Rủi ro từ vị ngọt 'ngủ nhanh - ngủ sâu'

Dùng kẹo ngủ như một thói quen tiêu dùng

Trong vài năm trở lại đây, thị trường xuất hiện ngày càng nhiều sản phẩm được quảng bá là hỗ trợ giấc ngủ, từ kẹo dẻo gummy, nước uống thảo mộc, bột pha uống buổi tối đến các combo “detox - relax - sleep”. Đáng chú ý, nhóm sản phẩm này không được gọi là thuốc, cũng không được bán như thuốc. Chúng khoác lên mình một cái tên dễ chịu hơn: “thực phẩm hỗ trợ ngủ”, “kẹo thư giãn”, “nước uống ngủ sâu”.

Trên thị trường rao bán rất nhiều loại kẹo ngủ với những lời quảng cáo có cánh.

Nhẹ nhàng, tiện lợi, không mùi bệnh viện, không cảm giác điều trị. Chính sự “dễ chịu” ấy đã âm thầm biến một vấn đề sức khỏe nghiêm túc thành một thói quen tiêu dùng hàng đêm.

Mất ngủ không còn là câu chuyện của người trung niên hay người bệnh. Áp lực công việc, điện thoại thông minh, mạng xã hội, lịch sinh hoạt đảo lộn khiến ngày càng nhiều người trẻ rơi vào tình trạng khó ngủ, ngủ nông, thức dậy mệt mỏi. Nhưng thay vì tìm đến bác sĩ hoặc điều chỉnh lối sống, không ít người chọn một lối tắt: mua sản phẩm hỗ trợ ngủ.

Trên các nền tảng bán hàng online và mạng xã hội, từ Shopee, Lazada, TikTok Shop đến Facebook cá nhân, fanpage và các nhóm kín, những lời quảng cáo về sản phẩm hỗ trợ giấc ngủ xuất hiện dày đặc đến mức chỉ cần gõ từ khóa “ngủ ngon”, “mất ngủ”, “stress” là hàng trăm kết quả hiện ra. Công thức quảng cáo gần như giống nhau: “uống trước khi ngủ 30 phút”, “không gây nghiện”, “thành phần tự nhiên”, “an toàn cho người trẻ, dân văn phòng”.

Kẹo ngủ thường được thiết kế dưới dạng gummy, đóng lọ nhựa trong, màu sắc bắt mắt, hương vị trái cây như dâu, việt quất, cam, đào. Một số sản phẩm phổ biến được rao bán công khai gồm kẹo ngủ melatonin gummies nhập khẩu Mỹ, kẹo ngủ Olly Sleep, Natrol Melatonin Gummies, ZzzQuil Pure Zzzs, hay các loại kẹo ngủ gắn mác “thảo mộc” không rõ thương hiệu. Giá bán dao động từ 300.000 đến 900.000 đồng một lọ, tùy dung tích và nguồn gốc quảng cáo là “xách tay” hay “nhập khẩu chính hãng”.

Song song với kẹo dẻo là các loại nước uống “ngủ sâu”, “thư giãn thần kinh”, “detox giấc ngủ”, thường được đóng chai thủy tinh hoặc chai nhựa nhỏ, thiết kế tối giản, gắn với hình ảnh spa, thiền định, chăm sóc sức khỏe tinh thần. Trên TikTok Shop, nhiều livestream bán nước uống ngủ sâu với giá chỉ từ 35.000 đến 70.000 đồng một chai, combo 5-10 chai được chào bán kèm ưu đãi “uống liệu trình 7 ngày”.

Chị Lê Thanh H. (một người chuyên bán kẹo ngủ, phường Ba Đình, Hà Nội) thừa nhận: “Khách mua chủ yếu là người trẻ, dân văn phòng, nhiều người mất ngủ lâu rồi. Bọn em chỉ tư vấn uống trước khi ngủ, sản phẩm này không phải thuốc nên dùng thoải mái, không lo nghiện”. Khi được hỏi về thành phần melatonin, người này cho biết: “Melatonin là hormone tự nhiên của cơ thể, ai cũng dùng được, nhiều khách uống hàng ngày mấy tháng vẫn quay lại mua”.

Trên Facebook, các “bài” bán hàng thường đi kèm câu chuyện cá nhân. Người bán tự nhận từng stress, từng mất ngủ, từng “uống đủ loại thuốc nhưng không ăn thua”, sau đó “tình cờ biết đến kẹo ngủ” và “từ đó tối nào cũng ngủ ngon”. Một chủ shop online nói thẳng: “Khách không thích nghe tư vấn y tế đâu, họ chỉ cần biết uống có ngủ được không. Cái gì dễ dùng, ngọt, giống kẹo thì bán rất chạy”.

Khoe phản hồi của khách hàng là “bài” của đa số những người bán kẹo ngủ.

Điểm đáng chú ý là phần lớn sản phẩm được rao bán dưới danh nghĩa thực phẩm chức năng, hàng xách tay hoặc “hàng nội địa nước ngoài”, không cần đơn thuốc, không yêu cầu tư vấn y khoa. Nhiều gian hàng thay đổi tên sản phẩm linh hoạt để tránh bị kiểm soát, hôm nay là “kẹo thư giãn”, hôm sau thành “kẹo ngủ sâu”, nhưng thành phần chính vẫn là melatonin hoặc các chất tác động đến thần kinh.

Việc mua bán diễn ra công khai, liên tục, gần như không có rào cản. Giấc ngủ, từ một vấn đề sức khỏe cần được đánh giá cẩn trọng, đang được biến thành một món hàng tiêu dùng phổ thông, có thể thêm vào giỏ hàng, thanh toán trong vài phút và giao tận cửa như bất kỳ món đồ ăn vặt nào khác.

Điểm chung của nhiều sản phẩm hỗ trợ ngủ hiện nay là chứa các hoạt chất quen thuộc như melatonin, L-theanine, magnesium, chiết xuất hoa cúc, valerian, lạc tiên. Trên lý thuyết, đây đều là những chất có liên quan đến thư giãn thần kinh và nhịp sinh học.

Vấn đề nằm ở chỗ, liều lượng, độ tinh khiết, sự phối hợp giữa các thành phần và đối tượng sử dụng lại không được kiểm soát chặt chẽ như thuốc. Người tiêu dùng hầu như không được tư vấn y tế trước khi dùng. Họ tự quyết định liều, thời gian và tần suất sử dụng dựa hoàn toàn trên cảm giác chủ quan và kinh nghiệm truyền miệng.

Chị Nguyễn Thị Hương, 29 tuổi, nhân viên truyền thông, trú tại phường Cầu Giấy, Hà Nội, cho biết chị bắt đầu dùng kẹo ngủ melatonin mua trên Shopee từ giữa năm nay, tuy nhiên liều dùng ngày càng tăng lên. “Lúc đầu tôi uống đúng một viên như hướng dẫn trên lọ. Thấy dễ ngủ hơn nhưng vẫn hay tỉnh lúc nửa đêm, tôi tăng lên hai viên. Không có ai tư vấn cả, chỉ đọc bình luận thấy nhiều người bảo uống hai viên mới đủ tác dụng”, chị Hương cho biết.

Tương tự, anh Trần Đức Minh, 32 tuổi, nhân viên IT, trú tại phường Hà Đông, Hà Nội, chia sẻ rằng anh mua nước uống “ngủ sâu thảo mộc” qua TikTok Shop sau khi xem livestream. “Người bán nói đây là đồ uống thư giãn, không phải thuốc, uống hàng ngày cũng được. Tôi dùng liên tục gần một tháng, tối nào cũng uống. Có hôm quên không uống thì rất khó ngủ, người bứt rứt, phải đặt mua thêm ngay”, anh Minh chia sẻ.

Điểm chung của những người mua này là họ không được tư vấn y tế, không được cảnh báo về thời gian sử dụng, cũng không được khuyến nghị đi khám nếu mất ngủ kéo dài. Việc dùng sản phẩm hoàn toàn dựa trên cảm giác cá nhân và lời giới thiệu của người bán online. Khi hiệu quả giảm, họ tự tăng liều. Khi không dùng, họ lo lắng không ngủ được.

Giấc ngủ, từ một chức năng sinh học tự nhiên, dần bị thay thế bằng một thói quen tiêu dùng lặp lại mỗi tối, mà người trong cuộc chỉ nhận ra sự lệ thuộc khi đã quá quen với “viên kẹo trước giờ đi ngủ”. Không ít người bắt đầu với một viên kẹo buổi tối, sau đó tăng lên hai viên khi thấy “chưa đủ”. Có người uống liên tục nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng, coi đó là một phần không thể thiếu của giấc ngủ. Khi không dùng, họ lo lắng, hồi hộp, sợ không ngủ được. Giấc ngủ tự nhiên dần bị thay thế bằng một nghi thức phụ thuộc.

Nguy cơ tiềm ẩn sau giấc ngủ nhân tạo

Điều đáng lo ngại là các sản phẩm hỗ trợ ngủ có thể làm dịu triệu chứng, nhưng lại che lấp nguyên nhân gốc rễ của mất ngủ. Căng thẳng kéo dài, trầm cảm nhẹ, rối loạn lo âu, rối loạn nhịp sinh học, thậm chí bệnh lý nội khoa đều có thể biểu hiện bằng mất ngủ. Khi người dùng tự “xử lý” bằng kẹo hoặc nước uống, họ trì hoãn việc thăm khám, để vấn đề âm ỉ kéo dài.

Một nguy cơ khác ít được nhắc đến là sự lệ thuộc tâm lý. Không cần gây nghiện sinh học như thuốc ngủ, chỉ cần tạo cảm giác “không có là không ngủ được”, sản phẩm đã hoàn thành vai trò chi phối hành vi. Người dùng dần mất niềm tin vào khả năng tự điều chỉnh giấc ngủ của cơ thể mình.

Đáng chú ý, với hình thức kẹo dẻo, ranh giới giữa thực phẩm và thuốc ngày càng mờ nhạt. Trẻ em có thể nhầm lẫn đây là kẹo thông thường. Một số sản phẩm nhập khẩu hoặc bán trôi nổi trên mạng không ghi rõ thành phần hoặc ghi không đầy đủ, tiềm ẩn rủi ro nếu dùng sai đối tượng.

Bác sĩ Lê Thị Thanh Thu, Trưởng khoa 4 cấp tính nam, Bệnh viện Tâm thần Trung ương.

Nói về vấn đề này, bác sĩ Lê Thị Thanh Thu, Trưởng khoa 4 cấp tính nam, Bệnh viện Tâm thần Trung ương cho biết: “Loại kẹo này được xếp vào hàng ma túy tổng hợp, chất gây nghiện nên đều có những hoang tưởng ảo giác. Không căn cứ dùng thời gian ngắn hay dài, hàm lượng, liều lượng nhiều hay ít và cũng không ai đo dùng bao nhiêu thì mới bị rối loạn tâm thần nên tốt nhất là tránh xa. Đặc biệt, bản thân tôi, bệnh nhân của tôi chưa bao giờ sử dụng loại này”.

Theo đó, melatonin là hormone giúp điều hòa nhịp sinh học và chu kỳ ngủ thức tự nhiên của cơ thể, có thể hỗ trợ một số rối loạn giấc ngủ ngắn hạn như lệch múi giờ hay hội chứng ngủ muộn. Tuy nhiên, melatonin không phù hợp cho mọi trường hợp mất ngủ và không nên sử dụng tùy tiện, kéo dài.

Việc bổ sung melatonin không kiểm soát có thể ảnh hưởng đến nhiều chức năng sinh lý như điều hòa nhiệt độ cơ thể, đường huyết và hoạt động tim mạch. Dược sĩ cho biết liều khuyến cáo thường rất thấp, từ 0,5 đến 1 mg, tối đa không quá 5 mg. Dùng liều cao chưa chắc hiệu quả hơn mà còn làm tăng nguy cơ buồn ngủ ban ngày, rối loạn nhịp tim, huyết áp và các tác dụng phụ khác. Melatonin chỉ được xem là tương đối an toàn khi dùng ngắn hạn. Sử dụng kéo dài có thể khiến cơ thể giảm khả năng tự sản sinh hormone này, dẫn đến phụ thuộc và rối loạn giấc ngủ về lâu dài. Một số tác dụng phụ thường gặp gồm đau đầu, chóng mặt, buồn nôn và mệt mỏi vào sáng hôm sau. Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú không được khuyến khích sử dụng.

Có thể thấy, cách quảng bá thường dựa trên trải nghiệm cá nhân: “mình uống thấy ngủ ngon hơn”, “tối nào cũng dùng”, “rất hợp với người hay stress”. Những lời khẳng định mềm mại ấy tạo cảm giác gần gũi, đáng tin hơn bất kỳ tài liệu y khoa nào. Niềm tin được xây dựng không dựa trên bằng chứng khoa học, mà dựa trên sự đồng cảm. Người mất ngủ tin vào người cũng từng mất ngủ. Nhưng họ quên rằng mỗi cơ thể khác nhau, mỗi nguyên nhân khác nhau, và giấc ngủ không thể được tiêu chuẩn hóa bằng một viên kẹo.

Hiện nay, phần lớn các sản phẩm hỗ trợ ngủ được xếp vào nhóm thực phẩm chức năng. Điều này đồng nghĩa với việc chúng không phải trải qua quy trình thử nghiệm nghiêm ngặt như thuốc. Việc quảng cáo, đặc biệt trên mạng xã hội, lại khó kiểm soát nội dung và mức độ phóng đại công dụng.

Không ít sản phẩm được truyền thông bằng ngôn ngữ gần như điều trị như “chữa mất ngủ”, “giải quyết stress”, “ổn định thần kinh”, trong khi trên nhãn vẫn ghi chú nhỏ “không phải là thuốc”. Khoảng cách giữa chữ nhỏ trên bao bì và thông điệp lớn trên livestream đang tạo ra một khoảng trống quản lý đáng lo ngại.

Không thể phủ nhận, trong một số trường hợp, sản phẩm hỗ trợ ngủ có thể giúp ích tạm thời. Nhưng khi chúng trở thành trào lưu, được sử dụng đại trà, thiếu tư vấn và thiếu giám sát, rủi ro xã hội bắt đầu xuất hiện. Thay vì hỏi “uống gì để ngủ”, có lẽ câu hỏi cần thiết hơn là “vì sao chúng ta ngày càng không ngủ được”. Và câu trả lời chắc chắn không nằm gọn trong một viên kẹo vị trái cây.

Phong Anh