'Sát thủ' vô hình từ bếp than tổ ong

Sử dụng tràn lan

Chỉ mất 100-200 nghìn đồng, mỗi gia đình đã có thể sắm riêng cho mình một chiếc bếp vừa nhỏ gọn, tiện lợi, vừa dễ sử dụng, lại hiệu quả về kinh tế. Chính vì những ưu điểm vượt trội mà bếp than tổ ong ngày càng được ưa dùng, đặc biệt là với những gia đình có nguồn thu nhập thấp.

Theo khảo sát của chúng tôi, bếp than tổ ong hiện diện trên hầu khắp các tuyến phố của Hà Nội. Dạo quanh những tuyến phố chính hay những ngõ nhỏ không thể đếm xuể có bao nhiêu lò than đỏ lửa được để trần trụi hoặc quây sơ sài bằng những tấm bìa trên khắp các vỉa hè, dưới gốc cây, chân cột điện, thậm chí ngay dưới lòng đường. Nguy hiểm hơn khi các bếp than này lại được đặt gần nguồn điện, động cơ chứa xăng và các vật liệu dễ cháy. Nhiều hộ gia đình để bếp than đang cháy ngay cạnh những chiếc xe máy cũ, đã han gỉ và rò rỉ xăng hay vô số bếp than đặt ngay lối ra vào của các khu tập thể cũ - nơi có rất đông người qua lại.

Mỗi bếp than là một lò phát sinh độc tố

Điều đáng nói là ở một số khu vực tập trung đông dân cư như bệnh viện, trường học, sự xuất hiện của các bếp than vỉa hè có mật độ dày đặc hơn. Vào giờ tan tầm, tại những tuyến phố kinh doanh hàng ăn uống, hầu như cửa hàng nào cũng sử dụng một, hai bếp than chùm (3 viên trong một bếp) để nấu nướng. Không những thế, để đảm bảo hàng được nóng sốt, một số người bán hàng rong còn gánh theo cả những bếp than tổ ong bên trên có chảo mỡ hoặc nồi nước đang sôi sùng sục.

Đem câu chuyện về sự độc hại của bếp than tổ ong nói với một chủ cửa hàng cơm bình dân trên đường Giải Phóng, tôi đã bị mắng như tát nước vào mặt: “Ngày nào tôi cũng ngồi cạnh bếp than nấu nướng mấy giờ liền mà có làm sao đâu. Vỉa hè ở đây còn rộng chán, nhà ai chẳng sử dụng. Mà nếu không nấu nướng ở vỉa hè, lòng đường thì chẳng nhẽ mang cả lò than này vào đặt giữa nhà hay sao. Thế thì kinh doanh làm sao được”.

Ước tính, mỗi ngày người dân Hà Nội đốt hết hàng nghìn viên than tổ ong. Chỉ tính riêng rác thải từ xỉ than đã lên đến hàng chục tấn, đó là chưa kể đến lượng khí thải độc hại sinh ra từ quá trình đun than. Lượng khí thải này là “kẻ giết người thầm lặng” đối với người dân thủ đô. Đành rằng, người dân có nhiều lý do để lựa chọn bếp than; tuy nhiên, không phải ai cũng lưu tâm đến những nguy hiểm mà nó mang lại.

Kết quả thống kê của Công an thành phố Hà Nội cho thấy, nhiều vụ cháy đều xuất phát từ việc sử dụng bếp than tổ ong thiếu thận trọng, trong đó mỗi năm có khoảng 10 vụ cháy xe máy do đặt cạnh bếp than.

Cả bếp và than đều độc

Hiện nay, hầu hết người dân sử dụng bếp than tổ ong đều dùng bếp bông (làm bằng bông chịu nhiệt) vì nhiều ưu điểm: nhiệt ích cao trên 55%, siêu nhẹ, siêu tốc, nhiệt độ cháy cao, có thể đạt tới 1.300oC. Nhìn bề ngoài, loại bếp bông được quảng cáo là “siêu nhẹ, siêu bền” cũng giống như các loại bếp than tổ ong khác. Nhưng lớp giữa của thân bếp được chèn bằng bông (bông thủy tinh ceramic, hay bông amiăng), lớp trong cùng là vữa thông thường. Nhà sản xuất bếp than sử dụng bông với mục đích để giữ nhiệt nhưng vấn đề lại ở chỗ, họ chỉ trát qua một lớp vữa xi măng cứng mỏng (để định hình ban đầu). Khi đun, lớp vữa trát sẽ nhanh chóng bong ra, để lộ rõ bông thủy tinh và dễ bị than cọ xát làm gãy vụn, nhiệt độ cao bào mòn gây rỗng dần ruột lò với tốc độ khá nhanh. Lúc đó, các hạt bụi hình que cắm sâu vào niêm mạc cơ quan hô hấp gây nên một loạt bệnh về hô hấp, tiêu hóa như: viêm phế quản mạn tính, làm hạn chế không khí do hẹp đường thở, xơ hóa ống tiểu phế quản, ung thư đường hô hấp, ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa...”.

Theo khảo sát của chúng tôi, trên thị trường có rất nhiều loại than cho người dân lựa chọn, nhưng có hai loại than người dân không nên sử dụng, đó là than bẩn và đặc biệt là than siêu cháy. Than bẩn thường chỉ được sử dụng trong công nghiệp, là những loại than tạp chất có hàm lượng lưu huỳnh cao, nhưng với tâm lý thích mua hàng rẻ nhiều người lại lựa chọn loại than này. Than tổ ong siêu cháy, đắt hơn so với than bình thường khoảng 500 đồng. Ưu điểm của loại này là rất đượm lửa và cháy lâu. Nhưng loại than này khi cháy bốc ra mùi hắc, rất khó chịu khiến người ngồi lâu bên bếp than sẽ cảm thấy hơi tức ngực và khó thở.

“Kẻ sát nhân vô hình”

Than tổ ong cũng là than đá nhưng chủ yếu là dạng than cấp thấp, người ta mang về trộn với bùn và chất khác tạo ra than tổ ong để đốt, khi đốt, than cháy sinh ra nhiệt lượng, đồng thời phát thải một số hợp chất độc hại ra môi trường. Thứ nhất, nó sẽ phát thải ra chất ôxít cácbon (CO) rất độc, trong điều kiện cháy không tốt, chất này có thể sinh ra ôxít cácbon. Thứ hai, than ở Việt Nam có rất nhiều lưu huỳnh, khi cháy tạo ra SO2 gây bệnh phổi, hen suyễn… Thứ ba, các hợp chất ôxít của nitơ gọi chung là NOX, có khói màu vàng, là khí độc gây hại cho hệ hô hấp, hệ tuần hoàn trong máu. Trong quá trình đốt cháy sinh nhiệt, loại chất đốt này sinh ra khí ôxít cácbon gây nhiễm độc máu, làm thay đổi huyết sắc tố. Nếu người sử dụng đun nấu trong nhà kín, không khí không được lưu thông có thể dẫn đến tình trạng hôn mê sâu, đau nhức đầu, rối loạn thần kinh cảm giác và điều nhiệt. Tình trạng này kéo dài không được cấp cứu kịp thời có thể gây tử vong.

Than tổ ong dùng để đun nấu có thể gây ra các tác hại không nhỏ đến sức khỏe của mọi người xung quanh. Tỷ lệ người mắc các bệnh nguy hiểm như bệnh viêm phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư thanh quản, viêm nhiễm đường hô hấp và phổi đang có xu hướng tăng lên trong cộng đồng dân cư có sử dụng bếp than tổ ong. Ngoài ra, trong than còn có một số hợp chất hữu cơ phát ra khi đun ở nhiệt độ thấp, gọi là các chất hữu cơ mạch vòng, chất này có khả năng gây bệnh ung thư, đặc biệt, chúng còn phát ra các ôxít kim loại như chì, kẽm… vốn là những chất rất độc cho cơ thể người. Theo kết quả nghiên cứu, nếu phụ nữ mang thai thường xuyên phải sống trong môi trường bị ô nhiễm bởi khói than thì nguy cơ bị sảy thai, thai bị biến dạng, dị tật hay khiếm khuyết là rất cao.

Theo TS Phạm Duệ, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, năm nào cũng có hàng chục trường hợp bệnh nhân ngộ độc khí than phải điều trị, không ít trường hợp tử vong. Từng xảy ra ca ngộ độc khí than quá nặng do thời gian thiếu không khí và hít phải khí CO lâu quá dẫn tới mất phản xạ ở vỏ não, phải sống đời sống thực vật.

Vì cuộc sống eo hẹp bắt buộc phải dùng bếp than thì người dân phải cẩn trọng và chú ý lựa chọn các loại than sạch được sản xuất ở những cơ sở có uy tín, mặc dù giá thành cao nhưng đảm bảo cho sức khỏe của gia đình.

Phúc An