Sản phụ sau sinh có nên bồi bổ bằng nhân sâm?

1. Tác dụng của nhân sâm

Nhân sâm có vùng phân bố tự nhiên chủ yếu ở vùng núi thuộc Viễn Đông Liên bang Nga, phía bắc Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên và Trung Quốc. Cây đã được trồng từ lâu đời ở bán đảo Triều Tiên, Trung Quốc và Liên bang Nga. Những năm gần đây, cây còn được nhập trồng ở Nhật Bản, Hoa Kỳ và cả ở Việt Nam. Tuy nhiên qua nhiều lần trồng thử nghiệm, cho đến nay đều chưa thành công ở Việt Nam.

Bộ phận dùng: Rễ cây nhân sâm, thu hoạch vào mùa xuân và mùa thu. Loại mọc hoang tốt hơn loại trồng.

Trong y học cổ truyền, phân biệt hai loại chính: Hồng sâm và bạch sâm.

Hồng sâm.

- Hồng sâm: Ít nhất 37g, rửa sạch đất từng củ một bằng bàn chải nhỏ, rửa bằng nước, để nguyên cả rễ, kể cả rễ nhỏ (rửa như vậy sẽ được củ sâm trắng ngà). Sau đó, cho vào nồi hấp ở áp lực hơi nước cao 2 atmotphe từ 1 giờ 20 phút đến 1 giờ 30 phút. Nhiệt độ hấp 80-90 độ C. Sau đó sấy khô ở nhiệt độ 60-70 độ C (6-7 giờ) hoặc ở 50- 60 độ C (8-10 giờ) nên sấy khô nhanh.

- Bạch sâm: Những củ sâm không đủ tiêu chuẩn để chế hồng sâm thì đem chế bạch sâm. Trước hết cắt bỏ rễ con, dùng dao tre cạo sạch vỏ mỏng, sau đó phơi nắng cho hơi khô, đem vào sửa thành hình người rồi lại phơi nắng cho khô hẳn. Thời gian phơi cả trước lẫn sau củ sâm hết chừng 7 đến 15 ngày. Sau đó đóng gói như hồng sâm. Thường hồng sâm được đóng vào hòm gỗ, bạch sâm đóng vào hòm giấy.

Nhân sâm ngọt, hơi đắng, vị ôn. Quy kinh: Tỳ, tâm, phế.

Công năng: Là vị thuốc rất bổ như bổ ngũ tạng, đại bổ nguyên khí, cố thoát (không làm mất khí trong cơ thể), phục mạch, an thần ích chí, sinh tân dịch, tác dụng dưỡng huyết tốt hơn so với đẳng sâm.

Bạch sâm.

2. Sản phụ sau sinh có nên dùng nhân sâm không?

Nhân sâm là một trong những vị thuốc bổ đầu bảng trong Y học cổ truyền. Tuy nhiên, sản phụ sau sinh mặc dù cơ thể yếu, mệt mỏi… không nên dùng nhân sâm để tẩm bổ ngay. Điều này là do:

- Sâm tươi phơi khô gọi là bạch sâm, tính hơi hàn. Sản phụ sau sinh khí huyết mất nhiều, cơ thể trở nên hàn lạnh, sợ gió, sợ rét (thai tiền đa nhiệt, sản hậu đa hàn). Dựa vào nguyên lý "hàn gặp hàn tắc tử, nhiệt gặp nhiệt tắc cuồng", do vậy sản phụ sau sinh không nên dùng sâm tươi, sâm phơi khô chưa bào chế... để tránh những hậu quả làm cho cơ thể người phụ nữ càng thêm yếu, mệt.

Theo dược lý, nhân sâm có chất "nhân sâm đắng" có tác dụng đến trung khu thần kinh và tim, huyết quản; có chất "nhân sâm ninh (an thần)" có tác dụng hạ thấp đường huyết, có thể tác động đến hệ thống nội tiết. Những thành phần này trong nhân sâm có tác dụng hưng phấn đối với cơ thể.

Trong khi đó sản phụ sau sinh, tinh lực và thể lực đều tiêu hao rất nhiều, cần được nghỉ ngơi, nếu uống nhân sâm ngay sẽ vì quá hưng phấn mà khó ngủ yên, không nghỉ ngơi được. Vì vậy cơ thể sản phụ không thể nhanh chóng phục hồi sức khỏe được.

Sản phụ sau sinh cần tránh dùng nhân sâm.

- Trong khi thể trạng sản phụ sau sinh hư yếu cần bổ từ từ thì chính khí mới hồi phục được, còn với nhân sâm bổ khí mạnh càng làm cho sản phụ mệt mỏi hơn. Chỉ nên dùng nhân sâm trong những trường hợp cấp tính theo chỉ dẫn của bác sĩ Y học cổ truyền.

Dùng quá nhiều sẽ thúc đẩy tuần hoàn máu, tăng nhanh lưu động của máu. Đối với sản phụ vừa mới sinh con, huyết quản trong và ngoài bộ phận sinh dục đều bị tổn thương càng không nên dùng nhân sâm.

Dùng nhân sâm trong trường hợp này không làm cho vết thương của sản phụ mau lành, mà còn có thể làm cho máu chảy nhiều hơn. Cho nên, sản phụ vừa mới sinh con không nên uống nhân sâm ngay lập tức để tẩm bổ.

BS. Hạ Tú