

Dòng họ Phạm Bá (xã Hồng Lộc) long trọng tổ chức lễ rước bằng công nhận di tích cấp tỉnh nhà thờ dòng họ, nhân dịp đại lễ tế tổ rằm tháng Bảy năm 2025.

Được biết, dù phần lễ chính thức được thực hiện vào ngày rằm nhưng đại lễ của họ Phạm Bá đã bắt đầu phần hội từ hơn 1 tuần nay, với nhiều nội dung như: các giải đấu vật cổ truyền, cờ tướng, bóng chuyền, bóng đá, chương trình nghệ thuật… Các giải đấu không chỉ thu hút người dân trên địa bàn, con cháu dòng họ mà mở rộng ra cả tỉnh. Đã có nhiều đội bóng chuyền, bóng đá, đô vật từ các vùng như: Cẩm Xuyên, Nghi Xuân, Kỳ Anh, Can Lộc… đến tham gia.

Anh Phạm Bá Thăng (hiện sinh sống tại TP Hồ Chí Minh, là con cháu dòng họ Phạm Bá) bày tỏ: “Từ nhỏ, chúng tôi đã được ông bà, bố mẹ giáo dục về truyền thống dòng tộc, quê hương, vì vậy, rằm tháng Bảy luôn là sự kiện mà mỗi người hướng về. Đại lễ năm nay, 10 năm mới có một lần, nên gia đình tôi đã sắp xếp từ nửa năm trước. Tôi rất tự hào khi nhà thờ họ đã được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh”.

Anh Phạm Bá Thăng (hậu duệ dòng họ Phạm Bá, xã Hồng Lộc) tự hào khi dịp tế tổ rằm tháng Bảy, nhà thờ dòng họ vinh dự đón nhận bằng công nhận di tích cấp tỉnh.

Không khí rằm tháng Bảy cũng đang lan tỏa khắp nhiều làng quê khác. Tại xã Thạch Khê, hàng chục dòng họ sẽ “nổi trống, đánh chiêng” tế tổ. Trong đó, các dòng họ như: Trần (thôn Thanh Lan), Nguyễn (thôn Bình Sơn), Lưu, Hoàng (thôn Vĩnh Sơn), Lê (thôn Trường Xuân)… đã thu hút hàng trăm gia đình tề tựu. Ông Trần Văn Dũng (sinh sống tại Đắk Lắk - là con cháu họ Trần ở thôn Thanh Lan) cho biết: “Tôi xa quê đến nay đã 40 năm nhưng mỗi dịp tháng Bảy về, tiếng trống họ lại rộn ràng trong lòng. Hình ảnh ông bà, cha mẹ, anh em dòng tộc tề tựu bên nhà thờ và cả quê hương lại đầy ắp nỗi nhớ, vì vậy không thể không trở về”.

Ban lễ nghi dòng họ Trần tại thôn Thanh Lan (xã Thạch Khê) bàn công tác chuẩn bị tế tổ rằm tháng Bảy năm 2025.

Dòng họ Trần ở thôn Thanh Lan có truyền thống hàng trăm năm, có vị thủy tổ là một vị quan thời nhà Trần, sau khi rời chốn quan trường trở về đây cư ngụ và lập nên dòng tộc. Trong các giai đoạn bảo vệ đất nước, dòng họ có nhiều người có công với nước. Hiện, nhà thờ đang thờ 8 vị là anh hùng liệt sỹ trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm. “Năm nay, chúng tôi tổ chức khoảng 20 mâm để tế tổ và thiết đãi con cháu nội ngoại. Rằm tháng Bảy cũng là dịp để ban lễ nghi dòng họ tổng kết, trao thưởng khuyến học dành cho những con cháu dòng họ đạt kết quả cao trong học tập”, ông Trần Văn Nguyệt - phụ trách ban lễ nghi họ Trần cho biết.

Rằm tháng Bảy không chỉ là lễ trọng mà còn là ngày hội văn hóa, thể thao sôi nổi tại nhiều làng quê Hà Tĩnh.

Trong nhịp sống hiện đại hôm nay, những ngày rằm tháng Bảy càng có giá trị khi níu giữ con người trở về với gia đình, dòng tộc, với quê hương. Với Hà Tĩnh, dù thời kỳ nào, tiếng trống họ rằm tháng Bảy vẫn luôn ngân vang, nhắc nhở các thế hệ rằng: dù ở nơi đâu cũng luôn nhớ về nguồn cội.

Thiên Vỹ