Ranh giới mong manh giữa nghệ thuật graffiti và bôi bẩn

“Đẹp hay không đẹp” là tựa đề một bài học trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2. Truyện kể về bạn nhỏ vẽ con ngựa bằng than đen lên bức tường trắng rồi khoe với một bác đi qua.

“Cháu vẽ đẹp đấy, nhưng còn có cái không đẹp. Cái không đẹp là bức tường của nhà trường đã bị vẽ bẩn”, trích lời nhận xét của nhân vật trong truyện.

Câu chuyện nhỏ vỏn vẹn vài câu dành cho nhi đồng cách đây khoảng 30 năm, nay vẫn còn nguyên giá trị. Sự việc tàu metro ở TP.HCM bị bôi bẩn vài ngày qua là ví dụ điển hình cho câu chuyện trên.

Song, không ít tác phẩm graffiti hay tranh tường lại khiến bộ mặt thành phố trở nên đẹp hơn khi được thực hiện đúng chỗ và mang tính nghệ thuật.

"Bomber"

Năm 2017, tàu metro Cát Linh – Hà Đông ở Hà Nội cũng từng bị vẽ bậy với hình thức tương tự toa tàu metro tại depot Long Bình (TP Thủ Đức, TP.HCM) vừa qua.

“Tôi cho rằng các bạn chơi graffiti ở TP.HCM sẽ không phải là tác giả của sự việc mới đây”, anh Đỗ Thế Thành (31 tuổi), nghệ sĩ graffiti tại Hà Nội, nói.

Anh Thành từng hợp tác với Công an Hà Nội trong công tác điều tra thủ phạm vẽ bậy lên tàu Cát Linh – Hà Đông.

“Nhìn vào nét vẽ thì có thể đây là khách du lịch hay người nước ngoài nào đó đã vẽ lên tàu”, anh Thành phán đoán dựa theo kinh nghiệm hơn 10 năm hoạt động trong giới graffiti.

Đồng thời, anh Thành phỏng đoán những nét vẽ trên tàu metro ở TP.HCM có khả năng cao do người nước ngoài vẽ, tương tự trường hợp ở Hà Nội.

Graffiti biến tướng làm xấu bộ mặt TP.HCM Nhiều thành cầu, công trình công cộng của TP.HCM đang bị một bộ phận người vẽ graffiti làm bẩn bởi những hình thù quái dị, gây mất mỹ quan đô thị.

Theo nghệ sĩ này, cộng đồng graffiti ở Việt Nam thì hiểu luật pháp, biết việc vẽ bất hợp pháp ở nơi công cộng sẽ bị xử phạt, nhất là tại công trình trọng điểm như tàu metro ở TP.HCM. “Không anh em nào muốn bị phạt”, anh nói.

Theo thuật ngữ của giới graffiti, các hình vẽ bậy trên toa tàu metro gọi là bomb, nghĩa là để lại dấu ấn của mình tại một nơi nào đó và không được sự cho phép của người khác. Người thực hiện gọi là bomber.

Bomb xuất hiện tại New York (Mỹ) từ thập niên 70 của thế kỷ trước, khi văn hóa hip hop và đường phố phát triển mạnh mẽ. Các nghệ sĩ khi đó thường vẽ tác phẩm graffiti của mình lên toa tàu công cộng. Khi đoàn tàu di chuyển khắp thành phố thì tên của họ cũng được nhiều người biết đến. Những hình vẽ đó có thể là một tác phẩm graffiti hoàn chỉnh chứ không hẳn nguệch ngoạc vô nghĩa. Tuy nhiên, nó vẫn là hoạt động vẽ bất hợp pháp.

“Graffiti được thực hiện hợp pháp sẽ góp phần tạo ra các tác phẩm tốt, khiến người khác có cái nhìn thiện cảm. Vẽ graffiti bất hợp pháp tại khu vực công cộng thì ngược lại. Nó là ranh giới lựa chọn của người nghệ sĩ graffiti”, nghệ sĩ Đỗ Thế Thành khẳng định.

Nghệ sĩ Lưu Đoàn Duy Linh (nghệ danh Daes) có kinh nghiệm hơn 8 năm trong giới graffiti, thừa nhận có tình trạng vẽ bậy trong giới của anh ở TP.HCM.

Thành cầu, đường hầm, tường ở công trình xây dựng... tại TP.HCM là những địa điểm quen thuộc của các bomber trong giới graffiti, bất chấp vị trí nguy hiểm và vi phạm luật. Ảnh: Ý Linh.

“Đi tìm không gian để tập vẽ là xuất phát điểm của graffiti. Tuy nhiên, đa số người vẽ graffiti ở TP.HCM thường phải đi ‘xin tường’ để vẽ, để yên tâm thể hiện tác phẩm chỉn chu chứ không phải vội vàng, nguệch ngoạc”, nghệ sĩ này nói.

Xin tường là cách dân vẽ graffiti tìm kiếm không gian để thực hiện tác phẩm. “Chúng tôi sẽ mang tác phẩm phác thảo đến nhà dân, xin chủ nhân vẽ lên tường với mục đích trang trí cho đẹp. Họ cho phép thì mình rất vui”, Duy Linh kể bản thân khá may mắn khi nhiều lần xin được, nhưng cũng không ít lần bị từ chối.

Khi nghệ thuật vẽ đường phố khiến đô thị đẹp hơn

Tháng 12/2021, 3 dãy nhà trong khu chung cư 1A - 1B Nguyễn Đình Chiểu (phường Đa Kao, quận 1) được thay đổi diện mạo bằng các bức tranh tường khổng lồ.

Chung cư 1A - 1B Nguyễn Đình Chiểu được xây dựng từ những năm 1990, với mục đích làm nơi tái định cư cho hàng nghìn hộ dân di dời trong dự án kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (giai đoạn 1993-2012). Qua gần 30 năm, các dãy nhà đã xuống cấp, nét xấu xí thể hiện ra bề mặt bên ngoài.

Tình trạng trước và sau khi được vẽ trang trí tại chung cư 1A - 1B Nguyễn Đình Chiểu và căn biệt thự cũ trên đường Mai Thị Lựu (quận 1). Ảnh: Saigon Urban Art, Ý Linh.

Chia sẻ với Zing, một số cư dân cho rằng chỉ cần tác phẩm phù hợp thuần phong mỹ tục, được duyệt kỹ nội dung và nhìn bắt mắt thì đã đẹp rồi, không cần tranh vẽ đầu tư quá nhiều.

“Người dân mong muốn sơn lại tường từ nhiều năm nay, nhưng kinh phí của chính quyền hỗ trợ lẫn quyên góp từ cư dân vẫn không đủ. Thấy 3 bức tường bong tróc sơn được cải tạo, tôi và các cư dân hy vọng toàn bộ khu chung cư cũng được tân trang”, cư dân tên Hồng Thủy nói.

Graffiti nói riêng và vẽ tranh tường đã có mặt nhiều năm ở TP.HCM. Tuy nhiên, môn nghệ thuật đường phố này trong khi chưa được đón nhận rộng rãi, thì những hành vi bôi bẩn khiến công chúng có cái nhìn khắt khe hơn với graffiti.

“Nhiều người nghe đến graffiti là nghĩ đến vẽ linh tinh lên tường, làm mất mỹ quan đô thị. Tôi mong có thêm những buổi triển lãm, cuộc thi, không gian vẽ được cấp phép và truyền thông bài bản, để mọi người có thể biết đến rộng rãi và có cái nhìn bớt khắt khe hơn về môn nghệ thuật này”, nghệ sĩ Lưu Đoàn Duy Linh bày tỏ.

Ý Linh