Sẽ trình Chính phủ Chiến lược quốc gia về đất hiếm

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, Đoàn ĐBQH TP HCM. ẢNH: Media Quốc hội.

Ngày 1/12 Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự án Luật Sửa đổi, bổ sung Luật địa chất và khoáng sản.

Tham gia góp ý, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - Đoàn ĐBQH TP HCM đồng tình khi dự thảo luật quy định hoạt động điều tra, đánh giá, thăm dò, khai thác đất hiếm áp dụng như khoáng sản nhóm I (bao gồm các loại khoáng sản có giá trị kinh tế cao, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội).

Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước, nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.

Nhấn mạnh việc bổ sung một chương riêng về quản lý đất hiếm “là bước tiến rất lớn”, nhưng qua nghiên cứu, đại biểu đoàn TP HCM thấy chính sách chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ, năng lực chế biến sâu, năng lực quản trị môi trường.

Trong khi, theo đại biểu Hùng, đất hiếm là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền. Vì vậy, ông đề nghị bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: Media Quốc hội.

Cũng quan tâm đến nội dung này, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng nhấn mạnh đất hiếm là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành công nghiệp mũi nhọn.

Theo đại biểu, dự thảo luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt lên cao nhất.

Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn trong toàn bộ chuỗi chuyển tách, đều phát sinh chất phóng xạ tự nhiên. Những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu. Chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được.

Đại biểu Tú Anh cho rằng đây là bài học đắt giá cho Việt Nam. Vì vậy, theo bà chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt quốc tế mới được phép tham gia khai thác đất hiếm.

Nhận định đất hiếm gắn với ngành công nghiệp trọng yếu, đại biểu cho rằng, mọi dự án thăm dò, khai thác tại những khu vực nhạy cảm đều cần được đánh giá kỹ lưỡng về mặt an ninh. Trước khi trình hồ sơ cấp phép thăm dò, khai thác tại khu vực nhạy cảm thì phải có ý kiến thẩm định của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, theo góp ý của đại biểu Tú Anh.

Nhìn từ góc độ quốc phòng, an ninh, đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An - Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai nhận định, đất hiếm là nền tảng, nền công nghệ lõi của rất nhiều vũ khí, đặc biệt với vũ khí chính xác cao. Dự thảo luật đã quy định về khu vực dự trữ đất hiếm, nhưng ông An đề xuất cần phải có những mỏ đất hiếm hoặc khu dự trữ dành riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh.

Cùng với đó, cần bổ sung quy định về kiểm soát công nghệ và dữ liệu liên quan đến đất hiếm, đặc biệt là liên quan đến quốc phòng, an ninh. "Dữ liệu đất hiếm có thể thuộc diện bí mật Nhà nước," đại biểu An nhấn mạnh vai trò của Bộ Quốc phòng trong thẩm định chương trình, thẩm định việc khai thác mỏ nên cần có ý kiến của Bộ Quốc phòng.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng. Ảnh;: Media Quốc hội.

Giải trình làm rõ thêm, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, Việt Nam có trữ lượng đất hiếm đứng thứ hai, thứ ba trên thế giới và nằm ở 21 tỉnh, thành phố. Hiện bộ đã khoanh định cơ bản đầy đủ các khu vực mỏ có khoáng sản và tổ chức quản lý chặt chẽ.

Đồng thời, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đang chủ trì cùng các Bộ, ngành để xây dựng Chiến lược quốc gia về đất hiếm, trình Chính phủ, Thủ tướng và các cấp có thẩm quyền ban hành đầu năm 2026. Sau khi hoàn thành việc khoanh định các vị trí mỏ, việc rất quan trọng là làm sao để đưa vào khai thác chế biến sâu để mang lại lợi ích cho đất nước.

Theo Bộ trưởng, đây là bước rất quan trọng. Vì vậy, dự thảo đã tách nội dung về đất hiếm ra thành một chương riêng, có những chế tài được quy định làm cơ sở để Chính phủ ban hành các văn bản hướng dẫn dưới luật.

"Chúng tôi tin rằng đất hiếm sẽ thực sự trở thành tài nguyên quan trọng để khai thác và phát triển đất nước trong thời gian tới, hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô," Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định.

Kiều Chinh