'Rolls-Royce ngọc trai' Nhật Bản đối mặt khủng hoảng kép

Qua nhiều thế hệ, chuỗi ngọc trai trắng tròn hoàn hảo - kiểu dáng kinh điển từng gắn liền với những biểu tượng thời trang như Audrey Hepburn và Jacqueline Kennedy - được xem là đại diện của sự thanh lịch tinh tế.

Một số viên ngọc akoya óng ánh, được săn đón trên khắp thế giới này, có nguồn gốc từ Ago Bay (Nhật Bản), nơi có vùng nước lặng và các cửa sông kín gió - điều kiện lý tưởng để hàu phát triển.

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu và tình trạng già hóa lao động đang đe dọa những viên ngọc được ví như “Rolls-Royce của ngành ngọc trai” Nhật Bản, theo Washington Post.

Sau 130 năm, ngành công nghiệp ngọc trai của Ago Bay phải đối mặt với khủng hoảng kép mang tính sống còn: Nhiệt độ nước tăng làm hàu yếu đi và dễ bị nhiễm một loại virus chết người, trong khi những nông dân lớn tuổi lại khó tìm người kế nghiệp để duy trì các doanh nghiệp gia đình quy mô nhỏ.

Akihiro Takeuchi, người nông dân nuôi ngọc thế hệ thứ ba, chăm sóc những con hàu của mình ở Ago Bay.

Khủng hoảng của ngành ngọc trai

Những con hàu tạo ra ngọc akoya được chăm sóc cẩn thận bằng các kỹ thuật truyền lại qua nhiều thế hệ.

Sau khi được thụ tinh nhân tạo và ấp trong bể, ấu hàu - hay còn gọi hàu non - sẽ được đưa ra biển.

Khi đến thời kỳ nuôi cấy, những “con hàu mẹ” được chuyển vào lưới gắn với các phao nổi.

Takeuchi thả các tấm lưới xuống biển. Mất khoảng hai năm để ấu hàu trưởng thành thành hàu mẹ, sẵn sàng cho quá trình nuôi cấy ngọc trai.

Người nông dân sẽ thường xuyên kiểm tra và theo dõi nhiệt độ nước để đảm bảo môi trường sinh trưởng khỏe mạnh. Sau thêm hai năm nữa, chúng sẽ được thu hoạch.

Nhưng quá trình này ngày càng bấp bênh. 6 năm trước, Akihiro Takeuchi mất 80% hàu non do một căn bệnh bí ẩn. Các nhà nghiên cứu xác định đây là chủng mới của birnavirus - loại virus từng lan khắp các trang trại ở Ago Bay và gần như xóa sổ cả một thế hệ hàu.

Họ nghi ngờ rằng nhiệt độ nước ấm lên đã khiến hàu - đặc biệt là những con còn rất nhỏ, chỉ bằng móng tay út - dễ bị virus tấn công hơn.

Vùng nước quanh Nhật Bản đã ấm lên 2,4 độ C trong thế kỷ qua. Năm 2024, nhiệt độ bề mặt biển trung bình đạt mức cao nhất kể từ khi Cơ quan Khí tượng Nhật Bản ghi chép dữ liệu vào năm 1908 - cao hơn mức bình thường 2,59 độ C.

Takeuchi và người hàng xóm, Kenji Yamaguchi (71 tuổi), kiểm tra nhiệt độ nước ở Ago Bay.

Hàu rất nhạy cảm với nhiệt độ nước, vì vậy Takeuchi và các hộ nuôi khác phải kiểm tra liên tục.

Đợt bùng phát dịch khiến cả ngành công nghiệp ngọc trai rúng động. Năm 2023, Nhật Bản chỉ sản xuất 13,2 tấn ngọc - mức thấp nhất kể từ năm 1956, và chỉ bằng một phần rất nhỏ so với mức đỉnh 138 tấn vào năm 1967.

Song, nhu cầu nước ngoài lại tăng mạnh. Năm 2023, Nhật Bản xuất khẩu số ngọc trai trị giá 290 triệu USD - cao nhất kể từ năm 2000. Điều này đẩy giá ngọc lên mức kỷ lục.

Doanh số đặc biệt tăng mạnh từ người mua Trung Quốc tại Hong Kong, chiếm 81% kim ngạch xuất khẩu năm 2024, theo cơ quan thủy sản Nhật Bản và các nhà xuất khẩu.

Hàu phát triển tốt nhất khi nước nằm trong khoảng 20-25 độ C. Tuy nhiên mùa hè ở Nhật ngày càng nóng hơn và kéo dài hơn, dẫn đến nhiệt bị “giữ lại” trong vùng nước kín của Ago Bay. Hai năm gần đây, nhiệt độ nước lên tới 30 độ C trong mùa nuôi cấy cao điểm - mức có thể gây tử vong cho hàu.

Ông Takeuchi cho biết việc giữ cho hàu khỏe mạnh ngày càng khó khăn. Vợ ông, bà Chigusa Takeuchi, đang chăm sóc hàu của gia đình ở Ago Bay.

“Với tình trạng nóng lên toàn cầu, cả hàu akoya và con người đều phải thích nghi”, ông nói.

Chiến lược thích ứng

Để ứng phó, những người nuôi và các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm lai tạo chọn lọc để phát triển những dòng hàu akoya kháng bệnh và chịu nhiệt tốt hơn.

Họ cũng đưa hàu xuống vùng nước sâu hơn và mát hơn, đồng thời thực hiện các biện pháp ngăn chặn virus, như tách hàu con và hàu trưởng thành có thể mang birnavirus.

Những chiến lược thích ứng này không hoàn hảo, nhưng giúp ích ở thời điểm hiện tại.

Nuôi cấy ngọc là một quá trình tinh tế, được Washington Post ví như “phẫu thuật cấy ghép nội tạng” cho con hàu.

Trước tiên, hàu được để chung trong một thùng nhựa để chúng “bình tĩnh lại”, tương tự gây mê. Hàu bị căng thẳng có thể tạo ngọc kém chất lượng hoặc không tạo ngọc.

Sau đó, người nuôi sẽ cấy vào hàu “nhân ngọc” - một hạt nhỏ bằng vỏ cùng mô lấy từ con hàu khác.

Khi trở lại biển, hàu sẽ tiết ra lớp óng ánh bao quanh hạt nhân, dần hình thành viên ngọc.

“Thể trạng của hàu trước khi cấy nhân, kỹ thuật thực hiện và môi trường nước sau khi cấy - tất cả phải đạt độ hoàn hảo thì mới tạo được viên ngọc chất lượng cao”, bà Michiyo, mẹ của Takeuchi, cho biết.

Gia đình Takeuchi - Akihiro đang cấy hạt ngọc bên trong phòng thí nghiệm của họ.

Phương pháp trên được phát triển tại vùng này vào năm 1893 bởi Kokichi Mikimoto - người sáng lập thương hiệu ngọc trai nổi tiếng thế giới.

Ông Takeuchi đưa hạt nhân ngọc vào hàu mẹ - quy trình được ví như phẫu thuật ghép tạng.

Theo Michael Coan, giáo sư ngọc học tại Viện Công nghệ Thời trang ở New York, ngọc trai nuôi bắt đầu trở nên phổ biến từ thế kỷ 20,

Ngọc akoya, với kích thước nhỏ hơn, nổi tiếng vì là “loài nhuyễn thể nhỏ bé nhưng bền bỉ”, với bề mặt sáng bóng gần như gương soi.

“Khi mua một chuỗi ngọc akoya, bạn biết chính xác mình nhận được gì”, Coan nói. “Bạn đang sở hữu Rolls-Royce của ngành ngọc trai”.

Masahiro Komaki, quản lý nhà máy Union Pearl gần Ago Bay, cho biết nhu cầu về ngọc trai Nhật Bản đạt mức cao nhất thời đại cách đây hai năm và đến nay vẫn duy trì ở mức cao.

Công nhân phân loại ngọc ở nhà máy Union Pearl, Ise, không xa Ago Bay.

Tuy nhiên, thách thức từ môi trường khiến việc sản xuất ngọc akoya khó khăn hơn bao giờ hết. Số lượng trang trại cũng giảm mạnh: Trong 30 năm qua, số cơ sở nuôi cấy ngọc giảm 77%, theo dữ liệu chính phủ.

Một phần nguyên nhân xuất phát từ việc những người nuôi ngọc như Takeuchi không tìm được người kế nghiệp.

Do nghề nuôi ngọc ngày càng khó khăn, thế hệ trẻ đang lựa chọn làm việc ở các thành phố lớn như Tokyo thay vì tiếp quản nghề gia đình.

Nhật Bản là một trong những quốc gia sản xuất ngọc trai nuôi lớn nhất thế giới, và loại ngọc này đang được ưa chuộng trong ngành thời trang dành cho cả nam và nữ.

Mỗi viên ngọc cần khoảng hai năm để nuôi cấy, khiến đây là ngành nghề tốn nhiều thời gian.

Tương lai bấp bênh của ngành nuôi ngọc trai Ago Bay là vấn đề nan giải đối với khu vực này, một trong những vùng nuôi cấy ngọc hàng đầu của Nhật Bản.

Dù vậy, trước nhu cầu lớn về các sản phẩm trang sức làm từ ngọc trai, Takeuchi tin rằng “nghề nuôi ngọc sẽ không biến mất hoàn toàn”.

Minh An

Ảnh: Washington Post