'Rót' hàng ngàn tỷ đồng, TP.HCM vẫn cứ mưa là ngập - Bài 4: Đầu tư 'giật gấu vá vai'

Tại TP.HCM, hệ thống kênh rạch đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu thoát nước, nhưng nghẽn dòng, vì bị nhà cửa lấn chiếm; hệ thống cống ngầm có tuổi thọ trên 100 năm, chỉ có khả năng đáp ứng nhiệm vụ tiêu thoát nước cho quy mô dân số khoảng 2 triệu người, song phải “gánh” hơn 10 triệu người. Trong khi đó, loạt công trình chống ngập, ngăn triều có vốn đầu tư ngàn tỷ đồng, vô cùng cần thiết, thì tắc nghẽn vì nhiều lý do. Nếu những nguyên nhân căn cơ này chưa được giải quyết, thì người dân TP.HCM vẫn khốn đốn mỗi mùa mưa về.

Bài 4: Đầu tư “giật gấu vá vai”

Giai đoạn 2016 - 2020, chương trình chống ngập và xử lý nước thải của TP.HCM cần hơn 96.000 tỷ đồng, nhưng huy động từ nhiều nguồn không đủ. Giai đoạn 2020 - 2025, Thành phố cần trên 100.000 tỷ đồng để đầu tư 120 dự án. Kết cục, hàng loạt chỉ tiêu kế hoạch chống ngập không đạt; các dự án chống ngập, tiêu thoát nước dang dở, chắp vá bởi thiếu vốn.

Giai đoạn 2016 - 2020: đa số dự án chống ngập bị chậm tiến độ

Giai đoạn 2016 - 2020, TP.HCM đề ra mục tiêu tập trung giải quyết dứt điểm tình trạng ngập nước tại lưu vực trung tâm TP.HCM và một phần của 5 lưu vực ngoại vi rộng 550 km2 với khoảng 6,5 triệu dân; hoàn thành các chỉ tiêu cụ thể như triển khai các dự án cải tạo, nâng cấp hệ thống thoát nước, giải quyết xóa 17 tuyến đường ngập nước do mưa, 23 tuyến đường ngập nước đã xử lý tạm bằng giải pháp cấp bách trước đây, 179 tuyến hẻm và 9 tuyến đường ngập nước do triều, xây dựng 7 nhà máy xử lý nước thải…

Tháng 7/2019, sau giám sát chuyên đề, Hội đồng Nhân dân TP.HCM đánh giá, Thành phố dù nỗ lực, nhưng chỉ hoàn thành việc giải quyết 22 tuyến ngập do mưa, đạt 59,64% kế hoạch, đang tiếp tục thực hiện 15 tuyến, 3 tuyến dự kiến chuyển tiếp sau năm 2020; hoàn thành giải quyết 5 tuyến ngập do triều cường, đang tiếp tục thực hiện 4 tuyến; hoàn thành giải quyết 151 tuyến hẻm, đang tiếp tục thực hiện 28 tuyến.

Sau gần 10 năm kể từ ngày khởi công, đến nay, Dự án Ngăn triều có vốn đầu tư gần 10.000 tỷ đồng tại TP.HCM vẫn đang dang dở

Cũng theo đánh giá của Hội đồng Nhân dân TP.HCM tại thời điểm tháng 7/2019, Thành phố chỉ hoàn thành một nhà máy xử lý nước thải, một nhà máy dự kiến hoàn thành vào quý I/2020, chuẩn bị khởi công một nhà máy trong năm 2019 (khó có khả năng hoàn thành kịp trong năm 2020). Trong 6 dự án do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng hạ tầng đô thị TP.HCM thực hiện, có 2 dự án đang thi công và 4 dự án chưa triển khai thực hiện có khả năng không hoàn thành trong giai đoạn 2016 - 2020.

Hội đồng Nhân dân TP.HCM dù ghi nhận nỗ lực của UBND Thành phố trong việc triển khai các giải pháp thực hiện chương trình giảm ngập thời gian qua, nhưng cho rằng, đa số dự án bị chậm tiến độ. Nhiều dự án đang triển khai gặp vướng mắc về bố trí vốn chuyển đổi nguồn vốn cũng như công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, hoặc vướng mắc trong xác định pháp lý đất đai, dẫn đến phải điều chỉnh phương án thiết kế. Một số dự án đã hoàn thành đưa vào sử dụng, nhưng hiệu quả còn hạn chế, chưa giải quyết dứt điểm tình trạng ngập. Việc kết nối hệ thống thoát nước có những khu vực chưa đồng bộ, nên hiệu quả thoát nước chưa cao.

Giai đoạn 2020 - 2025: chỉ công tác tham mưu, đề xuất đạt chỉ tiêu

Với chương trình chống ngập và xử lý nước thải TP.HCM giai đoạn 2020 - 2025, Thành phố cần hơn 100.000 tỷ đồng để đầu tư khoảng 120 dự án cải thiện hệ thống thoát nước, 7 hồ điều tiết và nhiều công trình nạo vét kênh, xử lý nước thải…

Mục tiêu của chương trình này nhằm không để tái ngập tại các vị trí đã được giải quyết trong phạm vi 550 km2 thuộc giai đoạn 2016 - 2020; tập trung giải quyết ngập bền vững cho vùng trung tâm rộng 106,41 km2, cơ bản giải quyết thoát nước cho các vùng còn lại của Thành phố; nâng cấp, cải tạo hệ thống thoát nước, tuyến đường ngập; xây dựng mới, hoàn thiện hệ thống thoát nước tại khu vực chưa có hệ thống thoát nước; hoàn thiện giai đoạn I của Nhà máy Xử lý nước thải Nhiêu Lộc - Thị Nghè, nâng công suất Nhà máy Xử lý nước thải Bình Hưng giai đoạn III…

Giữa năm 2024, theo báo cáo của cơ quan chức năng, tới thời điểm báo cáo (tức gần kết thúc giai đoạn 2020 - 2025), TP.HCM mới chỉ giải quyết được 5/18 tuyến đường cần chống ngập.

Để giải quyết các điểm ngập nặng còn lại, Thành phố cần thực hiện 9 dự án, với tổng mức đầu tư 3.413 tỷ đồng theo đúng phương án sử dụng nguồn vốn đầu tư trung hạn tăng thêm giai đoạn 2021 - 2025 đã được thông qua, tức phải quyết liệt bố trí vốn để đến năm 2025, giải quyết được thêm 9 điểm ngập, nâng tổng số điểm ngập được giải quyết trong giai đoạn 2020 - 2025 lên 14/18 điểm. Sau đó, Thành phố cần bổ sung 2.628,6 tỷ đồng cho 4 dự án còn lại, thì mới đảm bảo đạt kế hoạch giải quyết 18 điểm ngập.

Kết quả, theo tổng kết mới đây của Sở Giao thông công chánh TP.HCM (nay là Sở Xây dựng TP.HCM) về chương trình này, hàng loạt chỉ tiêu như: công tác tham mưu, trình duyệt giá đất, dự toán công tác duy tu, bảo dưỡng, lập giá dịch vụ thoát nước đạt kế hoạch, nhưng công tác chính yếu nhất là chống ngập thì không đạt. Cụ thể, Thành phố không đạt chỉ tiêu giải quyết 18/18 tuyến đường ngập, mà chỉ giải quyết được 5/18 tuyến (27,77%).

Với chỉ tiêu giải quyết ngập do triều cường, Thành phố cũng không giải quyết được 7/7 tuyến đường, mà chỉ làm được 1 tuyến đường.

“Đau đầu” vì nguồn vốn

Theo cơ quan chức năng, nguyên nhân chính khiến chương trình chống ngập giai đoạn 2016 - 2020 không đạt chỉ tiêu là do nguồn vốn.

Cụ thể, nguồn vốn cần cho các dự án, công trình chống ngập giai đoạn này là hơn 96.000 tỷ đồng. Trong đó, ngân sách TP.HCM chỉ đáp ứng được 6.356 tỷ đồng, tức chưa được 10%. Do đó, phải kết hợp nguồn vốn ngân sách, nguồn vốn đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) và nguồn xã hội hóa (vốn tư nhân). Tuy nhiên, kết quả huy động cũng không được bao nhiêu, dẫn tới thiếu vốn để triển khai.

Tương tự, chương trình chống ngập và xử lý nước thải giai đoạn 2020 - 2025 không đạt kế hoạch cũng bởi gặp khó khăn về nguồn vốn, đặc biệt là các dự án thuộc danh mục đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 chưa thể bố trí vốn.

Trong khi đó, công tác mời gọi đầu tư đối với lĩnh vực thoát nước, chống ngập vẫn còn hạn chế, chưa khuyến khích các nguồn lực bên ngoài tham gia thực hiện; cơ chế, chính sách thì cần có thời gian nghiên cứu áp dụng theo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư.

Chuyên gia cho rằng, với việc không bố trí đủ vốn cho các công trình giảm ngập nước, dẫn đến tình trạng “giật gấu vá vai”, không có sự đồng bộ hạ tầng, thì TP.HCM khó thoát ngập.

Có nhà đầu tư, lại vướng đủ đường

Các cơ quan chức năng TP.HCM than khó kêu gọi nhà đầu tư tham gia dự án chống ngập theo phương thức PPP. Nhưng khi có nhà đầu tư, thì lại khó đủ đường.

Trường hợp điển hình là Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu - giai đoạn I (gọi tắt là Dự án Ngăn triều) trị giá gần 10.000 tỷ đồng, nhà đầu tư là Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Trung Nam.

Đây là dự án nhóm A, đầu tư theo hình thức PPP, hợp đồng BT thanh toán bằng quỹ đất và ngân sách TP.HCM. Mục tiêu của Dự án là kiểm soát ngập do triều cường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu cho vùng diện tích 570 km2 với khoảng 6,5 triệu dân thuộc khu vực bờ hữu sông Sài Gòn và trung tâm TP.HCM.

Dự án được khởi công giữa năm 2016, dự kiến hoàn thành vào năm 2018. Đến nay, sau gần 10 năm kể từ ngày khởi công, Dự án đã hoàn thiện tới hơn 90%, nhưng vẫn dang dở, bởi nhiều vướng mắc chưa được giải quyết.

Vướng mắc đầu tiên là về pháp lý. Cụ thể, phía ngân hàng không đủ cơ sở để ký phụ lục hợp đồng tín dụng với Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Trung Nam để trình Ngân hàng Nhà nước thực hiện gia hạn thời gian giải ngân tái cấp vốn.

Vướng mắc thứ hai là chưa xác định rõ thẩm quyền và trình tự thực hiện đối với dự án đang trong quá trình thực hiện có sự thay đổi, mà các nội dung thay đổi dẫn đến dự án thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia. Cụ thể, chi phí phát sinh và lãi vay tăng do thời gian thực hiện kéo dài khiến tổng mức đầu tư Dự án tăng từ gần 10.000 tỷ đồng, lên hơn 14.000 tỷ đồng. Việc đội vốn này khiến Dự án thuộc thẩm quyền phê duyệt của TP.HCM chuyển thành dự án quan trọng quốc gia, cần Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư.

Vướng mắc thứ ba là chưa có cơ sở thanh toán hợp đồng BT. Do Dự án thuộc trường hợp chuyển tiếp theo quy định của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, ngoài các quy định tại Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM và Nghị định số 35/2021/NĐ-CP, ngày 29/3/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, thì không có thêm quy định nào khác về việc thực hiện, điều chỉnh hợp đồng BT đã ký kết trước đây.

Việc này dẫn đến, hợp đồng Dự án ký kết không đúng quy định của pháp luật tại thời điểm ký kết; chưa xác định được cơ quan có thẩm quyền nào sẽ xác định hợp đồng đã ký đúng quy định và việc xác định hợp đồng ký kết đúng quy định dựa trên các tiêu chí nào; việc điều chỉnh Dự án và hợp đồng không biết phải áp dụng theo văn bản quy phạm pháp luật nào.

Các vướng mắc này khiến Dự án phải dừng thi công 3 lần, đội vốn, lãi phát sinh mỗi ngày hơn 1,7 tỷ đồng, bị “điểm danh” để dẫn chứng về sự lãng phí.

Cho đến thời điểm hiện tại, các cơ quan liên quan và UBND TP.HCM vẫn đang gỡ vướng để Dự án Ngăn triều có thể đưa vào hoạt động trong năm nay.

(Còn tiếp)

Ngô Nguyên