Rộn ràng lễ hội mừng lúa mới của đồng bào Khơ Mú miền Tây xứ Nghệ

Vào tháng 10 dương lịch hằng năm, khi những bông lúa trên nương trĩu hạt, người Khơ Mú cùng đồng bào Thái ở các bản làng vùng cao Nghệ An lại chọn ngày lành để tổ chức lễ mừng lúa mới.

Đây là thời khắc cả bản cùng tri ân trời đất, tổ tiên và các vị thần đã che chở, ban tặng cho mùa màng tốt tươi. Những ngày mừng lễ hội lúa mới, căn nhà sàn của ông Lữ Văn Dung ở bản Yên Sơn (xã Yên Na) lại rộn ràng tiếng nói cười. Người thì gói xôi nếp mới, người nướng cá suối, người chuẩn bị gà luộc, rau rừng, rượu cần, tất cả đều là sản vật của núi rừng, kết tinh từ bàn tay lao động và lòng biết ơn thiên nhiên.

Những đồng lúa chín vàng trên các sườn đồi ở xã Yên Na

“Mỗi món ăn trong mâm lễ đều mang ý nghĩa riêng, xôi nếp mới tượng trưng cho hạt ngọc trời, cá suối là lộc nước, còn gà là biểu trưng cho sự sung túc, đủ đầy” ông Dung phấn khởi chia sẻ.

Kể về phong tục mừng lúa mới, gìa làng Ốc Văn Toán, người nhiều năm chủ trì các nghi lễ truyền thống cho biết: Đến giờ lành, tiếng chiêng sẽ ngân lên giữa núi rừng. Trong trang phục truyền thống, ghi thức “Ma Ma Hừm Mế” lễ cúng lúa mới sẽ bắt đầu. Lời khấn vang vọng, gửi đến tổ tiên, trời đất và các vị thần linh niềm biết ơn sâu sắc, cầu cho dân bản sức khỏe, đoàn kết, mùa sau lại bội thu, nương rẫy thêm xanh.

Cán bộ và nhân dân xã Yên Na cùng quây quần bên ché rượu cần

“Người Khơ Mú tin rằng mọi thành quả đều có bàn tay của thần linh và tổ tiên phù hộ. Vì vậy, trước khi nếm hạt gạo mới, nhất định phải dâng lễ tạ ơn. Không làm lễ, dân bản coi như chưa được phép ăn cơm mới", già Toán cho biết thêm.

Khi nghi lễ kết thúc, phần hội bắt đầu. Không khí trong bản Yên Sơn trở nên rộn ràng, sôi động như tiếng suối reo. Chum rượu cần được mở ra, những điệu múa xòe, múa sạp nối dài trong tiếng khèn, tiếng trống dồn dập.

Phụ nữ Khơ Mú trong trang phục thổ cẩm rực rỡ, đầu quấn khăn đen, tay nâng chén rượu mời khách. Đàn ông quây quần bên bếp lửa, kể cho con cháu nghe chuyện xưa về thần lúa, thần rừng. Trẻ nhỏ nô đùa trên sân, tay cầm những bông lúa vàng óng, đôi mắt ánh lên niềm vui.

Để lúa mới thơm bùi, bà con thường đem luộc lúa nếp trước khi đem phơi hoặc hong gác bếp

“Ngày hội không chỉ để cảm tạ trời đất mà còn là dịp người trong bản gặp gỡ, thắt chặt tình đoàn kết. Mỗi năm chỉ có một dịp, nên ai cũng mong đến ngày này để cùng nhau vui hội,” chị Ốc Thị May, người dân bản Yên Sơn, nói với nụ cười rạng rỡ. Khói bếp tỏa lên hòa cùng tiếng cười nói, người đánh chiêng, người thổi khèn, người múa quanh chum rượu cần. Tất cả như hòa vào bản hòa ca của niềm vui mùa gặt, của sự gắn kết và niềm tin vào cuộc sống.

Những năm gần đây, được sự quan tâm của chính quyền và sự hỗ trợ từ Dự án 6, Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số, lễ hội mừng lúa mới ở Yên Na được khôi phục và tổ chức quy mô, bài bản hơn.

Cán bộ văn hóa xã cùng người dân sưu tầm, ghi chép lại nghi thức cúng, điệu múa, bài hát cổ, phục dựng trang phục truyền thống và không gian sinh hoạt cộng đồng. Nhờ vậy, những giá trị văn hóa đặc sắc của người Khơ Mú không bị mai một mà được truyền lại cho thế hệ trẻ.

Ông Vi Tiến Dũng, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Yên Na, cho biết: “Dự án 6 đã giúp chúng tôi có thêm nguồn lực để tổ chức các hoạt động bảo tồn văn hóa, trong đó có lễ hội mừng lúa mới. Đây không chỉ là dịp vui mà còn là hình thức giáo dục truyền thống cho con em trong bản, để các em hiểu, yêu và tự hào về văn hóa dân tộc mình.”

Những bông lúa nếp chín mẩy được mang về để làm cốm

“Lễ hội mừng lúa mới không chỉ là nghi lễ nông nghiệp mà còn là biểu tượng văn hóa của đồng bào Khơ Mú. Việc duy trì lễ hội góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và thúc đẩy phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới", Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Yên Na cho biết thêm.

Cơm nếp mới có vị dẻo, thơm và màu vàng đục đặc trưng

Nhờ sự quan tâm của chính quyền và ý thức giữ gìn bản sắc của người dân, lễ hội mừng lúa mới ở Yên Na ngày càng được tổ chức bài bản, phong phú hơn.

Nhiều hộ dân kết hợp lễ hội với các hoạt động giao lưu văn nghệ, trình diễn ẩm thực, giới thiệu nghề dệt thổ cẩm để thu hút du khách du lịch và giới thiệu nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Ông Thái Lương Thiện, Chủ tịch UBND xã Yên Na, cho biết: “Việc duy trì lễ hội mừng lúa mới là một phần trong kế hoạch bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Chúng tôi mong muốn biến những giá trị truyền thống thành động lực để phát triển kinh tế – xã hội, góp phần thực hiện hiệu quả Chương trình Mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số.”

Nhiều sản vật đặc trưng dùng để dâng cúng

Chiều buông dần trên những triền núi, khói lam bảng lảng bay lên từ những mái nhà sàn. Tiếng khèn, tiếng trống vẫn vang vọng giữa đại ngàn. Bên chum rượu cần, người già thong thả kể cho con cháu nghe chuyện cũ, dạy con cháu trân quý từng hạt gạo, từng tấc đất, biết ơn trời đất và yêu quê hương.

Lễ hội mừng lúa mới không chỉ là ngày hội của bản làng, mà còn là nơi bà con dân bản tôn vinh hạt ngọc trời, gìn giữ hồn văn hóa sơn cước. Dẫu nhịp sống hiện đại đổi thay từng ngày, nhưng trong tiếng chiêng rộn ràng, trong ánh mắt rạng ngời của đồng bào, vẫn sáng lên niềm tin giản dị còn hạt lúa vàng, còn lễ mừng lúa mới là còn hồn cốt bản quê mình.

PHẠM NGÂN