Sáng tạo mà không được bảo vệ cũng chỉ là ý tưởng chờ bị 'đánh cắp'

Tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số, không làm chủ sẽ bị chiếm dụng

Đó là vấn đề được các luật sư, chuyên gia, cơ quan nhà nước đưa ra bàn luận sôi nổi tại diễn đàn "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68" diễn ra hôm nay 11.9.

Trước hết, LS Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm đặt vấn đề: "Chúng ta không còn sống trong thời đại của tài sản hữu hình, mà đang bước vào một thời đại nơi tài sản vô hình trở thành động lực tăng trưởng, trụ cột cạnh tranh, và là nền tảng thể chế của sự phát triển quốc gia. Theo báo cáo mới nhất từ WIPO và Brand Finance (2024 - 2025), trị giá tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỉ USD, cao hơn GDP của toàn bộ các nền kinh tế G7 cộng lại".

Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68 được các luật sư, chuyên gia bàn luận sôi nổi tại diễn đàn "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68" diễn ra ngày 11.9

Tuy nhiên, theo LS Tú điều nghịch lý là: trong khi thế giới chuyển mình mạnh mẽ, thì tại Việt Nam, nhiều ý tưởng vẫn dừng lại ở "ý tưởng". Nhiều tài sản vô hình chưa thể tài chính hóa, chưa được bảo vệ đúng mức, và chưa được công nhận là một nguồn lực thực thụ trong phát triển kinh tế.

Vấn đề không chỉ nằm ở sáng tạo mà nằm ở thể chế, đó là làm sao để tài sản vô hình thực sự được định giá, bảo hộ, giao dịch, thế chấp, gọi vốn, và trở thành "tài sản ngân hàng chấp nhận".

Lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, đã gọi đích danh "tài sản vô hình" là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình. Đây là bước ngoặt mang tính tư duy khi Đảng không chỉ đặt vấn đề "bảo vệ" tài sản trí tuệ, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại.

Tuy nhiên, LS Tú cho rằng Luật Sở hữu trí tuệ hiện nay chỉ dừng lại ở mức "luật bảo hộ", chưa phải "luật phát triển tài sản". Cụ thể, luật vẫn chủ yếu quy định về quyền và thủ tục đăng ký, chưa đủ điều kiện để biến IP (sở hữu trí tuệ) thành tài sản có thể định giá, định danh, giao dịch, bảo hiểm, thế chấp.

Theo đó, vị luật sư thẳng thắn đề xuất 3 trụ cột chính sách cần được thể chế hóa ngay.

Thứ nhất là ghi nhận IP là tài sản tài chính hóa được: Pháp luật phải cho phép IP được hạch toán, làm tài sản góp vốn, làm tài sản bảo đảm; Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp và Ngân hàng Nhà nước cần ban hành các chuẩn mực định giá, chuẩn mực ghi nhận IP trong báo cáo tài chính.

Thứ hai là hình thành thị trường và hệ sinh thái định giá - giao dịch IP: Xây dựng trung tâm định giá IP quốc gia; phát triển sàn giao dịch IP và quỹ đầu tư mạo hiểm dựa trên IP.

Thứ ba là bảo vệ quyền sở hữu mạnh mẽ, xử lý nghiêm vi phạm IP: Tòa án chuyên trách sở hữu trí tuệ cần được kiện toàn; cơ chế thi hành án IP phải minh bạch, hiệu quả, răn đe.

LS Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm khẳng định "Tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số, không làm chủ sẽ bị chiếm dụng"

Ông Tú chỉ ra: "Sáng tạo không thể đi xa nếu không có thể chế nâng đỡ. Còn tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số, nếu không làm chủ sẽ bị chiếm dụng".

Ngoài những đề xuất trên, ông Tú cũng cho rằng doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình: đánh giá, bảo hộ, đầu tư vào thương hiệu, quy trình, thiết kế, phần mềm... còn luật sư thì không chỉ làm về xử lý vi phạm, mà phải trở thành nhà tư vấn tài sản, nhà quản trị IP và người bảo vệ quyền lợi trong nền kinh tế sáng tạo.

"Chúng ta đang nói về một thời đại nơi cái mới là sức mạnh, và luật pháp là điểm tựa. Sáng tạo không thể đi xa nếu thiếu một hệ sinh thái thể chế: từ pháp luật, tài chính, tòa án, ngân hàng đến thị trường. Tóm lại, sáng tạo không được bảo vệ cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp", ông Tú nhấn mạnh một lần nữa.

Doanh nghiệp cần chủ động bảo hộ và phát triển tài sản trí tuệ

Đồng quan điểm về việc bảo vệ tài sản vô hình như tài sản trí tuệ hiện nay là cấp thiết hơn bao giờ hết, TS Trần Văn Tùng - Chủ tịch Hội Thông tin khoa học và Công nghệ Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh rằng tài sản trí tuệ (TSTT) đã trở thành yếu tố cốt lõi trong phát triển doanh nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Diễn đàn "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68"

TS Tùng dẫn lại câu chuyện kem đánh răng P/S để cho thấy sự thiếu nhận thức về giá trị thương hiệu trong quá khứ, khi nhãn hiệu này được định giá tới 3 triệu USD, con số vượt xa dự liệu của doanh nghiệp Việt Nam lúc bấy giờ.

Theo TS Tùng, hiện nay ngoài nhãn hiệu, doanh nghiệp còn sở hữu nhiều TSTT khác như sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, giống cây trồng, phần mềm, bí quyết công nghệ..., song không ít doanh nghiệp vẫn chưa quan tâm đúng mức đến việc đăng ký và bảo hộ.

Ông Tùng khẳng định, TSTT không chỉ có thể định giá, chuyển nhượng, góp vốn, thế chấp mà còn giúp doanh nghiệp được công nhận là doanh nghiệp khoa học công nghệ, qua đó hưởng nhiều ưu đãi thuế và chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Do đó, TS Tùng đề xuất doanh nghiệp cần chủ động đăng ký bảo hộ tại các cơ quan chuyên trách như: Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Nông nghiệp - Môi trường, Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch); xây dựng chiến lược phát triển TSTT, đầu tư nghiên cứu cải tiến sản phẩm, xây dựng thương hiệu, gắn TSTT với thị trường trong và ngoài nước...

Doanh nghiệp cũng cần tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức về SHTT, hình thành bộ phận nòng cốt phụ trách TSTT trong doanh nghiệp.

Cơ quan quản lý cần tạo điều kiện và hỗ trợ doanh nghiệp tham gia các chương trình phát triển TSTT, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm...

"Biết cách bảo hộ và phát triển tài sản trí tuệ sẽ giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, dễ dàng cạnh tranh và mở rộng ra thị trường quốc tế", TS Trần Văn Tùng nhấn mạnh.

Tuyết Nhung