Sắc xuân bên đình làng biển

Làng quê Việt nghìn năm nay luôn có mái đình - nơi ghi dấu ấn sâu đậm về văn hóa làng xã, nơi quần tụ đầm ấm tình làng nghĩa xóm sau lũy tre xanh, ruộng đồng, dòng sông… Bởi thế, đi đâu ở đâu nơi miền đất mới, người Việt sau khi ổn định cuộc sống cũng cố gắng dựng mái đình ở làng. Miền biển, đảo cũng vậy, ta sẽ gặp đình làng biển bên sóng nước.

Đình Bích Đầm.

Ở “xứ Trầm biển yến”, nơi biển luôn cùng ánh bình minh lên. Tuy chưa lâu chưa cổ như làng quê sông Hồng nghìn năm vì miền đất này chỉ mới hình thành hơn 370 năm. Đó là thời điểm những người dân Việt đầu tiên đến theo chỉ dụ của Chúa Nguyễn ở đàng trong. Nơi cửa sông, cửa biển, đảo vắng được chọn làm điểm dừng chân lập làng, lập ấp để lập nghiệp tạo dựng cuộc sống mới. Khi có làng để quần tụ thì người Việt sẽ dựng đình. Có lẽ cùng với miếng cơm manh áo thì đời sống tinh thần và tâm linh luôn trong tiềm thức của người Việt. Đình làng hội tụ được điều đó.

So với đình làng nông thôn lúa nước thì đình làng biển có nét riêng. Cùng với việc thờ các tiền hiền khai lập, đình làng biển có thờ thần biển. Nói về điều này, một nhà nghiên cứu về đình biển có viết: “Người Việt thuở mở làng lập ấp sống với biển, rất sáng suốt và cầu thị, họ đưa thần Nam Hải với hiện thân là Cá Ông - tức cá voi, loài cá khổng lồ vô cùng thân thiện với con người. Đó là nét đặc trưng của các đình làng biển Khánh Hòa và cả miền Trung”.

Mái đình biển của người Khánh Hòa đã thành quần thể kết hợp đình và miếu thờ một cách hài hòa. Bây giờ dấu tích vẫn còn hiện rõ như đình làng Xương Huân (đường Bến Chợ), đình làng Lăng Ông (đường Lê Lợi), đình làng Phương Sài (đường Phương Sài) hay đình làng Lư Cấm… Các đình nay nằm giữa phố, nhưng thuở xưa đều ở sát bến sông hay cửa biển.

Cùng với đình làng trong đất liền, đình làng đi theo người dân ra đảo như: Đình Bích Đầm, đình Hòn Miễu - Trí Nguyên hay các đình rải rác ở làng biển Ninh Hòa, Cam Ranh, Vạn Ninh... Ở đâu, đình làng biển cũng có các sắc thái: Gần gũi, thân thiện, hòa hợp thiên nhiên nhưng vẫn trang nghiêm. Ví như đình Trường Đông, phường Vĩnh Trường, TP. Nha Trang. Đây là ngôi được người dân Vĩnh Trường - Cửa Bé coi là chốn linh thiêng bậc nhất. Nơi đây thờ Thần Nam Hải (tức cá Ông), Thành hoàng làng, tiền hiền, hậu hiền và 5 bà ngũ hành. Hàng năm, đình mở 2 lần cúng vào đầu xuân (12 tháng 2 âm lịch) và tổ chức lễ Cầu ngư, nghinh ông; mùa thu tháng 10 âm lịch cúng lễ Kỳ Yên hay còn gọi là cầu an cho mưa thuận gió hòa. Lễ Cầu ngư của đình làng Trường Đông là lễ hội làng biển nổi tiếng bậc nhất của Nha Trang và cả miền Nam Trung Bộ. Hàng chục tàu ghe lớn bé cùng hàng nghìn ngư dân xuất phát từ đình đi ra biển và đón từ biển về đình. Lễ hội có đủ các thành tố văn hóa biển như: Hò bá trạo, múa cầu ngư, hát án, hát tuồng cổ, bài chòi.

Đình làng biển có vị trí đẹp như thơ đó chính là đình Bích Đầm. Khác với nhiều nơi đình nằm giữa quần thể dân cư thì đình Bích Đầm nằm ngay bến nước nên mọi người đến đây đã tràn ngập cảm xúc về làng đảo thân thiện trìu mến. Năm xưa, cách đây hơn 30 năm tôi đã ghé đến đây, ngồi dưới gốc bàng ngày cuối năm, cả vòm cây bàng khoảng 150 năm tuổi rợp lá đỏ và chồi non trong những tia nắng xuân rực rỡ. Một hình ảnh khó quên về đình làng biển nơi đảo xa. Giờ đây, mỗi khi đến Bích Đầm, ai cũng đều được mái đình làng trầm tư chào đón ân cần, cây bàng cổ thụ che bóng mát dịu dàng thân thiết. Tôi tin chắc rằng có hàng nghìn người con từ làng đảo này đi làm ăn xa thì trong tâm hồn họ mái đình làng biển mãi mãi lưu nhớ để sưởi ấm mỗi khi nhớ về quê hương.

Đình làng biển ở Nha Trang - Khánh Hòa không cầu kỳ, tinh xảo như các đình biển ở miền Đông Bắc Việt Nam như Trà Cổ (Móng Cái), Quan Lạn (Vân Đồn), Phong Cốc (Quảng Yên). Đình làng biển đậm chất tâm hồn người mở đất mới với kiến trúc giản dị như mái nhà rường truyền thống. Vì hình thành và phát triển thời Chúa Nguyễn ban đầu, sau này thời gian dài là triều Nguyễn nên kiến trúc mang đặc trưng thời đại. Thời gian trôi đi, kiến trúc nhà cửa, công trình xây dựng có thay đổi nhưng hầu hết mái đình vẫn lưu lại tất cả. Chúng ta ngày xuân có thể đến dự hội đình làng Xương Huân, Phương Sài hay Lư Cấm để hưởng thụ không gian văn hóa hàng trăm năm trầm tích ở đình. Ở đây, chúng ta sẽ gặp những sắc phong quý giá từ các vua triều Nguyễn: Gia Long, Minh Mạng, Tự Đức… Đó chính là tấm văn bằng cổ xưa được đình làng lưu giữ cho đến tận hôm nay. Mọi thứ có thể thay đổi, biến thiên nhưng đình làng vẫn ở lại với thời gian ban đầu. Vì thế không phải ngẫu nhiên người ta nói đình làng biển là mùa xuân vĩnh cửu của biển xanh quê hương. Đúng như lời bài hát “Mái đình làng biển” của nhạc sĩ Nguyễn Cường: “Gửi vào đây, vào đây vui buồn người Việt. Gửi vào đây, vào đây tâm hồn người Việt”...

DƯƠNG MY ANH