Sắc lụa tơ tằm xứ B'lao

"Sóng sánh" sắc tơ tằm…

Dù trải qua biết bao thăng trầm, những làng lụa Việt Nam vẫn âm thầm giữ gìn vẻ đẹp truyền thống, lưu giữ hơi thở thời gian, sự tinh xảo của nghệ thuật và tâm huyết của nhiều thế hệ.

Nông dân ươm tơ, sản xuất kén tằm để có kén đúng yêu cầu.

Những cái tên như làng lụa Vạn Phúc, xứ Hà Đông xưa, mang trong mình di sản ngàn năm giữa lòng Thủ đô; làng lụa Nha Xá, thuộc trấn Sơn Nam Hạ (Hà Nam cũ), như viên ngọc ẩn mình bên dòng sông Hồng; làng lụa Mã Châu (Quảng Nam cũ) vẫn giữ hồn xưa phố Hội; làng lụa Tân Châu (An Giang) – báu vật của miền Tây sông nước; và nay, xứ B'lao - làng lụa Bảo Lộc (Lâm Đồng) đã trở thành thủ phủ tơ tằm của Việt Nam.

Mọi tấm lụa bắt đầu từ vòng đời của tằm. Những quả trứng nở thành tằm, từng ngày miệt mài ăn lá dâu, lớn dần.

Những nghệ nhân vẫn miệt mài bên khung cửi, giữ nhịp thoi đưa để gìn giữ linh hồn lụa, giúp chất liệu này không bị mai một theo dòng chảy thời gian. Lụa không chỉ là loại vải cao cấp, mà còn là kho tàng văn hóa, lịch sử và tinh thần của bao thế hệ nghệ nhân Việt.

Để có một tấm lụa hoàn mỹ, phải trải qua hành trình dài - không chỉ là sản phẩm thủ công mà còn là câu chuyện của thời gian, sự khéo léo, bền bỉ và tình yêu nghề.

Để rút tơ kén, người thợ thả những chiếc kén vào nước ấm nhẹ nhàng rút từng sợi tơ mảnh mai, gom chúng lại thành sợi dài, đều.

Mọi tấm lụa bắt đầu từ vòng đời của tằm. Những quả trứng nở thành tằm, từng ngày miệt mài ăn lá dâu, lớn dần. Khi trưởng thành, con tằm tự cuộn mình vào một góc, tạo kén, rồi nhả ra những sợi tơ óng ánh, mềm mại để bao bọc cơ thể. Trong ba đến bốn ngày, sợi tơ mảnh mai quấn quanh cơ thể tằm tạo thành chiếc kén bền chặt, mỗi con chỉ nhả một sợi tơ duy nhất, có thể dài hàng trăm mét.

Để rút tơ từ kén, người thợ thả chúng vào nước ấm, lớp keo tự nhiên của tằm dần tan ra, giúp sợi tơ tách khỏi vỏ kén. Người thợ nhẹ nhàng rút từng sợi tơ mảnh mai, gom lại thành sợi dài, đều, rồi ghép nhiều sợi với nhau để tạo thành sợi chỉ đủ chắc cho quá trình dệt lụa.

Vẻ đẹp của lụa không chỉ đến từ tằm tơ; nếu tơ tằm là linh hồn, thì bàn tay người thợ dệt chính là trái tim mang đến vẻ hoàn mỹ cho từng tấm vải. Sau khi sợi tơ được se thành chỉ, chúng được đưa lên khung cửi. Công đoạn dệt lụa không chỉ đòi hỏi sự khéo léo mà còn cần kinh nghiệm và cảm nhận tinh tế của mỗi nghệ nhân.

Từng sợi chỉ được đan vào nhau, tạo nên những thước lụa mềm mại. Nhịp thoi đưa đều đặn, từng sợi tơ mỏng manh kết nối thành lớp vải bền chắc. Tùy cách dệt, lụa có thể mang những họa tiết chìm nổi tinh xảo, hoa văn cầu kỳ, hay đơn giản là mặt vải trơn bóng, mềm như nước.

Sau khi dệt xong, tấm lụa thô tiếp tục trải qua công đoạn nhuộm màu – cả một nghệ thuật riêng. Ngày xưa, màu nhuộm hoàn toàn từ thiên nhiên: lá cây, vỏ quả, rễ cây. Người thợ ngâm vải trong màu sắc phù hợp, phơi khô rồi nhuộm nhiều lần để đạt độ bền và sắc màu chuẩn nhất, đồng thời giữ được độ óng ánh tự nhiên của sợi tơ.

Nếu tơ tằm là linh hồn, thì bàn tay người thợ dệt chính là trái tim mang đến vẻ hoàn mỹ cho từng tấm vải.

Chuyện lụa tơ tằm xứ B’lao

Ngày nay, Bảo Lộc (Lâm Đồng) nổi lên như trung tâm sản xuất tơ lụa lớn bậc nhất cả nước, với khí hậu mát mẻ quanh năm – lý tưởng để nuôi tằm, trồng dâu và tạo ra những sợi tơ thượng hạng.

Bảo Lộc (Lâm Đồng) nổi lên như trung tâm sản xuất tơ lụa lớn bậc nhất cả nước.

Hơn 60 năm trước, vùng đất cao nguyên B’lao xưa được chọn để hiện thực hóa khát vọng xây dựng “kinh đô tơ lụa” của Việt Nam. Vào khoảng những năm 1960, các chuyên gia Nhật Bản đã khảo sát thổ nhưỡng và xác định Bảo Lộc là vùng đất phù hợp. Người Nhật thành lập Trung tâm tằm tang, đặt nền móng cho lịch sử cái tên “Thủ phủ tơ tằm”.

Sau năm 1975, Trung tâm tằm tang Bảo Lộc được tiếp quản và phát triển thành nơi cung cấp giống tằm cho cả nước. Dần dần, nơi đây trở thành liên hiệp dâu tằm tơ, chuyên sản xuất giống, trồng dâu, nuôi tằm và ươm tơ dệt lụa, khẳng định vị trí quan trọng trong ngành lụa Việt Nam.

Những thăng trầm của tơ lụa Bảo Lộc cũng đã diễn ra, nhưng chỉ sau mấy năm "cựa mình", vùng lụa Bảo Lộc trở thành vùng lụa xuất khẩu cho thị trường. Lụa Bảo Lộc nổi bật nhờ quy trình sản xuất khép kín, kết hợp giữa phương pháp truyền thống và công nghệ hiện đại, tạo nên những tấm lụa có độ bền cao, óng ả tự nhiên.

Hầu hết các nhà máy ươm tơ dệt lụa tại Bảo Lộc đã sử dụng cơ khí tự động.

Những năm gần đây, cùng với thị hiếu tiêu dùng, áp dụng công nghệ sản xuất hiện đại, cung cách làm ăn bài bản và sự nhiệt huyết của những người đam mê sợi tơ tằm, thương hiệu “Tơ lụa Bảo Lộc” đã hồi sinh mạnh mẽ. Hầu hết các nhà máy ươm tơ dệt lụa tại Bảo Lộc đã sử dụng cơ khí tự động. Những bó tơ sẽ được kiểm định và phân loại kỹ trước khi mang đi xe sợi và đánh suốt để cho công đoạn dệt lụa.

Điểm nhấn của lụa Bảo Lộc không chỉ nằm ở thiết kế tinh xảo mà còn ở công nghệ in ấn đẹp mắt.

Một công nhân vận hành dây chuyền dệt lụa chia sẻ, khi dệt, nếu sợi ngang có thể điều chỉnh nhiều nhờ máy móc, thì người thợ phụ trách sợi dọc lại cần kỹ thuật cao hơn. Với một tấm lụa gồm tới 13.000 sợi tơ, việc quan sát, chỉnh sửa và cảm nhận từng sợi đòi hỏi tay nghề điêu luyện và sự tập trung tuyệt đối.

Để sẵn sàng đưa ra thị trường, các tấm lụa phải trải qua quá trình xử lý hoàn thiện kỹ lưỡng: đảm bảo độ bám mực in, giữ độ bóng sáng, mượt mà, bền đẹp, chống nhăn và khử mùi hiệu quả. Điểm nhấn của lụa Bảo Lộc không chỉ nằm ở thiết kế tinh xảo mà còn ở công nghệ in ấn. Phương pháp in nhiều lớp - từ 15 đến 20 lớp màu đòi hỏi tay nghề khéo léo, giúp từng thước lụa, chiếc khăn hay tấm áo dài trở thành những tác phẩm nghệ thuật, phản ánh sâu sắc bản sắc văn hóa Việt.

Trong từng tấm lụa, không chỉ có kỹ thuật dệt truyền thống và sự chăm chút tỉ mỉ của nghệ nhân.

Trong từng tấm lụa, không chỉ có kỹ thuật dệt truyền thống và sự chăm chút tỉ mỉ của nghệ nhân, mà còn là tâm huyết và niềm đam mê đổi mới không ngừng của cả tập thể. Sự hòa quyện giữa di sản văn hóa và sáng tạo hiện đại đã tạo nên sức mạnh giúp lụa Bảo Lộc ghi dấu ấn không chỉ trong lòng người tiêu dùng mà còn chinh phục thị trường quốc tế, mở ra cơ hội giao lưu văn hóa và thương mại với nhiều quốc gia.

Tiêu Dao Bảo Anh