Rõ tiêu chí, quy trình hậu kiểm đối với các trường hợp miễn giấy phép xây dựng

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa.

Tán thành mở rộng diện miễn giấy phép xây dựng, song đại biểu Quốc hội đề nghị quy định rõ tiêu chí, quy trình hậu kiểm đối với các trường hợp miễn giấy phép, đặc biệt về hạ tầng kỹ thuật, môi trường, phòng cháy chữa cháy.

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, sáng 6/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về Dự thảo Luật Xây dựng (thay thế).

Dự thảo đã sửa đổi quy định về cấp giấy phép xây dựng theo hướng mở rộng đối tượng được miễn giấy phép xây dựng, đơn giản hóa thủ tục.

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, việc miễn giấy phép xây dựng giúp giảm thủ tục nhưng cần hoàn thiện quy định pháp lý trong Luật Xây dựng hoặc Luật Đất đai để bảo đảm quyền sở hữu tài sản trên đất. Ngoài ra, cần bổ sung cơ chế xử lý vi phạm đối với công trình đã được cấp phép nhưng thi công sai thiết kế, thay đổi công năng hoặc vi phạm quy định, bảo đảm thống nhất và rõ trách nhiệm giữa các bên liên quan.

Góp ý tại tổ, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) nêu rõ, Dự thảo Luật quy định 8 nhóm được miễn giấy phép xây dựng, mở rộng diện miễn giấy phép xây dựng đối với công trình thuộc dự án đầu tư công đặc biệt, dự án đầu tư theo thủ tục đầu tư đặc biệt, công trình xây dựng thuộc dự án đầu tư xây dựng đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi và phê duyệt đúng quy định.

Các trường hợp này được miễn giấy phép xây dựng từ ngày 1/1/2026.

Cơ bản tán thành với nội dung mở rộng đó, ông Nghĩa nhìn nhận, Luật mới đã thể hiện rõ tinh thần "chọn-bỏ" bằng cách mở rộng đáng kể các trường hợp được miễn giấy phép xây dựng, đặc biệt là đối với các dự án lớn đã được thẩm định ở cấp cao và các công trình có tính chất đặc thù. Điều này giúp cắt giảm thủ tục tiền kiểm và chuyển sang hậu kiểm chặt chẽ hơn.

Quy định của Dự thảo, theo đại biểu Nghĩa cũng góp phần thực hiện theo nguyên tắc từ giai đoạn chuẩn bị đến thời điểm khởi công xây dựng, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng chỉ kiểm soát một lần đối với mỗi dự án, công trình xây dựng (mỗi công trình, dự án chỉ phải thực hiện 1 thủ tục hành chính) và thực hiện các yêu cầu về tập trung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính lĩnh vực xây dựng tại Công điện số 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025 và số 133/CĐ-TTg ngày 12/8/2025 của Thủ tướng.

Ông Nghĩa đề nghị quy định rõ tiêu chí, quy trình hậu kiểm đối với các trường hợp miễn giấy phép, đặc biệt về hạ tầng kỹ thuật, môi trường, phòng cháy chữa cháy nhằm ngăn ngừa lạm dụng hoặc buông lỏng hậu kiểm, tránh gây phiền hà cho tổ chức, cá nhân. Cùng đó là xây dựng cơ chế công bố thông tin và tiếp nhận phản ánh để bảo đảm chất lượng xây dựng.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến (TP.HCM) cũng góp ý với các công trình được miễn giấy phép xây dựng của người dân, nếu xảy ra việc xây dựng sai thiết kế, sai quy định (ví dụ xây dựng 4 tầng thay vì 3 tầng), phải làm rõ trách nhiệm quản lý của cấp xã.

Bà Yến đề nghị có chế tài mạnh với các đơn vị không đảm bảo chất lượng công trình. Cụ thể, nhà tư vấn thiết kế phải bị xử lý trách nhiệm hoặc bồi thường nếu thiết kế không đảm bảo. Nhà thầu thi công chịu trách nhiệm nếu chất lượng không đảm bảo. Chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm nếu không quản lý để xảy ra vấn đề. Giám sát phải chịu trách nhiệm nếu không giám sát công trình.

Từ thực tế vướng mắc của TP.HCM cũng như nhiều địa phương khác, đại biểu Nguyễn Thị Lệ nêu thực tế giá nguyên vật liệu biến động gây tình trạng đình trệ nhiều dự án. Vì thế, cần quy định rõ cơ chế điều chỉnh hợp đồng khi có biến động bất khả kháng, hạn chế tình trạng kéo dài tranh chấp, đồng thời khuyến khích sử dụng trọng tài trong nước để giải quyết tranh chấp các cái dự án công, tránh rủi ro khi phụ thuộc vào trọng tài quốc tế.

Cho rằng dự thảo luật vẫn còn nhiều nội dung “vừa thiếu vừa thừa”, đại biểu Nguyễn Quang Huân (TP.HCM) nhận xét cách viết luật hiện nay vẫn còn “dài dòng, lặp lại và chưa thực sự chuyển biến theo tinh thần kiến tạo”.

Dẫn chứng, ông Huân cho rằng danh sách các hành vi bị nghiêm cấm được viết rất dài nhưng chưa bao quát hết những hành vi vi phạm. Thay vào đó, đại biểu kiến nghị chỉ cần ghi chung một câu cấm đơn giản, ví dụ “cấm không được xây dựng những công trình mà không có trong quy hoạch”.

Ông Huân cũng lo ngại khi dự luật bỏ sót nội dung quan trọng liên quan đến môi trường và kinh tế - xã hội. Chẳng hạn, nội dung báo cáo khả thi (Điều 24) được quy định dài nhưng lại “không có một dòng nào đề cập đến việc đánh giá về kinh tế - xã hội và môi trường”.

“Dự thảo chỉ đưa ra phần bảo vệ môi trường trong thi công xây dựng, nhưng việc đánh giá môi trường tại giai đoạn thi công là quá muộn. Các phương án môi trường phải được đưa vào ngay từ giai đoạn đầu, khi lập báo cáo đầu tư và phương án khả thi”, ông Huân góp ý.

Nguyễn Lê